سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - حجت‌الاسلام و المسلمین حمید پارسانیا، دبیر علمی چهل‌ودومین دوره جایزه کتاب سال: یکم: کتاب صورت نوعیه، فصل اخیر و مقوِّم فرهنگ است و فرهنگ هنگامی که در شکل کتاب قرار می‌یابد، استقرار و استمرار پیدا می‌کند، و به همین دلیل معجزه پیامبر خاتم نیز کتاب باید باشد.

تعریف فوق درباره کتاب از باب تشبیه، تمثیل، استعاره و هیچ‌یک از صنایع ادبی نیست. تعریف و حد حقیقی آن است و از باب مشارکت حد و برهان نکات ذیل را در تبیین آن می‌توان ذکر کرد.

دوم: حقیقت فرهنگ به‌معنای آگاهی و معرفتی است که در ظرف وجود و عمل و کنش آدمیان حضور به هم رسانیده و خصلتی جمعی پیدا کرده است. هر معنا با صرف‌نظر از حضور و بروز تاریخی‌ای که در عرصه حیات انسانی دارد، از ذاتی برخوردار است که مبانی و پیامدهای خود را دارد و بر همین اساس نیز از وزن، اعتبار، صحت، سقم، صدق و کذب آن می‌توان سخن گفت، ولکن ورود آن به ظرف وجود آدمیان و به عرصۀ فرهنگ و جامعه که از طریق اتحاد عالم و معلوم و عامل و معمول واقع می‌شود، بدون اراده و عمل و فعالیت‌هایی نیست که از مسیر سازمان‌ها و ساختارهای فرهنگی و اجتماعی شکل می‌گیرند و به همین دلیل همه معانی به رغم ذات تکوینی و حقیقی خود از جهت حضور تاریخی و فرهنگی بر ساختی اجتماعی بوده و واقعیتی وضعی و اعتباری دارند.

سوم: اگر انسان نوع متوسط باشد که هست و اگر فرهنگ‌ها انواع مختلف داشته باشند که دارند، فصل اخیر آن‌ها موجودی نیست که مستقل از اراده، خواست، آگاهی، معرفت، کنش و رفتار جوانحی و جوارحی آدمیان و بیرون از زیست اجتماعی و تاریخی جامعه شکل گرفته باشند.

فصل اخیر حیات فردی و هویت جمعی و فرهنگی آدمیان هستی و وجودی وضعی و اعتباری دارد، یعنی موجودی است که قائم به اراده فردی و جمعی انسان‌هاست و از واقعیت‌های تکوینی‌ای نیست که مستقل از معرفت و اراده و رفتار آدمیان عینیت و وجود یافته باشد. آدمیان از مسیر اراده و رویکرد خود، معانی را به قلمرو زمین و زمان وارد ساخته و از این طریق هویت خود و فرهنگ خویش را می‌سازند.

چهارم: معنا که صورت اخیر نوع انسانی را می‌سازد و مقوِّم فرهنگ است، با آنکه از مجرای اراده و کنش آدمیان عبور می‌کند، با ذات و هویت خود به عرصه حیات انسانی و فرهنگ وارد می‌شود و از این جهت یک رخداد است. رخداد معنا انکشاف آن است، معنا هنگام ورود به عرصه حیات آدمیان بر آن‌ها منکشف می‌شود و ذات خود را می‌نمایاند.

پنجم: معنا در قلمرو فرهنگ در چهره کلمه و زبان ظاهر می‌شود و زبان در کتاب قرار و استقرار می‌یابد. پس کتاب صورت استقراریافته فرهنگ است. فصل مقوِّم فرهنگ تا هنگامی که در افق زبان حضور دارد، قائم به اراده و اعتباری است که در متن زمان جاری است و هنگامی که به صورت نوشتار در متن کتاب قرار می‌یابد، ثبات و استمرار پیدا می‌کند.

ششم: فصل اخیر فرهنگ گرچه در کتاب استقرار و دوام می‌یابد، ولکن این استمرار بدون تداوم اراده‌ای نیست که آن را در قلمرو حیات انسانی برمی‌سازد. به بیانی دیگر استقرار و استمرار آن وجودی وضعی و اعتباری دارد. وجود تکوینی کتاب چیزی جز مجموعه‌ای کاغذ با مرکب و رنگی نیست که بر آن افشانده شده است.

کتاب تا وقتی کتاب است که قاری و خواننده‌ای باشد تا آن را بخواند و شنونده‌ای باشد که آن را بشنود و بیننده‌ای باشد که آن را ببیند و عمل‌کننده‌ای باشد که بر مدار آن با افعال جوارحی و جوانحی خود زندگی کند. کتاب تا وقتی کتاب است که در عرصه زیست آدمیان، هویت نوشتاری آن به رسمیت شناخته شود و تا هنگامی کتاب است که منزلت و شأن اجتماعی آن محفوظ مانده باشد.

هفتم: تکریم کتاب تکریم فرهنگ است و مهجوریت آن مهجوریت فرهنگ و هویتی است که بر مدار آن شکل می‌گیرد و به همین دلیل است که نبی اکرم (صلی‌الله‎علیه‌وآله) هنگامی که قوم او کتاب او را از مدار گفتار و کردار خارج می‌کنند، زبان به شکوه و شکایت گشوده و می‌فرماید: «إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا» (فرقان: ۳۰). پروردگارا قوم من این قرآن را متروک گذارده و مهجور گرداندند.

هشتم: مناسک و مراسم کتاب سال جمهوری اسلامی ایران که با فعالیت پیگیر و مستمر نهادهای علمی و فرهنگی و با مشارکت و تلاشِ جمعی اهل ادب و قلم شکل می‌گیرد، به تقدیر از پدیدآورندگانی می‌پردازد که زندگی خود را هزینه افق‌های جدید می‌کنند که بر زمینه و زمانه خود می‌گشایند و این تقدیر به نوبه خود بخشی از فرایندی است که این مراسم برای خلق و آفرینش هویت زنده کتاب و حقیقت فعال فرهنگ خود انجام می‌دهد.