به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از پایگاه خبری تحلیلی «عصر اترک»، تپه ارگ شیروان (تپه نادری شیروان) مربوط به هزاره پنجم قبل از میلاد در شهر شیروان واقع شده است، این اثر در تاریخ ۲۳ فروردین ۱۳۴۶ با شمارهٔ ثبت ۷۰۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تپه باستانی ارگ شیروان عظیم‌ترین و مهم‌ترین محوطه باستانی شمال شرق کشور و از کهن‌ترین مراکز فرهنگ و تمدن در خطه خراسان شمالی است. این اثر باستانی از اولین محوطه‌های مسکونی حاشیه رودخانه اترک محسوب می‌شود که همانند کوهی در داخل شهر باستانی شیروان قرار گرفته و بر دشت شیروان اشراف داشته و رود اترک از مجاورت آن می‌گذرد.
این ارگ تاریخی هم اکنون به دلیل بی‌توجهی مسئولان به مخروبه و پاتوقی برای تجمع معتادان متجاهر تبدیل شده که باعث گلایه شهروندان ساکن در محدوده این ارگ شده است.
ارگ نادری، پاتوق معتادان
سید جبار علوی از ساکنین اطراف تپه تاریخی ارگ نادری در خصوص بی‌توجهی مسئولان به این بنای تاریخی گفت: سال‌هاست که این بنای تاریخی را رها کرده‌اند و توجهی به آن ندارند و گاهی بعضی از مسئولان به اینجا می‌آیند و چند عکس می‌گیرند و می‌روند محض اینکه بگویند ما به آنجا سر زده‌ایم.
وی افزود: این بنای تاریخی به پاتوق معتادان تبدیل شده و دورتادور این تپه را حفاری کرده‌اند.
زهرا ایزانلو یکی دیگر از ساکنین اطراف تپه نادری افزود: با بی‌توجهی مسئولان این بنای تاریخی که در شهر قرار دارد به یک خرابه تبدیل شده و بیشتر از مسئولان، مورد توجه معتادین قرار گرفته که در این فصل سرما، این تپه را مانند تونلی حفاری کرده و شب‌ها و روزها در آن زندگی می‌کنند، چندین بار نیز شنیده‌ایم که یک الی دو نفر از این افراد اشیا ارزشمند پیدا کرده‌اند و برای خود به فروش رسانده‌اند بی‌آنکه به کسی بگویند و مسئولی خبردار بشود.
آیدا حسنقلی‌زاده از ساکنین مجاور محله‌ای که تپهٔ نادری در آن قرار دارد، گفت: چندین سال قبل یک سری پژوهشگر به اینجا آمدند و چندین روز نیز مشغول به بررسی بودند و در همان زمان دکه‌ای برای مراقبت و حصارکشی تپه نادری انجام شد حتی شهرداری نیز زمین اطراف تپه را نهال کاشت؛ اما اکنون چیزی از آنها باقی نمانده؛ چون نظارتی نیست و برای مسئولان شهر ما گویی این بنای تاریخی بی‌اهمیت است.
تپه نادری میراث دوره قاجار
حمید رازقی در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی عصر اترک با بیان اینکه ارگ نادری مربوط به دوره قاجار است، اظهار داشت: تپه نادری از مهم‌ترین استقرارهای باستانی حوضه آبریز اترک است و از میانه هزاره چهارم پیش از میلاد تا دوره اسلامی، زندگی در آن جریان داشته است. همچنین در دوره قاجار، حکمرانان محلی شیروان بر فراز این تپه باستانی قلعه‌ای ساخته و در گرداگرد آن بارویی ایجاد کرده بودند که منطقه مسکونی را محصور کرده بود.
رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان شیروان در ارتباط با مشخصات تپه نادری افزود: بخش پیش از تاریخی این تپه که به شکل یک برجستگی با ارتفاع بیش از ۲۰ متر است، حاصل زندگی مداوم بشر در چند هزار سال است که امروز بیش از ۳ هکتار وسعت دارد.
