به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ مچ پا یکی از مفاصل کلیدی بدن است که در انجام فعالیت‌های روزمره نقش اساسی دارد. با این حال، آسیب‌ها، فرسایش مفصل و بیماری‌های التهابی می‌توانند عملکرد این مفصل را مختل کنند و نیاز به جراحی را ایجاد کنند. اگرچه تصمیم‌گیری برای جراحی مچ پا ممکن است چالش‌برانگیز باشد، اما آگاهی از روش‌های درمانی و روند بهبودی می‌تواند این فرآیند را تسهیل کند. در این مقاله، انواع جراحی مچ پا، روند بهبودی و اهمیت فیزیوتراپی پس از عمل را بررسی خواهیم کرد.

انواع جراحی مچ پا

درمان‌های جراحی مچ پا بسته به شدت آسیب و شرایط بیمار متفاوت است. دو روش اصلی برای جراحی این ناحیه شامل آرترودز (جوش دادن مفصل مچ پا) و تعویض مفصل مچ پا هستند. هر یک از این روش‌ها دارای مزایا و معایب خاصی هستند که در ادامه توضیح داده شده است:

۱. آرترودز (فیوژن مچ پا)

در این روش، استخوان‌های مچ پا با یکدیگر جوش می‌خورند تا به یک ساختار واحد تبدیل شوند. این روش عمدتاً برای بیمارانی که دچار آرتریت شدید مچ پا هستند، تجویز می‌شود.

مزایا:

• کاهش درد ناشی از التهاب و تخریب مفصل

• افزایش پایداری و عملکرد بهتر مچ پا

معایب:

• کاهش دامنه حرکتی

• دوره نقاهت طولانی‌تر نسبت به سایر روش‌ها

۲. تعویض مفصل مچ پا (آرتروپلاستی کامل مچ پا)

در این روش، مفصل آسیب‌دیده برداشته شده و با یک پروتز مصنوعی جایگزین می‌شود. این روش مناسب بیمارانی است که قصد دارند تحرک طبیعی خود را حفظ کنند و کیفیت زندگی بهتری داشته باشند.

مزایا:

• حفظ دامنه حرکتی مچ پا

• کاهش درد و بهبود عملکرد طبیعی مفصل

معایب:

• احتمال نیاز به جراحی مجدد پس از چند سال

• محدودیت‌های فیزیکی در برخی فعالیت‌ها

شرایطی که ممکن است نیاز به جراحی مچ پا داشته باشند

برخی از مشکلات رایج که ممکن است به جراحی مچ پا منجر شوند، عبارتند از:

• پیچ خوردگی شدید و مکرر مچ پا

• آرتروز و استئوآرتریت

• پارگی تاندون‌های مچ پا

• آسیب‌های ناشی از تصادف یا سقوط

• بی‌ثباتی و ناپایداری مفصل مچ پا

• شکستگی‌های پیچیده و جابجایی استخوانی

روند بهبودی پس از جراحی مچ پا

۱. روز جراحی: پس از انجام عمل، بیمار معمولاً با گچ‌گیری مچ پا و بانداژ محافظت می‌شود. درد و تورم طبیعی است، اما با مصرف داروهای تجویز شده قابل کنترل خواهد بود.

۲. هفته‌های اول: در این مرحله، پزشکان معمولاً توصیه می‌کنند که بیمار تا حد امکان وزن خود را روی مچ پای عمل شده قرار ندهد. در بسیاری از موارد، استفاده از عصا یا واکر ضروری است.

۳. شروع فیزیوتراپی: پس از کاهش التهاب اولیه، فیزیوتراپی برای بازیابی عملکرد مچ پا آغاز می‌شود. تمرینات به گونه‌ای طراحی شده‌اند که از سفت شدن مفصل جلوگیری کرده و دامنه حرکتی را بهبود بخشند.

۴. بازگشت به فعالیت‌های عادی: بسته به نوع جراحی، روند بهبودی ممکن است چندین ماه تا یک سال طول بکشد. در برخی موارد، بیمار نیاز به اصلاح سبک زندگی و تغییر فعالیت‌های روزانه دارد.

فیزیوتراپی پس از جراحی مچ پا: برنامه تخصصی توان‌بخشی و بازگشت به عملکرد طبیعی

جراحی مچ پا معمولاً در مواردی مانند شکستگی‌های پیچیده، پارگی لیگامانی، ناپایداری مفصل، استئوآرتریت شدید یا جراحی‌های بازسازی تاندون‌ها انجام می‌شود. پس از عمل، یکی از مهم‌ترین بخش‌های روند بهبودی، فیزیوتراپی تخصصی است. بدون توان‌بخشی مناسب، بیمار ممکن است با مشکلاتی مانند کاهش دامنه حرکتی، درد مزمن، ضعف عضلانی و محدودیت در راه رفتن مواجه شود. یک برنامه فیزیوتراپی علمی و اصولی به کاهش درد، جلوگیری از خشکی مفصل، افزایش استحکام عضلانی و بهبود عملکرد راه رفتن کمک می‌کند.

