به گزارش خبرگزاری آنا، تفکر به آینده و مطرح نمودن پرسش‌های اساسی و صحیح از آینده و تحولات پیش‌رو، اولین گام در مسیر شناخت آینده است. نمی‌توان در گذشته و حال غرق شد و به موفقیت فردا خوش‌بین بود.
مطالعه آینده به‌عنوان یک رشته علمی در پی فهم عوامل آینده‌ساز و رفتار آنها درگذر زمان است و مطالعات آینده، علاوه بر شناخت جریان‌های اصلی و شناساندن تصاویر محتمل از آینده به ساخت چشم‌اندازی مشترک از آینده و ایجاد تعهد برای حرکت در مسیر آن نیز اهتمام می‌ورزد.
در همین راستا، مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور در پژوهشی کیفی که مبتنی بر مصاحبه با دانشمندان برتر صورتبندی شده است تلاش کرده تا بتواند چشم‌اندازی روشن از آینده ایران ارائه کند.
پژوهشگران این طرح بر این باورند که پیشروان علم بر روند توسعه علم و فناوری در رشته تخصصی خود مسلط هستند و از کنار هم چیدن تصاویر ارائه‌شده توسط عالمان پازل تصویر آینده تکمیل خواهد شد. ازاین‌رو برای تخصیص نگاهی همه‌جانبه و سیستماتیک تلاش کرده‌اند تنوع رشته‌ها و حوزه‌های پژوهشی (با تمرکز بر علوم آینده‌ساز و مبتنی بر چالش‌های صنعت و جامعه) در نظر گرفته شود.
عبور از ناامیدی و افول نشاط علمی
بررسی داده‌های این پژوهش نشان می‌دهد که روندهای تهدیدآمیز و نیازمند پاسخ سیاستی در نقطه نظرات اکثر اساتید خودنمایی می‌کرد، ظهور و شیوعِ سریع ناامیدی در میان دانشگاهیان، ابتدا در میان دانشجویان تحصیلات تکمیلی به موجب نداشتن چشم‌اندازی روشن از آینده حرفه‌ای و سپس با به تنگ آمدن شرایط معیشتی و بودجه پژوهشی میان اعضاء هیئت علمی است که نیازمند ورود سریع و چاره اندیشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به عنوان متولی اصلی و پشتیبانی سایر نهادهاست چراکه این چالش، به وزارت علوم محدود نشده و به بحرانی ملی تبدیل می‌شود. باید توجه داشت که ناامیدی و افول نشاط علمی در میان اساتید و اعضاء هیئت علمی که نخستین و مهمترین نقطه اتصال با دانشجویان هستند.
مرجعیت علمی؛ شناخت مرزهای دانش
در بخش مرجعیت علمی این پژوهش آمده است: برای تعریف هر مفهومی ازجمله مرجعیت علمی، ابتدا باید شاخص‌ها تعریف شود و البته هیچ نهادی در کشور برای این مفهوم که بسیار هم مورد تأکید قرارگرفته، شاخص سازی انجام نداده است.
مرجعیت علمی در پی ممارست و تمرکز بر موضوعات تخصصی حاصل می‌گردد لذا از پژوهش‌های پراکنده و منقطع نمی‌توان انتظار داشت که به مرجعیت در علم منجر شوند
اما می‌توان ادعا کرد که یک فرد در قامت مرجع علمی باید در عرصه فعالیت خود، به روز باشد و ازلحاظ علمی باید توانایی آوردن مرزهای دانش بر سر کلاس را داشته باشد و قادر باشد موضوعات داغ روز را به دانشجویان آموزش دهد. یعنی بتواند ابتدا مرزهای دانش را شناسایی کند و بر اساس آن راهکار ارائه دهد و بتواند از پژوهش در مرزهای علمی به جهت حل مشکلات موجود کشور استفاده کند.
بازنگری در موضوع ارتقا اساتید
از طرفی در بحث ارتقا اساتید، یک بند از آیین نامه ارتقا به داشتن طرح‌های پژوهشی، اختراعات و ایده پردازی اشاره کرده است. این موضوع اگرچه مهم است، اما باید نگاه به این قانون عوض شود. باید در نظر داشت که تمام این موارد در یک مرجعیت علمی (فرد) نمی‌گنجند. نباید استعداد یک فرد را در یک زمینه خاص سرکوب کرده تا به همه شاخص‌های مدنظر برسد. باید استعداد این فرد پروش یابد و آموزش داده شود. برای سایر موارد نیز باید افراد متخصص در آن حوزه را انتخاب کنیم؛ بنابراین باید در هر زمینه متخصص را شناسایی کرد و از تخصص آن، درزمینه توانمندی وی استفاده کرد.
