کوهستان خاییز، با صخره‌های بلند و دره‌های عمیقش، همیشه پناهگاهی امن برای حیات‌وحش بوده است. اما این روزها، آرامش این منطقه با صدای گلوله‌های شکارچیان غیرمجاز به هم می‌ریزد. جایی که روزگاری گام‌های سبک کل و بزها بر سینه کوه طنین‌انداز بود، حالا صدای قدم‌های سنگین محیط‌بانانی شنیده می‌شود که برای حفاظت از آخرین بازماندگان طبیعت، جانشان را به خطر می‌اندازند.
آخرین رویارویی تلخ بین شکارچیان و محیط بانان، تنها یک حادثه نیست؛ بلکه نشانه‌ای از چالش‌های بزرگ‌تری است که بر سر راه حفاظت از محیط زیست کشورمان قرار دارد.
درگیری‌های مسلحانه میان شکارچیان غیرمجاز و محیط‌بانان در ایران بار دیگر نگرانی‌ها درباره چالش‌های حفاظت از مناطق حفاظت‌شده را افزایش داده است. در تازه‌ترین حادثه، دو شکارچی مسلح در منطقه حفاظت‌شده خاییز در کهگیلویه و بویراحمد، پس از شکار یک رأس بز وحشی، درگیری شدیدی با محیط‌بانان داشتند که به تبادل آتش در فاصله‌ای کمتر از پنج متر انجامید.
جزئیات حادثه؛ تیراندازی در فاصله نزدیک
به گفته عبدال دیانتی‌نسب، مدیرکل حفاظت محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد، محیط‌بانان در حین گشت‌زنی متوجه صدای شلیک گلوله شدند و پس از ساعت‌ها جست‌وجو موفق شدند ۲ شکارچی متخلف را که مسلح به سلاح جنگی و شکاری بودند، شناسایی کنند.
محیط‌بانان که به دلیل دوری مسیر قادر به مداخله سریع نبودند، مسیرهای احتمالی بازگشت شکارچیان را پیش‌بینی کرده و در چندین نقطه به کمین نشستند. اما شکارچیان که متوجه حضور مأموران شده بودند، بدون هشدار اقدام به تیراندازی کردند. به گفته مقام‌های محیط زیست، بیش از ۱۲ گلوله در فاصله‌ای کمتر از پنج متر به سمت محیط‌بانان شلیک شد، اما خوشبختانه هیچ آسیبی به آنان وارد نشد. شکارچیان سپس لاشه بز شکارشده را رها کرده و متواری شدند، اما به دلیل داشتن سوابق متعدد، هویتشان به سرعت شناسایی شد.
واکنش قضایی؛ برخورد قاطع با شکارچیان مسلح
با همکاری مراجع قضایی بهبهان، پرونده این متخلفان به سرعت مورد رسیدگی قرار گرفت و با تنظیم شکواییه‌ای از سوی اداره محیط زیست شهرستان کهگیلویه، حکم احضار و بازداشت آنان صادر شد.
دیانتی‌نسب، اعلام کرد که شکارچیان متواری شدند اما به دلیل سوابق قبلی، هویت آنان برای محیط‌بانان آشکار بود. همکاری مراجع قضایی بهبهان با اداره محیط زیست منجر به احضار و بازداشت این دو متخلف شد.
به گفته دیانتی‌نسب، هر دو متهم هم‌اکنون تحت بازداشت هستند و رسیدگی قضایی به پرونده آنان ادامه دارد. این اقدام، در عین حال که نشان‌دهنده همکاری مثبت دستگاه قضایی در برخورد با تخلفات محیط‌زیستی است، اما از سوی دیگر ضرورت تقویت اقدامات پیشگیرانه را برجسته می‌کند.
اما در حالی که مسئولان از رسیدگی قاطع به این پرونده خبر داده‌اند، کارشناسان محیط زیست معتقدند که این اقدامات تنها بخش کوچکی از راه‌حل است. تا زمانی که برخوردی ریشه‌ای با شکارچیان مسلح صورت نگیرد و مجازات‌های سنگین‌تری برای این دسته از متخلفان اعمال نشود، این چرخه خشونت ادامه خواهد داشت.
