به گزارش خبرگزاری ایمنا، پروژه‌های محله‌محور به‌عنوان رویکردی نوین در مدیریت شهری اصفهان بر اساس مشارکت فعال شهروندان در توسعه و بهبود محیط زندگی خود شکل گرفته است؛ این رویکرد با تأکید بر نیازها و خواسته‌های ساکنان هر محله، تلاش می‌کند تا با بهره‌گیری از ظرفیت‌های محلی و همکاری میان نهادهای مختلف، کیفیت زندگی شهری را ارتقا دهد.
مشارکت شهروندان در این پروژه‌ها، ابعاد گسترده‌ای را در بر می‌گیرد؛ از تصمیم‌گیری‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌های محلی گرفته تا فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی همه و همه نقش مؤثری در اجرای این پروژه‌ها دارد؛ این درگیری ذهنی و عاطفی افراد در امور گروهی، آن‌ها را ترغیب می‌کند تا برای دستیابی به اهداف مشترک تلاش کنند و در مسئولیت‌ها سهیم شوند، به‌عنوان مثال تشکیل شوراهای محلی می‌تواند بستری مناسب برای نظارت بر عملکرد مدیریت شهری و اجرای برنامه‌های توسعه‌ای در سطح محله باشد.
تجربه‌های موفق در شهر اصفهان نشان می‌دهد که اجرای پروژه‌های محله‌محور چگونه می‌تواند به بهبود شرایط زندگی در محلات کم‌برخوردار منجر شود؛ برای نمونه در محله‌های حصه، اطشاران و مصلی، با اجرای پروژه‌های عمرانی، فرهنگی و خدماتی، تغییرات مثبتی در زندگی ساکنان ایجاد شده است؛ این اقدامات شامل احداث زیرساخت‌های شهری، بهسازی معابر و ایجاد فضاهای سبز بوده که با مشارکت فعال شهروندان و نهادهای مختلف به ثمر رسیده است.
نقش مساجد و مراکز فرهنگی در این رویکرد بسیار حائز اهمیت است. با تکیه بر ظرفیت‌های موجود در محله‌ها و بهره‌گیری از ظرفیت مساجد، می‌توان برنامه‌های مشارکتی در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را پیاده‌سازی کرد؛ این امر نه‌تنها به احیای هویت محله‌ای کمک می‌کند، بلکه موجب افزایش حس تعلق و مسئولیت‌پذیری در میان ساکنان می‌شود.
تحقیقات نشان می‌دهد که مشارکت فعال شهروندان در پروژه‌های محله‌محور به کاهش هزینه‌های مدیریت شهری و افزایش بهره‌وری منجر می‌شود، همچنین این رویکرد با تقویت همبستگی اجتماعی و ایجاد شبکه‌های حمایتی درون‌محله‌ای، می‌تواند به کاهش آسیب‌های اجتماعی و بهبود امنیت شهری کمک کند.
برای تحقق این اهداف به‌روز بودن اطلاعات جمعیتی و مسکونی هر محله و استفاده از فناوری‌های نوین همچون سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی (GIS) ضروری است؛ این ابزارها امکان برنامه‌ریزی دقیق‌تر و نظارت مؤثرتر بر اجرای پروژه‌ها را فراهم می‌کند، همچنین آموزش و توانمندسازی ساکنان در زمینه‌های مختلف می‌تواند به افزایش کیفیت مشارکت و پایداری نتایج حاصل از پروژه‌ها کمک کند.
تجربه‌های موفق در اجرای پروژه‌های محله‌محور نشان می‌دهد که با تکیه بر مشارکت واقعی و مؤثر شهروندان می‌توان به توسعه پایدار شهری دست پیدا کرد؛ این رویکرد با ایجاد حس همبستگی و اعتماد میان ساکنان و نهادهای مدیریتی، زمینه‌ساز بهبود کیفیت زندگی و ارتقای شاخص‌های توسعه انسانی در شهرها خواهد بود.
لزوم مشارکت شهروندان در پروژه‌های محله‌محور
سید احمد نواب، مشاور شهردار اصفهان در امور محلات شهر با بیان اینکه محلات زیستگاه اصلی مردم هستند و هرگونه توسعه و بهسازی در این مناطق بدون حضور و مشارکت مستقیم شهروندان ممکن نخواهد بود، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: طی سال‌های اخیر، اقدامات گسترده‌ای در راستای بهبود زیرساخت‌های شهری انجام شده است، اما بدون همراهی مردم این تحولات به شکل مطلوب محقق نمی‌شد.
وی با اشاره به مطالبه‌گری و مشارکت مردمی در پیشرفت محلات می‌افزاید: در این مدت گام‌های مثبتی برداشته شده است و مردم این تغییرات را لمس کرده‌اند، از این‌رو انتظار می‌رود که مطالبه‌گری همچنان ادامه داشته باشد و مشارکت آن‌ها در تصمیم‌گیری‌ها و اجرای پروژه‌های محلی افزایش پیدا کند.