وی افزود: در دوره صفوی و قاجار در اطراف این تپه باستانی شهر شیروان تشکیل شد که شامل خانه‌های مسکونی مردم، دکان‌ها، مسجد و حمام و گذرها و معابر شهری بود که این بافت قدیمی تا پیش از زلزله ۱۳۰۸ تا حد زیادی سالم بود و در مجموع حدود ۲۵ هکتار وسعت داشت.
رازقی گفت: پس از زلزله این بافت قدیمی تخریب شد و سپس برنامه‌های توسعه شهری باعث تخریب کامل بافت قدیمی شهر شد و در حال حاضر فقط بخش پیش از تاریخی این مکان باستانی و بخشی از برج و باروهای دوره صفوی و قاجار باقی‌مانده است که در مجموع حدود ۷ هکتار وسعت دارد.
رئیس اداره میراث فرهنگی شیروان گفت: تصاویری از برج و باروی دوره قاجار در اطراف تپه نادری توسط عکاس مخصوص ناصرالدین شاه ضبط شده و جزئیاتی از معماری قلعه و باروها در کتاب مطلع‌الشمس توسط اعتمادالسلطنه ثبت شده است که از منابع اطلاعاتی مهم در مورد تپه نادری هستند.
وی در خصوص اینکه ارگ نادری در چندین سال پیش مورد توجه پژوهشگران چینی قرار گرفته بود، افزود: باتوجه‌به امضای تفاهم‌نامه پژوهشی -آموزشی بین پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی کشور و دانشگاه نانجینگ چین در سال‌های ۱۳۹۵ و ۱۳۹۷ پژوهش‌های باستان‌شناسی در تپه نادری شیروان توسط گروهی از باستان‌شناسان ایرانی، چینی و فرانسوی انجام شد که از اهداف اصلی آن می‌توان به لایه‌نگاری برای شناخت توالی باستانی و تأسیس گاه‌نگاری محلی در منطقه شمال خراسان اشاره کرد.
رازقی در پاسخ به این سؤال که پژوهش پژوهشگران از تپه نادری سبب حصول چه مواردی شد، تصریح کرد: مواد حاصل از کاوش در تپه نادری علاوه بر شناخت دوره‌های استقرار باستانی در منطقه، از طریق مطالعات میان‌رشته‌ای به بازسازی اقتصاد معیشتی ساکنین این منطقه در طول تاریخ کمک زیادی کرده که نتایج این مطالعات در قالب مقالات مختلف در نشریات داخلی و بین‌المللی منتشر شده است.
وی ادامه داد: از سوی دیگر باتوجه‌به قرارگیری تپه نادری در بافت مسکونی شهر شیروان و برای رفع مشکلات محلی و کمک به پروژه بازآفرینی شهری با تأکید بر هویت شهری شیروان، ساماندهی و تعیین دقیق عرصه و پیشنهاد حریم تپه نادری نیز انجام شده و در حال تهیه طرح جامع برای تبدیل این مکان به یک موقعیت تاریخی - گردشگری با همکاری تمام ذی‌نفعان پروژه شامل میراث فرهنگی، اوقاف و امور خیریه، جهاد کشاورزی، شهرداری و شهرسازی هستیم.
رازقی با بیان اینکه دانشگاه نانجینگ چین، علاوه بر موارد فوق علاقمند به بررسی و شناخت روابط فرهنگی ایران و چین در بستر راه ابریشم از دوره‌های پیش از تاریخ تا دوره های جدیدتر نیز بوده است، اظهار کرد: انتقال بعضی گونه‌های گیاهی و جانوری از ایران به‌عنوان مهد اهلی‌سازی گونه‌ها به چین و انتقال تکنولوژی‌های فلز گری و معماری و بالعکس انتقال تکنیک تولید چینی از چین باستان به ایران از زمینه‌های علاقه طرفین بود که از خلال کاوش‌های تپه نادری مدارکی در این زمینه نیز حاصل شد.