مراحل فیزیوتراپی پس از جراحی مچ پا

۱. فاز حاد (هفته ۱ تا ۶) – کنترل التهاب و جلوگیری از عوارض اولیه

•  هدف: کاهش درد، التهاب و حفظ تحرک اولیه مفصل
•  مداخلات:

استراحت و محافظت از مفصل (بریس یا گچ، استفاده از عصا برای کاهش وزن‌گذاری)
کاهش تورم و التهاب (کمپرس یخ، الکتروتراپی، ماساژ لنفاوی)
تمرینات حرکتی غیرفعال (Passive ROM) برای جلوگیری از خشکی مفصل
تمرینات ایزومتریک عضلات اطراف مچ پا و ساق (بدون حرکت مفصل) برای حفظ قدرت عضلانی
پمپاژ مچ پا (حرکات دایره‌ای و کششی سبک) جهت جلوگیری از لخته شدن خون

نکته کلیدی: در این مرحله هیچ‌گونه بارگذاری مستقیم روی مچ پا نباید انجام شود و تمرینات باید تحت نظارت متخصص باشد.

۲. فاز بازتوانی اولیه (هفته ۶ تا ۱۲) – افزایش تحرک و بازیابی عضلانی

•  هدف: بازگرداندن دامنه حرکتی، افزایش استحکام عضلات و بهبود تعادل
•  مداخلات:

تمرینات دامنه حرکتی فعال (Active ROM) برای بهبود انعطاف‌پذیری مفصل
تمرینات مقاومتی سبک (با نوار کشی یا وزنه کم) برای تقویت عضلات ساق و مچ
تمرینات تعادلی (BOSU Ball، تخته تعادل) برای بهبود ثبات مفصل
ماساژ درمانی و موبیلیزاسیون مفصل برای جلوگیری از چسبندگی بافت اسکار
بازآموزی الگوی راه رفتن (استفاده تدریجی از وزن روی پا) برای جلوگیری از لنگیدن

نکته کلیدی: افزایش فشار روی مفصل باید به تدریج و بر اساس ارزیابی قدرت و دامنه حرکتی انجام شود.

۳. فاز بازتوانی پیشرفته (ماه ۳ تا ۶) – بازگشت به فعالیت‌های عملکردی

•  هدف: افزایش قدرت، بهبود عملکرد و آماده‌سازی برای فعالیت‌های روزمره یا ورزشی
•  مداخلات:

تمرینات مقاومتی پیشرفته (تمرینات فانکشنال، تمرین با وزنه)
تمرینات پلیومتریک (پرش، دویدن سبک) برای افزایش پایداری و عملکرد مفصل
کشش‌های عمیق عضلات و مفصل برای حفظ انعطاف‌پذیری
تمرینات تخصصی ورزشی (برای ورزشکاران) برای بازگشت به تمرینات حرفه‌ای

 نکته کلیدی: بازگشت به ورزش باید با تمرینات کنترل‌شده و تدریجی انجام شود تا از آسیب مجدد جلوگیری شود.

روش‌های درمانی مکمل در فیزیوتراپی پس از جراحی مچ پا

• لیزر درمانی کم‌توان: برای کاهش التهاب و افزایش سرعت ترمیم
• تحریک الکتریکی عصبی-عضلانی (NMES): برای تقویت عضلات ضعیف‌شده
•  درای نیدلینگ (سوزن خشک): جهت کاهش درد و آزادسازی عضلات
•  درمان دستی (Manual Therapy): برای بهبود حرکت مفصل و کاهش چسبندگی‌های ناشی از جراحی

عوارض احتمالی جراحی مچ پا و نقش فیزیوتراپی در پیشگیری از آن‌ها

خشکی مفصل و کاهش دامنه حرکتی → تمرینات کششی و موبیلیزاسیون مفصل
تحلیل عضلات و ضعف عضلانی → تمرینات مقاومتی تدریجی
مشکلات تعادلی و اختلال در راه رفتن → تمرینات اصلاحی و تقویتی
عود آسیب یا شکستگی مجدد → تمرینات کنترل‌شده و نظارت دقیق بر فشار روی مچ پا

جراحی مچ پا یکی از روش‌های مهم درمانی برای بیمارانی است که با مشکلات جدی در این مفصل مواجه هستند. انتخاب بین آرترودز (فیوژن مچ پا) و تعویض مفصل مچ پا باید با توجه به شرایط بیمار، سطح فعالیت و توصیه پزشک انجام شود. پس از جراحی، روند بهبودی به میزان توجه بیمار به دستورات پزشک و انجام فیزیوتراپی بستگی دارد.

اگر شما یا یکی از نزدیکانتان به جراحی مچ پا نیاز دارید، پیشنهاد می‌کنیم اطلاعات بیشتری در این زمینه کسب کنید. برای آگاهی بیشتر می‌توانید به این مقاله مراجعه کنید و با متخصصان ما در فیزیوتراپی طلایی مشورت نمایید.

با درمان صحیح و توانبخشی اصولی، می‌توان به زندگی عادی بازگشت و کیفیت زندگی را بهبود بخشید.