مشاور شهردار اصفهان در امور محلات شهر می‌گوید: نمونه‌هایی از این همکاری‌ها در بعضی محلات دیده شده است، به‌طور مثال در مواردی که ساکنان خود پیش‌قدم شدند و فضاهایی را برای ایجاد امکانات عمومی نظیر پارک یا زمین ورزشی در اختیار شهرداری قرار داده‌اند، روند توسعه با هزینه کمتر و اثربخشی بیشتر انجام شده است، همچنین در بعضی پروژه‌ها همراهی و مشارکت شهروندان در بازگشایی مسیرها نقش مهمی در تسریع اجرای پروژه‌ها دارد.
نواب با تاکید بر ضرورت حضور پررنگ‌تر شهروندان در توسعه محله تصریح می‌کند: یکی از نکات قابل‌توجه در بازدیدهای میدانی از بعضی محلات، حضور فعال و پیگیری مسائل محلی توسط بانوان بوده است، درحالی‌که انتظار می‌رود آقایان نیز به همان میزان برای بهبود شرایط محله خود تلاش کنند و با نشان دادن عشق و تعهد نسبت به محله خود، در این مسیر گام‌های موثرتری بردارند.
وی بیان می‌کند: بدیهی است که اجرای پروژه‌های توسعه‌ای، سختی‌ها و مشکلاتی را برای ساکنان به همراه دارد، اما این اقدامات با هدف ایجاد محیطی بهتر برای زندگی انجام می‌شود؛ از همین‌رو ضمن عذرخواهی بابت مشکلات و مزاحمت‌های احتمالی در فرایند اجرا، از تمام شهروندانی که صبورانه شهرداری را همراهی کرده‌اند، تشکر می‌شود.
فضاهای عمومی چندمنظوره؛ کلید افزایش تعاملات اجتماعی در محلات
علی‌محمد ظهرابی، دکترای برنامه‌ریزی شهری به خبرنگار ایمنا می‌گوید: محله یا برزن، به بخشی از یک شهر یا روستا گفته می‌شود که دارای نام، محدوده و مشخصات ویژه خود است؛ در زبان محاوره‌ای فارسی، محله یک واحد اجتماعی و محل سکونت گروه‌هایی از جامعه است که از نظر اجتماعی دارای وجوه مشترک هستند؛ از نظر معنایی محله به‌معنای محل سکونت، استقرار و جایگاه زندگی است.
وی با اشاره به نقش مشارکت در توسعه محلی می‌افزاید: در دهه‌های اخیر توسعه محله‌ای به‌عنوان یک فرایند مشارکتی، دموکراتیک و مردم‌محور، در کشورهای توسعه‌یافته جایگاه ویژه‌ای یافته و به یکی از محورهای اصلی برنامه‌های توسعه پایدار شهری تبدیل شده است.
دکترای برنامه‌ریزی شهری ادامه می‌دهد: واژه مشارکت از نظر لغوی به‌معنای همکاری و هم‌افزایی برای هدفی مشترک است؛ در تعریف اصطلاحی، جوهره اصلی آن را می‌توان درگیری فعال، تأثیرگذاری و مسئولیت‌پذیری دانست، برخی صاحب‌نظران مدیریت، مشارکت را به‌عنوان درگیری ذهنی و عاطفی افراد در موقعیت‌های گروهی تعریف می‌کنند که آن‌ها را ترغیب می‌کند تا برای دستیابی به اهداف مشترک، یکدیگر را یاری دهند و در مسئولیت‌ها سهیم شوند.
ظهرابی با اشاره به چالش‌های مدیریت شهری در ایران عنوان می‌کند: مدیریت شهری در ایران با ویژگی‌هایی نظیر تمرکزگرایی، سیاست‌زدگی، نبود همگرایی افقی، ضعف ارتباط دوسویه بین سطوح مختلف شهری و ساختار غیرمشارکتی، با چالش‌های جدی روبه‌رو است، در حالی که بسیاری از سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی مدیریت و برنامه‌ریزی شهری، در سال‌های اخیر بر رویکرد مشارکتی تأکید داشته‌اند و برنامه‌ریزی از پایین به بالا را راهکاری مؤثر برای حل مسائل شهری معرفی کرده‌اند.
وی بیان می‌کند: افزایش سریع جمعیت شهرها، چالش‌هایی نظیر اسکان غیررسمی، آلودگی‌های زیست‌محیطی، کمبود خدمات شهری، مصرف بالای انرژی و مشکلات اجتماعی را در پی داشته است؛ این مسائل ضرورت توسعه پایدار شهری را برجسته می‌کند، از این‌رو مدیریت توسعه پایدار شهری با هدف هدایت جامعه شهری به سمت پایداری مطرح شده است.