تعلیق کاوش در ارگ نادری
رئیس اداره میراث‌فرهنگی شهرستان شیروان با بیان اینکه درحال حاضر کاوش کردن تیم مشترک ایران و چین به طور موقت به حالت تعلیق در آمده است، گفت: برخی مشکلات ایجاد شده در روند صدور مجوزهای کاوش گروه‌های بین‌المللی و نیز فرایند تامین اعتبارات پژوهشی در این بخش، کاوش‌های تیم مشترک ایران و چین بطور موقت به حالت تعلیق درآمده ولی کاوش‌های باستان‌شناسان ایرانی با طرفیت دانشگاه زابل در سال‌های ۴۰۱ و ۴۰۲ انجام شده و در حال حاضر برنامه مطالعات به تهیه طرح جامع ساماندهی و بازآفرینی ارگ تاریخی نادری معطوف شده است.
وی ادامه داد: پس از تهیه طرح جامع به‌عنوان نقشه راه، تمام ذی‌نفعان از جمله میراث‌فرهنگی در برنامه‌های اجرایی، خود را در راستای تبدیل مجموعه ارگ نادری به یک مرکز تاریخی - فرهنگی و گردشگری معطوف خواهند کرد.
رازقی در پاسخ به این سؤال که چرا در حال حاضر توجه ویژه‌ای به تپه نادری نمی‌شود، تصریح کرد: درعین‌حال، باتوجه‌به قرارگیری ارگ نادری در منطقه کم‌برخوردار شهری، بروز بعضی ناهنجاری‌های اجتماعی در اطراف اثر تاریخی موضوع ناخوشایندی است که نه در شأن شهر شیروان و نه در شأن اثر تاریخی است که این موضوع باید با همکاری دستگاه‌های مختلف از جمله مدیران شهری، نیروی انتظامی، میراث‌فرهنگی و اوقاف، مدیریت و ساماندهی شود.
وی با بیان اینکه اقداماتی قرار است برای ارگ نادری به انجام برسد، افزود: تبدیل ارگ نادری به سایت موزه و ایجاد یک مرکز فرهنگی، تاریخی و گردشگری هدف غایی است که بتوان از رهگذر آن به مخاطب تاریخ شهر و هویت شهری شیروان را، در گذر زمان معرفی کرد.
این مسئول افزود: همچنین وجود بقعه متبرک امامزاده هادی‌النقی (ع) به‌عنوان یک نقطه مذهبی، پارک و فضای سبز مجاور می‌تواند بستری برای ایجاد فضاهای فرهنگی جانبی ایجاد کند که ضمن ارتقای کیفی فضای شهری و کمک به زیباسازی سیما و منظر شهر، یک نقطه کانونی و هویتی شهر محسوب خواهد شد.
رازقی با بیان اینکه تاکنون اشیای مختلفی از تپه نادری کشف و ضبط شده است، گفت: در خلال کاوش‌های باستان‌شناسی، اشیای مختلف مطالعاتی و موزه‌ای پیدا شده که در حال حاضر عمده آنها در موزه بجنورد و تعدادی در موزه تاریخ شهر شیروان نگهداری می‌شود که قسمتی از آنها در معرض نمایش قرار گرفته‌اند.
رئیس اداره میراث‌فرهنگی شهرستان شیروان در پایان خاطرنشان کرد: مطالعه در یک اثر باستانی زمان مشخصی ندارد و نمی‌توان تاریخ خاصی را برای پایان مطالعات مشخص کرد و این مطالعات بصورت مستمر است.
