در این گفتگو دکتر مجتبی هدایت یعقوبی، متخصص بیماری‌های عفونی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی البرز از بیماری‌های تنفسی شایع در زمستان می‌گوید. او معتقد است مصرف آنتی بیوتیک ها هیچ تاثیری در درمان بیماری‌های ویروسی ندارد.
با توجه به اینکه در فصل زمستان قرار داریم، بسیاری از شهروندان دغدغه ابتلا به بیماری های تنفسی را دارند. حرف و حدیث درباره ویروس‌های جدید نیز بسیار است. در این شرایط باید نگران ابتلا به چه بیماری‌هایی بود؟
بدون اینکه بخواهیم بگوییم با ویروس جدیدی روبرو هستیم یا طغیان جدیدی رخ داده است باید گفت بیماری‌های عفونی این فصل مانند سال‌های چند سال اخیر است. برای نمونه براساس آمار رسمی، آنچه بیش از همه شیوع دارد و آزمایش‌ها نشان می‌دهد، آنفلوآنزاست. درباره علائم ابتلا به این بیماری نیز باید توجه داشت که آنفلوآنزا معمولا با شروع ناگهانی تب، درد‌های عضلانی و ضعف و بی‌حالی شروع می‌شود. در واقع آنقدر شروع آن ناگهانی است که بیمار زمان تب خود را نیز به یاد می‌آورد. آنفلوآنزا هنگام شروع بیماری سخت‌ترین علائم را دارد و نشانه‌های آن در مدت یک هفته فروکش می‌کند.
نشانه‌ای ابتلا به آنفلوآنزا با کووید ۱۹ چه تفاوت‌هایی دارد؟
کووید فصل خاصی ندارد و ممکن است در بهار و تابستان نیز رخ دهد. شروع علائم این بیماری تدریجی است و نشانه‌ها با تب، ضعف و بی‌حالی و درد‌های عضلانی به ویژه در اندام تحتانی شروع می‌شود. اما علائم کم کم پیشرفت می‌کند و مانند آنفلوآنزا نیست که به شکل ناگهانی و شدید شروع شود.
دوره ابتلا به این دو بیماری چقدر متفاوت است؟
طول مدت دوره‌ای که کووید فرد را درگیر می‌کند طولانی‌تر از آنفلوآنزاست. یعنی اگر در آنفلوآنزا در مدت یک هفته علائم فروکش می‌کند، این روند معمولا در کووید ۱۴ روز زمان می‌برد، البته چنانچه بیمار وارد فاز‌های بدتر کووید نشود.
آیا جهش‌های ویروس روی نشانه‌های ابتلا به این بیماری نیز تاثیرگذار است؟
حتما همین‌طور است. اما بعد از اینکه ما شاهد جهش ماژور امیکرون بودیم، جهش ماژور دیگری رخ نداده است. یعنی اگر فردی یک بار دچار کووید شده باشد، با توجه به آنتی‌بادی که در بدنش وجود دارد، احتمال ابتلا به کووید شدید برای او کاهش می‌یابد. به همین دلیل است که اکنون مرگ و میر ناشی از کووید بسیار اندک شده است و آنفلوآنزا بیشتر سبب مرگ افراد می‌شود. بعد از پاندمی آنفلوآنزا در سال ۲۰۰۹-۲۰۱۰ که منجر به همه‌گیری در جهان شد و مردم آن را به اسم آنفلوآنزای خوکی می‌شناختند، دیگر در آنفلوآنزا جهش ماژوری رخ نداده. اما این احتمال وجود دارد که ما یک بار دیگر شاهد جهش باشیم، اما نمی‌توان دقیقا زمان آن را پیش‌بینی کرد. اما اگر نشانه‌های این جهش پیدا شود، قطعا سازمان بهداشت جهانی در این خصوص هشدار خواهد داد.
ابتلا به آنفلوآنزا برای چه افرادی خطرناک‌تر است؟
یکسری افراد مانند کودکان زیر پنج سال و افراد بالای ۶۵ سال، افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای ریوی، قلبی، مغزی و اعصاب و خونی. علاوه بر این، افرادی که وزن زیادی دارند. به این گروه افراد توصیه می‌کنیم که در انتهای شهریور و ابتدای مهر از واکسن آنفلوآنزا استفاده کنند، چون وقتی دچار بیماری می‌شوند، بیماری شدید شده و کار آن‌ها ممکن است به بستری کشیده می‌شود و متاسفانه حتی احتمال دارد تعدادی از آن‌ها نیز در اثر ابتلا به بیماری جان خود را از دست بدهند. به همین دلیل توصیه می‌کنیم مسائل پیشگیری را رعایت کرده و اگر مبتلا شدند به پزشک متخصص مراجعه کنند.
