همشهری آنلاین- رابعه تیموری: وقتی هم سرمای هوا راهش را به داخل کندوهای سربسته آنها باز کند با لرزاندن بدن کوچک خود دمای کندو را به ٣۵ درجه سانتی‌گراد می‌رسانند تا همخانه‌های‌شان از سرمای زمستان به سلامت بگذرند. با رسیدن بهار هم سر آنها حسابی شلوغ می‌شود و هم‌تر و خشک کردن آنها برای امیرعباس جامدار فرصت سر خاراندن نمی‌گذارد! جامدار زنبوردار است و زنبورهایی که او در پردیس پرورش می‌دهد، بخشی از عسل سفره مردم پایتخت را فراهم می‌کنند. آنها برای تولید نیم کیلو عسل لااقل ٨٨ هزار و ۵٠٠ کیلومتر پرواز می‌کنند:
ضعیف‌ها زنده نمی‌مانند
وسعت باغی که امیرعباس جامدار کندوهای قنداق پیچ شده خود را زیر سایه درختان کهنسالش چیده است، به ٢ هزار مترمربع نمی‌رسد، اما باغ‌های میوه‌ای که در همسایگی این باغ ردیف شده‌اند، قلمرو پرواز زنبورهای کندو را لااقل به‌اندازه چندین کیلومتر بزرگتر می‌کنند و شهد گیاهان گلداری مانند گون و خارش‌تر و خارمریم که بر روی تپه‌های ماهور اطراف باغ می‌رویند، خوراک خوشمزه‌ای است که طبیعت بکر پردیس برای آنها تدارک می‌بیند. در این‌روزهای سرد زمستان کار آقا امیرعباس کمتر است و فقط مواقعی که آسمان گرم و مهربان به زمین نظر می‌اندازد، درهای کیپ و قنداق پیچ کندوها را کمی باز می‌کند تا اگر شهد ذخیره زمستان‌شان به ته رسیده باشد برای‌شان شهد اضافه بگذارد یا اگر خوراک زنبورها دور از دسترس‌شان باشد، آنها را از مرکز کندو به حفره ذخیره شهدها بکوچاند، ولی با همه این مراقبت‌ها شاید بسیاری از زنبورهایش سرمای زمستان را تاب نیاورند و شمار زنبورهای قوی کندو که این سرنوشت تلخ را پس می‌زنند چندان نباشد. لابه لای این ضعیف کشی بی‌اغماض طبیعت آقا امیرعباس قسمت خوب ماجرا را از یاد نمی‌برد: «فصل جدید تولید عسل با نسلی مقاوم و قوی آغاز می‌شود...»
کارگران همه‌چیز تمام
نقطه شروع این فصل جدید، یک روز گرم در اوایل بهار است. روزی که جامدار در کندوها را باز می‌کند تا زنبورهای کارگری که عمرشان به ٢٠ روزگی رسیده، به‌دنبال پیدا کردن شهد و تولید عسل کندو را ترک کنند. دانش خدادادی این زنبورهای همه‌چیز تمام، خیال آقای زنبوردار را آسوده کرده و می‌داند آنها بدون کمک او می‌توانند زمان شکفتن غنچه گل‌ها را حدس بزنند و بدون نقشه و دم و دستگاه محل روییدن گل‌های پر شهد و گرده صحراهای پردیس را پیدا کنند، بعد هم با یک رقص قرقره‌ای جذاب نشانی محل جمع‌آوری شهدها را به زنبورهای کارگرهم کندوی خود نشان می‌دهند تا آنها برای پیدا کردن نشانی گل‌ها زمان هدر ندهند. برای برقراری نظم و انضباط و پیش رفتن جریان تولید عسل در داخل کندو هم حاجتی به مداخله جامدار نیست و زنبورهای کارگر نظافتچی با آن که فقط ٣ روز از تولدشان گذشته با دقت ضایعات باقیمانده از تولد زنبورهای نوزاد را به خارج از کندو انتقال می‌دهند و با ضدعفونی کردن سلول‌های خالی، فضای تخم‌گذاری ملکه را پاکیزه می‌کنند. زنبورهای نورس هم که سن‌شان از ٣ روز گذشته و هنوز به ٢٠روزگی نرسیده‌اند، گلوله شهدهایی را که کارگران بزرگتر جمع‌آوری و با بستن به بلندترین پای خود به کندو می‌آورند، از آنها تحویل می‌گیرند و در داخل کندو به‌صورت فشرده ذخیره می‌کنند تا نفوذ هوا به داخل آنها باعث فسادشان نشود.
