نام پسته در زبان‌های یونانی، لاتین، اروپایی، عربی، ترکی، روسی، ژاپنی و دیگر زبان‌ها از اسم ایرانی آن گرفته شده است، نام این درخت در زبان پارسی «پیستاکو» بوده است که به تدریج و در گذر ایام تغییر یافته و به «پسته» تبدیل شده است.
پیدایش پسته در ایران به چهار تا پنج هزار سال پیش بازمی‌گردد که خاستگاه اولیه این گونه باغی را به دوره هخامنشی و نواحی خراسان نسبت داده‌اند و باغ‌های پسته در ایران نیز از همان زمان ایجاد شده‌اند.
پسته دارای ۷۵ جنس و ۶۰۰ گونه است و براساس آمارهای به دست آمده از میان کشورهای مختلف تولیدکننده پسته، تنها محصولات هفت کشور جنبه تجاری دارد و پیش از شیوع کرونا از کل ۴۰۰ هزار تن پسته تولیدی در جهان، ایران با دارا بودن حدود ۵۷ درصد تولید مقام نخست، آمریکا با ۱۷ درصد رتبه دوم و ترکیه با ۱۳ درصد در مقام سوم قرار داشته است.
انواع پسته ایرانی براساس پیشینه تاریخی و منطقه تولید به نام همان محل نامگذاری شده‌اند که پسته «دامغانی، قزوینی، راوری، سبزواری و قمی» از آن جمله هستند. علاوه بر موارد ذکر شده پسته براساس شکل نیز تقسیم بندی‌هایی دارد و ارقامی نظیر «بادامی، فندقی، کله قوچی، سفید پسته، سبز پسته، خنجری» و... را می‌توان نام برد.
در این میان خراسان رضوی یکی از استان های مهم در تولید پسته است که محصول تولیدی این خطه به دلیل طعم و مزه ناشی از آب و هوای منطقه، دارای کیفیت بالایی است که با توجه به طعم لذیذ و دلچسبش در آسیای میانه، کشورهای عربی، پاکستان و افغانستان محبوبیت بسیاری دارد.
پسته، «طلای سبز» صادراتی ایران
پسته ایرانی به عنوان محصولی راهبردی و یکی‌از مهم‌ترین اقلام صادراتی غیرنفتی، جایگاهی ویژه در اقتصاد کشور دارد. با قدمتی چند هزار ساله و کیفیتی بی‌نظیر، پسته ایران همواره سهم قابل‌توجهی از بازارهای جهانی را به خود اختصاص داده است.
به گفته کارشناسان کشاورزی، «پسته ایرانی» یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین محصولات کشاورزی کشور است که نقش بسزایی در اقتصاد ملی و صادرات غیرنفتی دارد.
این محصول راهبردی به دلیل کیفیت بالا، طعم بی‌نظیر و تنوع ارقام، همواره مورد توجه بازارهای داخلی و بین‌المللی بوده است؛ با قدمتی بیش از سه هزار سال، پسته به‌عنوان میراثی گران‌بها از دل کویر ایران، به بخش مهمی از فرهنگ و اقتصاد کشور تبدیل شده است.
در حال حاضر پسته به عنوان ارزآورترین محصول صادراتی استان خراسان رضوی و کشور ایران همراه با ایجاد اشتغال، ارزش افزوده و سایر جنبه‌های اقتصادی اهمیت ویژه‌ای می تواند داشته باشد.
در همین حال بیرون از مرزهای کشور هم، پسته ایران رقبای قدرتمندی پیدا کرده است به طوری که بعد از یک قرن تولید تجاری پسته، جایگاه نخست تولید این محصول در دنیا را از دست داده است.
کارشناسان بر این اعتقادند که با توجه به وضعیت باغ های موجود، برنامه‌های توسعه و نحوه مدیریت کشورهای رقیب در تولید پسته و با نگاه به مشکلات جدی کشور در فرآیند تولید، فرآوری، بازاریابی و صادرات این محصول از جمله محدودیت منابع آب، نبود برنامه مدون و انجام پذیر برای مدیریت زیرساخت های موجود و خرده مالکی، که به واسطه قانون ارث هر روز بر دامنه آن افزوده می‌شود، توسعه کشت این محصول مشکل شده است.