دکترای برنامه‌ریزی شهری می‌گوید: شاخص‌های توسعه پایدار محلی بر پایه اصول پایداری در سطح محله استوار است و شامل سه دسته اصلی از جمله شاخص‌های کالبدی (همچون تأمین زیرساخت‌های مناسب، طراحی فضاهای عمومی و هویت‌بخشی به محله)، شاخص‌های اجتماعی (نظیر افزایش حس تعلق، تقویت تعاملات اجتماعی و تشویق به سکونت طولانی‌مدت) و شاخص‌های اقتصادی (همچون تأمین منابع مالی پایدار، ایجاد فرصت‌های شغلی و تعادل در عرضه و تقاضای خدمات محلی) می‌شود.
ظهرابی با اشاره به مدیریت نوین شهری تصریح می‌کند: مدیریت نوین شهری با تأکید بر نقش شهروندان و تأمین نیازهای اولیه و اساسی آن‌ها به‌دنبال ایجاد تعادل میان کارکردهای اجتماعی و کالبدی است؛ این مدیریت ساختارهای غیرمتمرکز را برای سازمان‌ها و حکومت‌های محلی ضروری می‌داند و بر لزوم هماهنگی بین دولت‌های محلی و حکومت مرکزی تأکید دارد.
وی اضافه می‌کند: به‌عبارت دیگر، مدیریت جدید شهری تنها به معنای تعریف وظایف جدید برای مدیران نیست، بلکه شیوه نوین برخورد با مسائل شهری، با تأکید بر مشارکت شهروندان و هم‌افزایی میان دولت و مردم است؛ این نوع مدیریت، پویایی، خودکفایی و تأثیرگذاری بیشتری را برای محلات شهری به همراه دارد.
دکترای برنامه‌ریزی شهری می‌گوید: برای ارتقای پایداری محلی، اقدامات متعددی پیشنهاد می‌شود؛ طراحی فضاهای عمومی چندمنظوره که خدمات شهری و تفریحی را ترکیب می‌کند، می‌تواند تعاملات اجتماعی را افزایش دهد، همچنین ایجاد نمادها و نشانه‌های محلی به هویت‌بخشی و تسهیل مسیریابی کمک می‌کند، علاوه‌بر این تشویق به سکونت طولانی‌مدت و ایجاد کاربری‌های شبانه‌روزی می‌تواند امنیت و سرزندگی محله را بهبود ببخشد.
ظهرابی با بیان اینکه مشارکت شهروندان از طریق نهادهای محلی همچون شورایاری‌ها نیز در حل مسائل محله مؤثر است، بیان می‌کند: تدوین برنامه‌ای جامع و بلندمدت که با فرهنگ و هویت محلات ایران سازگار باشد ضروری است؛ همکاری با دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی برای استفاده از دانش تخصصی در مدیریت شهری و بازنگری قوانین شهری به تقویت جایگاه شهروندی و مشارکت مردمی کمک می‌کند؛ فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی مؤثر درباره ابعاد توسعه محله‌ای نیز برای شهروندان و مدیران شهری اهمیت دارد.
به گزارش ایمنا، شهرداری اصفهان طی سه سال اخیر با اجرای ۲۵۷ پروژه محله‌محور، تحولی جدید در بهبود زیرساخت‌های شهری و رفاه اجتماعی ایجاد کرده است؛ این پروژه‌ها با اولویت‌دهی به نیازهای ویژه هر محله، از بازسازی معابر و نوسازی پیاده‌روها تا احداث فضاهای سبز و بهینه‌سازی سیستم‌های آب‌رسانی را شامل شده است تا عدالت اجتماعی در بهره‌مندی از امکانات شهری تقویت شود.
مشارکت شهروندان به‌عنوان رکن اصلی موفقیت این پروژه‌ها، نقشی کلیدی در شناسایی نیازها و اولویت‌بندی اقدامات داشته است؛ شهرداری با برگزاری جلسات گفت‌وگوی محله‌ای، نظرسنجی‌های هدفمند و ایجاد پلتفرم‌های دیجیتال، بستری برای تعامل مستقیم مردم با مدیران شهری فراهم کرد؛ این تعامل دوطرفه نه‌تنها به اجرای پروژه‌های منطبق با خواست ساکنان منجر شد، بلکه حس تعلق و مسئولیت‌پذیری شهروندان را نیز تقویت کرد.
دستاوردهای چنین پروژه‌هایی می‌تواند فراتر از بهبود کالبد شهری، به ارتقای کیفیت زندگی و تقویت همبستگی اجتماعی بینجامد؛ کاهش ترافیک مرکز شهر با گسترش امکانات در سایر مناطق، افزایش سرانه فضای سبز با احداث بوستان‌های محله‌ای و کاهش آلودگی هوا از طریق توسعه حمل‌ونقل پاک، نمونه‌هایی از تأثیرات بلندمدت این اقدامات است؛ شهرداری اصفهان با تکیه بر این تجربه، برنامه‌ریزی برای گسترش پروژه‌های مشارکتی و پایدار را در دستور کار دارد تا اصفهان را به الگویی برای مدیریت شهری مردم‌محور تبدیل کند.