[ حمیدرضا خالدی ] در حالیکه سالهاست که وزارت بهداشت اعلام می‌کند فلج اطفال ریشه کن شده است، به تازگی معاون این وزارتخانه نسبت به احتمال شیوع دوباره آن در کشور هشدار داده است. علیرضا رئیسی، با بیان نگرانی‌ها از افزایش موارد ابتلای فلج اطفال در برخی کشور‌های همسایه، اعلام کرد انجام عملیات سریع ایمن‌سازی در ایران ضروری است. موضوعی که کارشناسان و دیگر مسئولان مربوطه در این وزارتخانه نیز آن را تأیید می‌کنند اما، در عین حال معتقدند که این وضعیت به خاطر اتباعی است که از مرز‌های شرقی وارد کشور می‌شوند. به گفته آن‌ها، از آنجاییکه بسیاری از این افراد در کشور‌های خود واکسن فلج اطفال نزده‌اند، ممکن است با ورود به ایران، این بیماری را به نوزادان و کودکان و حتی بزرگسالان ایرانی منتقل کنند و به بحرانی جدی برای سلامت جامعه بدل شوند.
فلج اطفال نوعی بیماری حاد ویروسی است که دستگاه گوارش و در بعضی مواقع دستگاه عصبی مرکزی را درگیر می‌کند. فلج اطفال در اثر آلوده شدن با پلیو ویروس رخ می‌دهد. این ویروس یا از طریق تماس مستقیم فرد به فرد یا از طریق تماس با خلط آلوده دهان یا بینی بیمار یا از طریق تماس با مدفوع آلوده منتقل می‌شود. با این حال ایران از حدود ربع قرن پیش موفق شد تا با واکسیناسیون سراسری اطفال، این بیماری را ریشه کن کند.
از سال ۱۳۷۳ عملیات ایمن‌سازی تکمیلی در ایران اجرا شده که نقش ارزشمندی در حفظ دستاورد عاری بودن کشور از این بیماری از سال ۱۳۷۹ تاکنون داشته است. در سال جاری، این برنامه در دو مرحله و به صورت خانه‌به‌خانه برای تمامی کودکان زیر ۵ سال، اعم از ایرانی و غیرایرانی، در مناطق پرخطر انجام می‌شود. در این عملیات از قطره خوراکی فلج اطفال استفاده می‌شود.
اهمیت این موضوع به حدی است که سازمان بهداشت جهانی بار‌ها در مورد شیوع فلج اطفال در کشور‌هایی که در حال جنگ هستند یا از وضعیت اقتصادی و بهداشتی مناسبی برخوردار نیستند و واکسیناسیون در آن‌ها همگانی نشده است، هشدار داده است. به عنوان مثال همین چند وقت قبل بود که سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد که نبود سیستم فاضلاب مناسب در نوار غزه باعث افزایش خطر ابتلا به امراضی مانند فلج اطفال شده که می‌توان با واکسیناسیون جلوی گسترش آن‌ها را گرفت.
بعد از آن بود که حتی در وضعیت جنگی نیز واکسیناسیون فلج اطفال ۶۵ هزار طفل غزه‌ای در دستور کار قرار گرفت و آغاز شد.
و باز، ایران!
حالا اما به نظر می‌رسد در ایران نیز زنگ شیوع دوباره فلج اطفال برای مسئولان به صدا در آمده باشد چرا که علیرضا رئیسی، معاون وزیر بهداشت با بیان نگرانی‌ها از افزایش موارد ابتلای فلج اطفال در برخی کشور‌های همسایه، اعلام کرد انجام عملیات سریع ایمن‌سازی در ایران ضروری است.
رئیسی اظهار داشت که ایران به دلیل همجواری با افغانستان و پاکستان دو کشوری که هنوز فلج اطفال به طور کامل ریشه‌کن نشده و به علت تردد‌های مکرر افراد از این دو کشور، با خطر جدی ورود این ویروس مواجه است. وی افزود: تحولات سیاسی اخیر در افغانستان موجب افزایش چشمگیر مهاجرت‌های قانونی و غیرقانونی شده که این موضوع احتمال ورود ویروس را افزایش داده است.
معاون وزیر بهداشت با ذکر اینکه آمار مبتلایان به فلج اطفال در این دو کشور واقعاً نگران‌کننده است ادامه داد: تعداد ابتلا‌های گزارش‌شده در پاکستان طی سال ۲۰۲۴ حدود ۱۲ برابر و در افغانستان ۴ برابر نسبت به سال ۲۰۲۳ افزایش یافته است. این تحولات نشان می‌دهد خطر ورود ویروس وحشی فلج اطفال به ایران به میزان قابل توجهی بیشتر شده است.