تغییر وضعیت تپه نادری همت عمومی می‌خواهد
علی عاقل هم در ارتباط با اینکه چرا مکان‌های تاریخی مانند تپه نادری شیروان به محل تجمع افراد آسیب‌دیده تبدیل می‌شوند، اظهار کرد: الزاماً این‌گونه نیست که همه مکان‌های تاریخی این‌چنین وضعیتی داشته باشند؛ اما متأسفانه تپه نادری به دلیل بافت گذشته تپه نادری که شهر از آنجا جابه‌جا شده، تعدادی افراد بی‌بضاعت در آنجا سکونت دارند، خورده فروشان مواد مخدر که از قبل بوده و معتادان متجاهر این‌چنین وضعیتی پیش‌آمده است.
شهردار شیروان ادامه داد: این وضعیت تپه نادری قابل‌رفع است اگر همه دستگاه‌ها همت کنند و از این میراث‌فرهنگی و تاریخی شهرستان شیروان محافظت به عمل‌آورند.
عاقل افزود: در اطراف تپهٔ نادری وضعیت مناسبی را شاهد نیستیم و این به دلیل آن است که غریب به‌اتفاق معتادان متجاهر باتوجه‌به اینکه شرایط اعم از خرید مواد مخدر و استفاده آن برای آنها در این مکان فراهم است، آسیب‌ها را به این مکان وارد کرده‌اند و تا زمانی که این وضعیت وجود داشته باشد قطعاً توریست و حتی مردم خود شهرستان نیز برای دیدن این مکان تاریخی نخواهند آمد.
شهردار شیروان در ارتباط با نقش مسئولان و نهادهایی که می‌توانند در امر محافظت از تپه نادری تأثیرگذار باشند، تصریح کرد: همه نهادها اعم از نیروی انتظامی، میراث‌فرهنگی که می‌تواند بخش اعظمی از سکونتگاه‌های اطراف تپه نادری را تملک کرده و به حریم این بنا که قدمتی ۷ هزار‌ساله دارد اضافه کنند، می‌توانند نقش بزرگی در هویت شهر و تاریخ آن داشته باشند.
لزوم رایزنی با وزارت میراث‌فرهنگی
عاقل در خصوص راهکارهایی برای بازگرداندن تپه نادری به یک فضای فرهنگی گردشگری افزود: جلسات مختلفی در فرمانداری برگزار شده که میراث‌فرهنگی نیز به آن ورود کرده است؛ اما مشکل اصلی کمبود اعتبارات است که اداره میراث‌فرهنگی شهرستان شیروان به‌تنهایی نمی‌تواند تأمین کند ولی می‌توان از طریق رایزنی با وزارت میراث‌فرهنگی اعتباراتی در طول یک برنامه‌ریزی چندساله داشته باشد.
وی ادامه داد: بخشی از ادارات دیگر همانند اداره مسکن، اوقاف باتوجه‌به وجود امامزاده هادی النقی (ع) و همچنین به دلیل اینکه تپه نادری در بافت بازآفرینی قرار دارد تمامی دستگاه‌هایی که در قسمت بازآفرینی نقش دارند، می‌توانند در بهبود وضعیت این بنای تاریخی نقش داشته باشند.
نتیجه‌گیری: ایران کشوری است غنی از موارث فرهنگی اما حفظ و نگهداری آنها دغدغه‌ای همیشگی بوده؛ چراکه ارزش این میراث در ایران به‌درستی تعریف و درک نشده است.
میراث‌فرهنگی شناسنامه، تاریخ و هویت یک ملت است، چیزی که در باز تعریف هویت ملی و به‌تبع آن ایجاد نظم سیاسی نقش انکارناپذیری دارد. وقتی میراث‌فرهنگی از بین برود یا مورد کم‌توجهی قرار گیرد، بدون شک بازتعریف هویت جمعی مشترک هم با چالش‌های جدی مواجه خواهد شد.
اما حفظ و نگهداری از میراث‌فرهنگی هم نیازمند عزم تمام مسئولان است تا دست در دست هم دهند و حافظ هویت ملی باشند.
∎