به باور آنان عدم تطابق باقیمانده سموم و میزان آفلاتوکسین با استانداردهای بین المللی، ناهماهنگی و اختلال در زنجیره صادرات شامل کشاورز، تاجران محلی، صادر کننده و خریدار خارجی، موانعی همچون تحریم ها، شرایط تعهد ارزی صادر کنندگان، برون‌سپاری ارزی، بی ثباتی اقتصادی، نبود نقدینگی کافی نزد صادرکنندگان با توجه به زمان برگشت ارز محصول فروخته شده و غیره همگی بر تولید پسته اثر گذارده و امکان جهش تولید را از ذهن دور می‌کند.
خراسان رضوی دارنده رتبه دوم تولید پسته کشور
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: این استان با برداشت سالانه ۸۶ هزار و ۴۱۲ تن پسته خشک از باغ های منطقه رتبه دوم کشور را در تولید این محصول صادراتی دارد.
مجید جعفری افزود: اکنون استان خراسان رضوی با بیش از ۱۳۰ هزار هکتار سطح زیر کشت باغ پسته و میانگین تولید سالیانه ۶۵ هزار تن پسته خشک، پس از استان کرمان جایگاه دوم را دارد.
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی بیان کرد: این استان میانگین برداشت ۸۶۰ کیلوگرم پسته در هکتار را ثبت کرده است.
این مسئول گفت: برداشت نوبرانه پسته هرساله از اوخر مرداد در برخی مناطق پسته خیز استان شروع می شود و اوج برداشت آن از ۱۵ شهریور تا نیمه مهرماه ادامه می یابد و سالانه بین ۱۰ تا ۱۵ درصد پسته تولیدی استان به مصرف تازه خوری می رسد.
رجب زاده بیان کرد: در سال های اخیر تولید محصولات کم آب طلب به دلیل محدودیت های منابع آبی استان و سیاست های الگوی کشت و از طرفی درآمدزایی بالا نسبت به دیگر محصولات زراعی و باغی، توسط بهره برداران بخش کشاورزی با استقبال زیادی مواجه شده است به طوری که سطح زیر کشت و تولید آنها رو به افزایش است.
وی افزود: طبق آمار، سطح زیر کشت و تولید پسته در استان در ۱۰ سال گذشته افزایش ۵۰ تا۶۰ درصدی را نشان می دهد که این خود نشانه گرایش تولیدکنندگان بخش کشاورزی استان به سمت محصولات کم آب طلب و ارزآوری نظیر پسته است.
وی ادامه داد: لازم به ذکر است کیفیت و کمیت محصول در واحد سطح و بهره وری مصرف آب از مهم ترین اولویت های جهاد کشاورزی است.
ارزش صادراتی سالانه ۴۵۰ میلیون دلار به نام «پسته»
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی اظهار کرد: شهرستان‌های مه‌ولات، خوشاب، بردسکن، رشتخوار و گناباد به ترتیب رتبه های اول تا پنجم تولید این محصول در استان را دارا هستند.
محمد رجب‌زاده افزود: کشت پسته در دیگر مناطق نظیر بجستان، سبزوار، خلیل آباد، تربت حیدریه، تربت جام، تایباد و مشهد نیز رو به گسترش است و مهم ترین ارقام تجاری و تولیدی در استان شامل فندقی، کله قوچی، احمدآقایی، اکبری و بادامی سفید است.
او تاکید کرد: از مزایای تولید این محصول می توان به درآمدزایی و ارزآوری بالای آن اشاره کرد، طوری که میزان تولید استان با ارزش صادراتی سالانه بیش از ۴۵۰ میلیون دلار است و اشتغال زایی بالای این محصول نسبت به دیگر محصولات از مزایای تولید پسته است و اکنون بیش از ۶۰ هزار خانوار در سطح استان در زمینه تولید، فرآوری، تجارت و صادرات پسته فعالیت دارند.
رجب زاده گفت: وجود ترمینال های ضبط و فراوری پسته به صورت مکانیزه و نیمه مکانیزه از مهم ترین مزیت های محصول پسته تولیدی استان است.
وی اظهار کرد: درحال حاضر بیش از ۲۰۰ واحد فرآوری پسته با ظرفیت بیش از ۲۵۰ هزار تن پسته تر در ۱۵ شهرستان پسته خیز استان مشغول به فعالیت هستند.
منبع: ایرنا