دو دلیل شیوع دوباره
مینو محرز، استاد دانشگاه و متخصص بیماری‌های عفونی اما معتقد است که دلایل احتمال دوباره شیوع فلج اطفال در ایران متنوع است. وی در گفت و گو با «شهروند» در تشریح این دلایل می‌گوید: اصولاً مهمترین عاملی که می‌تواند منجر به شیوع دوباره فلج اطفال در ایران شود، کشور‌های همسایه هستند. وی در این زمینه می‌گوید: در طی سال‌های گذشته تلاش بسیاری شده تا با واکسیناسیون اتباع بیگانه کشور‌های همسایه، از ورود فلج اطفال به داخل کشور جلوگیری شود. تا حد زیادی هم در این خصوص موفق بوده‌ایم. اما الان شرایط متفاوت شده است.
وی ادامه می‌دهد: همانطور که می‌دانید طی چند وقت گذشته مهاجرت اتباع پاکستانی و افغان به ایران شدت گرفته است. از سویی این کشور‌ها چندان که باید و شاید نسبت به انجام واکسیناسیون شهروندان خود مقید نیستند. برای همین این مسأله بیم آن را می‌دهد که نکند برخی بیماری‌ها از جمله همین فلج اطفال توسط این اتباع در کشور ما نیز شیوع پیدا کند. در این میان گرچه واکسیناسیون اتباع تشدید شده ولی به هر حال احتمال ورود این بیماری کم نیست. اگر هم وارد شود ممکن است به سرعت شیوع پیدا کند.
رئیس بخش بیماری‌های عفونی مرکز تحقیقات ایدز ایران البته به دلیل دیگری هم اشاره می‌کند و می‌گوید: یکی دیگر از عواملی که باعث نگرانی می‌شود، بحث تبلیغاتی است که در شبکه‌های مجازی نسبت به واکسن‌های موجود می‌شود. در واقع یک جریان ضد واکسیناسیون در کشور راه افتاده که مدعی است بسیاری از واکسن‌های تولیدی و حتی وارداتی برای بدن مضر هستند و سلامت شهروندان را به خطر می اندازند. بخصوص واکسن‌های کرونایی که تزریق شده است. این ادعا اصلاً درست نیست و برعکس، می‌تواند تبعات جبران ناپذیری را برای سلامت جامعه به دنبال داشته باشد چرا که به هر حال، کاهش آمار واکسیناسیون باعث بروز بیماری‌های مختلف خواهد شد.
محرز تصریح می‌کند: در مورد فلج اطفال هم وضعیت به همین منوال است. یعنی اگر افکار عمومی به سمت نزدن واکسن پیش برود، ممکن است در صورت ورود این بیماری، احتمال اینکه این بیماری شیوع پیدا کند و اپیدمی شود زیاد است.
وی در عین حال تأکید می‌کند که واکسیناسیون ۹۵ درصد جمعیت کشور را تحت پوشش قرار داده است می‌گوید: واکسن برای بیماری‌های عفونی یک نوع پیشگیری تلقی می‌شود. چون برخی از این بیماری‌ها واقعاً کشنده هستند. بنابراین تزریق آن‌ها می‌تواند این بیماری‌ها را کاهش دهد. مثل همین فلج اطفال
این متخصص بیماری‌های عفونی همچنین می‌گوید: فلج اطفال از طریق تنفس و موارد دیگری مانند آب آلوده منتقل می‌شود. تا چند سال قبل، این بیماری تقریباً مختص اطفال بود اما، هم اینک این بیماری بزرگسالان را نیز مبتلا می‌کند.
لزوم آماده باش شبکه سلامت
قباد مرادی، سرپرست مرکز مدیریت بیماری‌های واگیروزارت بهداشت نیز مانند محرزمعتقد است که این هشداری برای پرخطر بودن همسایگی با کشور‌های دارای فلج اطفال است. وی در این زمینه به «شهروند» می‌گوید: همانطور که می‌دانید در اواخر قرن گذشته میلادی در مجمع عمومی سازمان جهانی بهداشت برنامه ریشه کنی بیماری فلج اطفال مصوب شدو براساس این مصوبه تمام کشور‌ها متعهد شدند با تقویت پوشش واکسیناسیون جاری کودکان، عملیات واکسیناسیون تکمیلی را تا مرحله ریشه کنی کامل در دنیا دنبال کنند.