به عنوان نمونه، اگر یک فردی در حوزه نوشتن مقاله استعداد دارد باید از این تخصص استفاده کرده و آن را پرورش داد و درنهایت برای ارتقا آن فرد، استعداد آن فرد را در نظر گرفت و یا اگر فردی در زمینه ارتقا صنعت مستعد است از این توانمندی استفاده کنیم. اگر فرد را برای گرفتن ارتقا مجبور به انجام کاری غیر از تخصص و علاقه کنیم، عملا استعداد آن فرد را سرکوب کرده‌ایم و یا راه را برای بی اخلاقی و لابی بازکرده‌ایم. به عبارتی دیگر نباید همه کاره هیچ کاره باشیم، سطحی نگری پیش بگیریم و در یک تخصص عمیق نشویم.
باید کیفیت جایگزین کمیت شود
نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که رشد علمی ایران به نقطه عطفی رسیده که یکی از الزامات آن برداشتن تأکید از کمیت و توجه بر کیفیت تولیدات علمی است. این امر محقق نخواهد شد، مگر نظارت و ارزیابی دقیقی بر مجلات علمی-پژوهشی داخلی نیز در دستور کار قرار گیرد تا درنتیجه آن شاهد رشد جایگاه مجلات داخلی در عرصه‌های بین‌المللی نیز باشیم، مسیری که کشور‌های همسایه ایران نیز به عنوان یک سیاست میان مدت در پیشگرفته‌اند.
رشد علمی ایران به نقطه عطفی رسیده که یکی از الزامات آن برداشتن تأکید از کمیت و توجه بر کیفیت تولیدات علمی است
باید توجه داشت که اگرچه مرجعیت علمی ابتدا از درون فرد متبلور می‌شود و با تلاش و جهد پژوهشگر حاصل شود، بی آنکه سیاست گذار بستر را فراهم نیاورد و از پژوهشگر در این مسیر ناهموار حمایت نکند، مرجعیت علمی محقق نخواهد شد. مسیر توسعه علوم در زمانه امروزی بر تخصصی‌تر شدن بوده است و لذا قضاوت و ارزیابی حوزه‌های نوپدید توسط عموم جامعه علمی مقدور نیست.
پژوهش‌های روندی جایگزین پژوهش‌های پراکنده و منقطع شود
مرجعیت علمی در پی ممارست و تمرکز بر موضوعات تخصصی حاصل می‌گردد لذا از پژوهش‌های پراکنده و منقطع نمی‌توان انتظار داشت که به مرجعیت در علم منجر شوند.
در همین راستا و به منظور هدایت پژوهشگران در راستای تحقق مرجعیت علمی کشور باید از الگوی نظارت به الگوی اعتماد، تسهیل گری و سپس ارزیابی نتایج، مهاجرت کنیم. بروکراسی‌های حاکم بر مکانیسم‌های حمایت از پژوهش نشان می‌دهند که متأسفانه مبنای طراحی فرآیند‌ها اعتماد نیست (نه اینکه بنا بر بی‌اعتمادی باشد) و غالباً سدی است بر خلاقیت در پژوهش و توسعه علم و فناوری.
علاوه بر این، اعتماد باید در حمایت از ورود پژوهشگران و اساتید به حوزه‌های نوپدید و حمایت از آنها در مسیر ادامه پژوهش نیز حاکم باشد. بررسی پیشینه سرآمدان علمی داخلی و بین المللی که به مرجعیت در علم دست یافتند، نشان می‌دهد که انحراف و پراکندگی موضوعی در انتشارات دستاورد‌هایشان بسیار محدود است.
از منظری دیگر نتیجه تجربیات موفق در توسعه علم و فناوری طی دهه اخیر کشور ما در انتشار مقالات علمی به جایگاه خوبی رسیده است، اما سایه این پیشرفت بر سر اقتصاد، توسعه صنعتی و رفاه اجتماعی نیفتاده. سیاست گذاری‌ها در آیین نامه‌ها ارتقاء اعضاء هیئت علمی خود را در قالب کمیت گرایی بروز داده و نتیجه آن رقابت کاذب و افزایش نرخ بداخلاقی‌های پژوهشی و تقلب‌ها بوده است.
در نهایت اینکه در این گزارش به مباحثی نظیر مرجعیت علمی، شاخه‌های نوپدید علمی در حوزه‌های تخصصی اساتید و برخی توصیه‌های سیاستی پرداخته‌شده است. در انتها نیز پژوهشگر تلاش کرده تا از جمع‌بندی اطلاعات صریح و ضمنی گردآوری‌شده در فرآیند تحلیلی بر شرایط موجود ارائه دهد.
این گزارش «افق‌های آینده از چشم‌انداز دانشمندان برتر ایران» به سفارش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نگارش شده است که در مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور به اجرا رسید.
انتهای پیام/