از سوی دیگر، موارد متعددی در گذشته نشان داده که حتی در صورت صدور احکام سنگین، شکارچیان غیرمجاز در برخی موارد با استفاده از نفوذ و روابط محلی، موفق به دور زدن مجازات می‌شوند. بنابراین، اجرای دقیق و سخت‌گیرانه قوانین از اهمیت بالایی برخوردار است.
خاییز؛ منطقه‌ای ارزشمند اما ناامن
منطقه حفاظت‌شده خاییز که در محدوده شهرستان‌های کهگیلویه، گچساران و بهبهان قرار دارد، یکی از زیستگاه‌های کلیدی حیات وحش ایران محسوب می‌شود. این منطقه از سال ۱۳۷۷ تحت حفاظت قرار گرفته و میزبان گونه‌های ارزشمندی همچون کل و بز، پلنگ، گرگ، کاراکال، کبک، عقاب و تیهو است.
اما حفاظت از این منطقه با چالش هایی روبرو است. کمبود نیروهای حفاظتی، تجهیزات ناکافی و تهدیدهای مداوم از سوی شکارچیان مسلح، سبب شده که این منطقه عملاً به صحنه‌ای برای تعقیب و گریز میان شکارچیان و محیط‌بانان تبدیل شود.
از سوی دیگر، رشد جوامع محلی اطراف منطقه و افزایش فشارهای اقتصادی بر ساکنان، انگیزه شکار غیرقانونی را افزایش داده است. بسیاری از شکارچیان، این فعالیت را نه به‌عنوان یک تفریح، بلکه به‌عنوان یک منبع درآمد در نظر می‌گیرند. همین امر باعث شده که اقدامات تنبیهی، تأثیر محدودی بر کاهش شکار غیرمجاز داشته باشد.
آیا می‌توان این چرخه را متوقف کرد؟
مساله حفاظت از محیط زیست و مقابله با شکار غیرقانونی، تنها با برخوردهای قضایی حل نمی‌شود. این یک معضل چندوجهی است که نیاز به راهکارهای ساختاری دارد.
کارشناسان معتقدند که محیط‌بانان باید به تجهیزات مدرن، جلیقه‌های ضدگلوله و سلاح‌های مناسب برای دفاع از خود مجهز شوند. همچنین، افزایش تعداد نیروهای حفاظتی می‌تواند از شدت این تهدیدها بکاهد.
به گفته کارشناسان، در بسیاری از جوامع، حمل سلاح در مناطق حفاظت‌شده با مجازات‌های سنگین روبه‌رو می‌شود. اما در مواردی که شکارچیان پس از مدتی کوتاه آزاد شده و به فعالیت خود ادامه می‌دهند که نشان دهنده لزوم اجرای دقیق‌تر قوانین می‌تواند مانع از تکرار این جرائم شود.
بسیاری از شکارچیان، به دلیل مشکلات اقتصادی به این کار روی می‌آورند. ارائه گزینه‌های جایگزین همچون مشاغل مرتبط با گردشگری و محیط زیست، می‌تواند انگیزه شکار غیرقانونی را کاهش دهد.
ماجرای اخیر در خاییز، بار دیگر این واقعیت تلخ را یادآور شد که محیط‌بانان ایران نه‌تنها در حال مبارزه برای حفاظت از حیات وحش هستند، بلکه هر روز با خطر از دست دادن جان خود نیز مواجه‌اند. اما پرسش اصلی این است: آیا مسئولان، صرفاً پس از هر حادثه، به صدور بیانیه و پیگیری پرونده‌های قضایی بسنده خواهند کرد، یا اینکه بالاخره اقداماتی اساسی برای پایان دادن به این چرخه خشونت در دستور کار قرار خواهد گرفت؟