وی می‌افزاید: در همین راستا در ایران هم علاوه بر واکسیناسیون روتین، از سال ۱۳۷۴ برنامه ملی واکسیناسیون فلج اطفال نیز، برای همه کودکان زیر ۵ سال هر سال تا چندین سال در دو نوبت انجام شد و البته بعد از مدتی این رویه در مناطق پرخطر شامل مرز‌های شرقی و جنوب شرقی ادامه پیدا کرد. خوشبختانه هم اینک و در حالیکه از آخرین مورد فلج اطفال حدود ۲۵ سال قبل گزارش شده است. این بیماری در کشورمان گردشی ندارد. بعد از پاک شدن کشور از بیماری، هم اکنون به‌دلیل مجاورت با ۲ کشور بومی بیماری، سالیانه عملیات ایمن‌سازی تکمیلی در مناطق پرخطر، در ۲ نوبت به فاصله یک ماه انجام می‌شود.
مرادی تصریح می‌کند: این موفقیت در کشور ما در حالی حاصل شده است که سازمان بهداشت جهانی در نظر داشت تا سال ۲۰۰۰ با پوشش حداکثری واکسیناسیون در همه کشور‌های دنیا این بیماری را ریشه کن کند اما متأسفانه با وجود گذشت ۲۵ سال از آن تاریخ هنوز این شعار محقق نشده است که این مسأله می‌تواند یک ناکامی در سطح دستاورد‌های بین‌المللی بشر باشد!
اما چرا این طرح موفق نبوده است؟ سؤالی که مرادی در پاسخ به آن می‌گوید: از مهمترین دلایل این ناکامی می‌توان به کم کاری یا ناتوانی چند کشور در اجرای این طرح جهانی اشاره کرد. در واقع این کشور‌ها نتوانستند برنامه پوشش حداکثری واکسیناسیون را محقق سازند. کشور‌هایی مانند افغانستان و پاکستان که در مرز شرقی کشور ما هستند و از جمله مهمترین این کشور‌ها محسوب می‌شوند.
وی با ذکر اینکه همین کم کاری باعث شده تا در این کشور‌ها، شاهد افزایش آمار بیماری فلج اطفال باشیم می‌گوید: خوشبختانه کشور ما توانسته با پوشش بالای ۹۵ درصد واکسیناسیون فلج اطفال و بسیج‌های تیم‌های واکسیناسیون فلج اطفال در مرز‌های شرقی، «تاکنون» از ورود این بیماری به کشور جلوگیری کند اما به هر حال از آنجاییکه این بیماری نیز قابل انتقال است این مجاورت با کشور‌های پرخطر خطرناک است.
سرپرست مرکز مدیریت بیماری‌های واگیروزارت بهداشت همچنین در پاسخ به این سؤال که آیا افرادی که واکسن می‌زنند، بطور صد درصدی در برابر ویروس فلج اطفال مصون هستند یا همچنان امکان ابتلای آن‌ها به این بیماری وجود دارد یا نه، می‌گوید که واکسیناسیون کامل در مقابل ابتلای این بیماری تقریباً کارایی صد درصد دارد.
اما هم اینک وضعیت مبتلایان به این بیماری در ایران چگونه است؟ مرادی در پاسخ به این سؤال با ذکر اینکه خوشبختانه تاکنون موردی از ابتلا به این ویروس گزارش نشده است می‌گوید: با این حال، چه بخواهیم و چه نخواهیم همسایگی با دو کشور که آمار فلج اطفال بومی در آن‌ها کم نیست و اتفاقاً با کشور ما نیز مراوده دارند نگرانی‌هایی را برای وزارت بهداشت ایجاد می‌کند. در همین راستا، ما نیز ضمن تشدید نظارت‌های خود در مرز‌های شرقی، امیدواریم که یک عزم جهانی و حمایت واکسیناسیون همگانی از کشور‌هایی که هنوز موارد بیماری را دارند در دنیا وجود داشته باشد تا ریشه کنی این بیماری در دنیا محقق شود.
پیش بینی برای پیشگیری
بنا براعلام وزارت بهداشت، با درک ضرورت اقدامات فوری در این زمینه و شرایط خاص منطقه در برابر ویروس فلج اطفال، در سال جاری اولین مرحله این عملیات با موفقیت در ۱۵ تا ۱۷ دی ماه در حوالی ۲۲ دانشگاه علوم پزشکی در استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، خراسان جنوبی، بوشهر، یزد، جنوب کرمان، فارس و خوزستان برگزار شد. مرحله دوم نیز از ۲۷ تا ۲۹ بهمن ماه اجرایی شده است.
در همین راستا، علیرضا رئیسی، معاون وزیر بهداشت نیز تصریح کرد که واکسنی که طی این سال‌ها در ایران استفاده شده، تولید مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی بوده است. در مرحله اول این برنامه، حدود ۸۴۰ هزار کودک موفق به دریافت قطره خوراکی فلج اطفال شدند که بیشتر این واکسیناسیون‌ها در استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان و کرمان انجام شد. سایر استان‌های کشور نیز در بهار سال ۱۴۰۴ این واکسن را در مناطق پرخطر عرضه خواهند کرد.