آیا استفاده از واکسن آنفلوآنزا پس از شهریور ماه بی‌تاثیر است؟
استفاده از واکسن پس از شهریور ماه نیز تاثیرگذار است. در واقع اگر هنوز وارد پیک ابتلا به آنفلوآنزا نشده باشیم به پیشگیری از بیماری کمک می‌کند. در این بین توجه داشته باشیم وقتی از واکسن استفاده می‌کنیم، حدود یک ماه نیز زمان نیاز است تا آنتی‌بادی در بدن ساخته شود. اما به هر حال هر زمانی واکسن در دسترس قرار می‌گیرد که معمولا در ماه‌های مرداد و شهریور است. شهروندان و به ویژه گروه‌های حساس باید از آن استفاده کنند.
آیا برخی مواقع این بیماری‌ها دستگاه گوارش افراد را نیز درگیر می‌کند؟
بجز آنفلوآنزا و کووید، ویروس‌های دیگری نیز شیوع دارند. برای نمونه اخیرا گفته شد ویروس جدیدی شایع شده است، اما این ویروس جدید نیست، چون نشانه‌های مشابه آنفلوآنزا دارد، اما شدت آن به اندازه آنفلوآنزا نیست. ویروس‌های مشابهی هستند که ممکن است افراد به آن مبتلا شوند. در مجموع ویروس‌های تنفسی می‌توانند علائم گوارشی بدهند، اما این علائم موقتی است و بعد از دو تا سه روز فروکش می‌کند و معمولا با علائم دیگر مانند تب و درد‌های بدن نیز همراه است. در این بین بعضی بیماری‌های تنفسی، سرماخوردگی‌های ساده هستند که نیازی به درمان ندارند. اما باید توجه داشت که اگر شخص به مدت ۴۸ ساعت علائم شدید ابتلا به بیماری داشت، باید حتما به پزشک مراجعه کند.
برای درمان باید به چه نکاتی توجه داشت، زیرا خود تجویزی آنتی‌بیوتیک در کشورمان افزایش پیدا کرده است؟
مصرف سرانه آنتی‌بیوتیک در ایران از کل قاره اروپا بالاتر است و این مشکلی اساسی است و از یک جهت به فرهنگ مصرف آنتی‌بیوتیک در کشور برمی‌گردد و از جهت دیگر به تجویز نابجای پزشکان. این در حالی است که آنتی‌بیوتیک در بیماری‌های ویروسی هیچ تاثیری ندارد و در بسیاری از موارد ابتلا، بیمار بدون مصرف داروی ضد ویروس نیز بهبود پیدا می‌کند.
مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها چگونه سلامت افراد را در آینده به خطر می‌اندازد؟
مصرف آنتی‌بیوتیک در جهان جزو موارد بسیار مهم است. حتی برای نمونه، در اجلاس سران جی ۷ یک بار این مساله مطرح و به خطراتی که به دلیل مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک بشریت را تهدید می‌کند، پرداخته شد. سازمان بهداشت جهانی نیز در این خصوص هشدار داده است که در آینده نزدیک شاهد مرگ انسان‌ها به دلیل عفونت‌های خفیف خواهیم بود که هشداری تکان‌دهنده است. وقتی آنتی‌بیوتیک‌ها را به صورت خودسرانه مصرف می‌کنیم، باکتری‌ها در بدن شروع به مقاومت می‌کنند و ما دیگر قادر به تجویز آنتی‌بیوتیک برای بیمار نخواهیم بود. در واقع، افرادی که به صورت خودسرانه آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنند باید آگاه باشند که چنانچه در آینده دچار عفونت خطرناک شوند، دیگر هیچ ابزاری برای نجات جان آن‌ها در دسترس نخواهد بود.
افزایش آلودگی هوا چه تاثیری در ابتلا به بیماری‌های تنفسی دارد؟
تاثیر آلودگی هوا بر دستگاه تنفسی به صورت تدریجی اتفاق می‌افتد. رسوب تدریجی آلاینده‌ها در دستگاه تنفسی در بلند مدت می‌تواند بسیار خطرناک و کشنده باشد. ما شاهد هستیم که افرادی که در محیط‌هایی آلوده مانند کارگاه‌های صنعتی فعالیت کرده‌اند، با کوچکترین عفونتی به بستری شدن در مراکز درمانی نیاز پیدا می‌کنند. چون بخشی از ظرفیت ریوی آن‌ها تخریب شده است.