مادرانه‌های آقای زنبوردار
زمانی که این حشرات هوشمند برای تهیه عسل تقلا می‌کنند، آقای زنبوردار مادرانه هوای‌شان را دارد و اگر زادوولد فراوان ملکه مادر جای‌شان را تنگ کرده باشد، با اضافه کردن طبقات کندو آنها را آسوده می‌کند. وقتی هم بخواهند برای ذخیره عسل لانه‌های شش‌ضلعی یا به قولی «شان»هایی از جنس موم بسازند، اوشان مصنوعی آماده در کندو می‌گذارد تا زحمتشان را کم‌کند. اگر شهدهای بهاره‌ای که زنبورهای کارگر انبار کرده‌اند هنوز آنقدری نشده باشد که کفاف خورد و خوراک زنبورها را بدهد، جامدار مقداری از شهد ذخیره سال گذشته را در اختیارشان می‌گذارد تا حشرات محبوب زحمتکشش گرسنگی و کم‌غذایی نکشند. گرمای تابستان تنها دردی است که زنبورهای پرکار کارگر را از تلاش و تقلا می‌اندازد و وقتی هرم هوای چله تابستان قوت پرواز را از آنها می‌گیرد، روزها را به بال زدن و آب پاشی کندو می‌گذرانند. در این مواقع هم زنبوردار مهربان‌شان باید لابه لای مشغله‌های دود دادن و برداشت عسل کندو، آب در دسترس‌شان بگذارد و برای کندو دستگاه تهویه فراهم کند تا زنبورها پس از کار روزانه در خنکای کندو خستگی‌شان را بتکانند.
فصل یتیمی زنبورها
دود دادن کندو باعث آزار زنبورها نمی‌شود و آقای زنبوردار با فراهم کردن آتشی کم‌جان آنها را از کندو می‌تاراند تا بتواند بدون سوزش نیش‌های گزنده آنها قاب‌های پر از عسل را با حوصله از کندو بیرون بیاورد، زنبورهای سمجی را که دود را تاب آورده‌اند با برس بتکاند و بعد از جا دادن آنها در کندوی خالی، به خالص کردن عسل‌ها مشغول شود. او این خالص‌سازی عسل‌ها را با کمک چنگال مخصوص پولک‌برداری و دستگاه استخراج عسل انجام می‌دهد تا موم و گرده‌ها از عسل جدا و محصولی مرغوب تهیه شود. در فصل پاییز جامدار مقدمات زمستان خوابی زنبورها را فراهم می‌کند که شاید در تهیه این سور و سات مادر پیر زنبورها هم از گردونه خارج شود و ملکه‌ای جوان جای او را در کندو بگیرد. این جایگزینی هم آسان نیست و زنبورهای کندو باید ٣ روز یتیمی بکشند تا یکی از ملکه‌هایی را که جامدار از لارو زنبورهای خوش نژاد در داخل فنجونک‌های شیشه‌ای پرورش می‌دهد، برای نشستن بر جایگاه ملکه کندو آماده شوند. پاییز به آخر نرسیده، جامدار با نایلون‌هایی ضخیم کندوها را قنداق پیچ و کیپ می‌کند تا زنبورهای کارگر بیشتری دوره سخت سرما را با آرامش بگذرانند و به بهار برسند.
برای تهیه عسل بی‌غش
حکایت زنبوردارشدن امیرعباس جامدار به حدود ٢٠ سال پیش برمی گردد که تصمیم گرفت با پرورش یک کندو برای مصرف خانواده اش عسلی مرغوب و بی‌غش تولید کند. او با آن که به شغل خریدوفروش مسکن مشغول بود و هیچوقت فکر نمی‌کرد عمری با این حشرات پرسود و فایده سرو کار داشته باشد، برای پرورش زنبورهای همان یک کندویی که تهیه کرده بود لباس مخصوص و تجهیزات زنبورداری تدارک دید و مانند یک زنبوردار حرفه‌ای، به کندوها رسیدگی می‌کرد. در سرمای زمستان آن سال ملکه کندو جانش را از دست داد، اما زنبوردار جوان علاوه بر آن که عسل بی‌عیب و نقص و شیرینی به‌دست آورده بود، نمی‌خواست لذت تماشای زندگی عجیب این حشرات تیزهوش را از دست بدهد. جامدار آن سال یک کندویش را به ۵ کندو رساند و سال بعد ٣٠ کندو تهیه کرد...
یک صنعت ارزآور
حالا تعداد کلونی‌های زنبور جامدار به ١٠٠ کندو رسیده و زنبورداری نه‌فقط شغلش که دلمشغولی جذابش شده است. او درباره عسل مرغوب بی‌غش می‌گوید: «اگر به زنبورها در فصل زمستان به‌جای شهد آب و شکر خورانده شود یا عسل بدون دخالت زنبور و در آزمایشگاه با استفاده از اسانس و مود شیمیایی ساخته شود، محصولی چسبنده، غلیظ و سفت به‌دست می‌آید که خوردن آن لذتی ندارد. عسل مرغوب و بی‌غش چربی خاصی دارد که روی زبان نمی‌ماند و اگر آن را روی چوب‌بریزیم، بدون بر جا گذاشتن اثری از روی آن می‌لغزد.» این زنبوردار قدیمی معتقد است اگر زنبورداری به‌عنوان صنعت و صنفی مستقل شناخته شود، در صادرات کشور جایگاه قابل‌توجهی به‌دست می‌آورد و باعث افزایش اشتغال جوانان می‌شود.
بیشتر بخوانید:ظرفیت بالقوه ایران برای تولید عسل | آخرین آمار از میزان تولید عسل در ایران را ببینید