سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - نازنین فاطمه سامنی: در شب‌های ولادت ائمه مصادف با ماه شعبان، محمود کریمی با ارائه یکی از جدیدترین آثار اقتباسی خود بار دیگر توجه شنوندگان و اهل بیت (ع) را به خود جلب کرد. در این مراسم، کریمی از شور درباره اهمیت میراث آوایی و موسیقایی ایرانی در عرصه مداحی صحبت کرد و مثال‌هایی از اقتباس‌های خود ارائه داد که برگرفته از نغمه‌های فاخر و اصیل می‌باشد. او تأکید کرد که اقتباس در مداحی، علاوه بر حفظ و انتقال معنویت، فرصتی است برای بازآفرینی و تزئین مدیحه با ظرافت‌های هنری که مخاطب را در سفر معنوی عمیقی فرو می‌برد.
در دنیای پررمز و راز مداحی، اقتباس به عنوان روشی نوین و هنرمندانه شناخته می‌شود که از تقلید ساده فراتر رفته و به خلق نوحه‌ای جدید با استفاده از الگوهای موسیقی قدیمی می‌انجامد. محمود کریمی، با تکیه بر دانش عمیق موسیقی و تسلط بر اصول موسیقی سنتی ایرانی، توانسته است اقتباس‌هایی با روح و معنا ارائه کند که هر کدام حامل دلالت‌های خاص و اشاره‌های نمادین به مفاهیم عاشورایی و اهل بیت (ع) است. او بر این باور است که نغمه‌ها خالی از معنا نیستند و هر ملودی داستانی دارد؛ داستانی که در صورت تلفیق با کلام و شعر می‌تواند به بُعدی معنوی و هنری بی‌سابقه دست یابد.
بهره‌گیری از موسیقی سنتی اصیل ایرانی
کریمی در آثار خود از موسیقی سنتی بهره می‌برد و سعی دارد تا از میراث فرهنگی و موسیقایی اصیل کشور الهام بگیرد. او به جای انتخاب ترانه‌های عاشقانه یا دم‌دستی، سراغ قطعاتی می‌رود که دارای اصالت، قدمت و ویژگی‌های معنوی منحصر به فرد هستند. از جمله نمونه‌های این رویکرد می‌توان به: «از خون جوانان حرم» که اقتباسی از تصنیف «از خون جوانان وطن» است، اشاره کرد. این قطعه با بهره‌گیری از آواز محمد رضا شجریان، حس از دست دادن و یادآوری خون فداکار جوانان را به زیبایی به تصویر می‌کشد.
«مرده بدم زنده شدم»، که از قطعاتی نظیر «جامه دران» و «نهفت فرود» اقتباس شده و در شب پنجم محرم اجرا می‌شود. این نوحه، با آهنگ‌سازی حسین علی زاده و اشعار مولوی، پیوندی میان گذشته و حال برقرار می‌کند و یادآور ارزش‌های والای عاشورایی است.
«بسم الله ای روح البقاء»، اقتباسی از تصنیف «شمس الضحی» که با اجرای حسام‌الدین سراج، نغمه‌ای از نور و امید را در روز تاسوعا به شنوندگان هدیه می‌دهد.
رویکرد نوآورانه و هنرمندانه در اقتباس
یکی از ویژگی‌های برجسته اقتباس‌های کریمی، تفاوت میان تقلید ساده و بازآفرینی هنری است. او همواره تلاش کرده است تا با استفاده از درک عمیق از نغمه و فضای مجلس اهل بیت (ع)، اقتباس‌هایی ارائه دهد که نه تنها از نظر موسیقایی هماهنگ باشند، بلکه حامل دلالت‌های هنری و معنوی چند لایه نیز باشند. به عنوان نمونه، در برخی آثار، کریمی تنها بخشی از ملودی را اقتباس می‌کند و بخش‌های دیگر را خود می‌سازد؛ این رویکرد باعث می‌شود که اثر نهایی نه صرفاً یک تقلید باشد، بلکه یک خلق نوین و نوآورانه محسوب شود.
نمونه دیگری از این رویکرد، اقتباس‌هایی است که با استفاده از الگوهایی مانند «طلع البدر علینا» یا لالایی‌های فیلم‌های مشهور مانند شیار ۱۴۳ ساخته شده‌اند. این انتخاب‌های هوشمندانه نه تنها جذابیت هنری نوحه را دوچندان می‌کند، بلکه بیانگر دقت و حساسیت در انتخاب نغمه‌های متناسب با موضوع مداحی است.
سرود «صاحب من تویی تویی»
این سرود که در جشن ولادت حضرت عباس (ع) به گوش رسید، اقتباسی از فولکلور ترکی «کوچه لره» است. محمود کریمی در کنار محمد صمیمی این نغمه را بازآفرینی کرده و آن را به قطعه‌ای تقدیمی از حضرت ابوالفضل (ع) و هم‌زمان اشاره‌ای به ظهور امام زمان (عج) تبدیل کرده است. در این سرود، هم‌زمان با شنیدن نغمه، حس انتظار و اشتیاق برای دیدار یار به وضوح موج می‌زند. ترکیب هوشمندانه‌ای از نغمه‌های سنتی و اشارات معنوی، این سرود را به نمونه‌ای از اقتباس‌های هنری بی‌نظیر تبدیل کرده که هم از لحاظ موسیقایی و هم از نظر معنوی تأثیرگذار است.
اقتباس از نغمه‌های دفاع مقدس
یکی از شاخص‌ترین جنبه‌های کار هنری کریمی، استفاده از موسیقی دفاع مقدس و شهادت در مداحی است. او با بهره‌گیری از نغمه‌هایی همچون «شهر خون» و «کاروان شهید»، صحنه‌هایی از کربلا و عاشورا را به تصویر می‌کشد که هر نت آن، یادآور فداکاری و ایثار در راه دین و میهن است. به عنوان نمونه:
«شور وقت جدایی رسید» از تصنیف کاروان شهید، با آهنگ‌سازی حسام‌الدین سراج، به صحنه جدایی امام حسین (ع) از حضرت ابوالفضل (ع) اشاره دارد و تصویری احساسی از دشت‌های خونین کربلا در ذهن شنونده به جای می‌گذارد.
«دشت، دشت خون است»، اقتباسی از قطعه «شهر خون» که در شب عاشورا اجرا شده و با بیان دلتنگی و اشتیاق، فصلی جدید در روایت شهادت خلق می‌کند.
این نغمه‌ها نه تنها از نظر آهنگ، بلکه از لحاظ مفهومی و روحانی نیز حامل پیام‌هایی عمیق درباره اتحاد دفاع مقدس و ارتباط آن با تاریخ کربلا هستند.
بررسی تأثیر اقتباس‌های کریمی بر فضای مداحی و میراث موسیقی
محمود کریمی با اقتباس‌های خود موفق شده است تا نه تنها از تنوع موسیقی‌ای که در اختیار داریم استفاده کند، بلکه به عنوان پلی میان موسیقی اصیل ایرانی و مداحی معاصر عمل کند. او با انتخاب‌های دقیق، شنونده را به سفری از خاطرات و ارزش‌های تاریخی می‌برد و در هر لحظه از اجرا، جنبه‌های مختلف معنوی و فرهنگی را به نمایش می‌گذارد.
تأثیر احساسی: اجرای اقتباس‌های کریمی باعث ایجاد فضایی عمیق و تأثیرگذار در هیئت می‌شود که شنونده در آن احساس همبستگی با روایات عاشورایی می‌کند. حفظ میراث فرهنگی: با استفاده از موسیقی‌های اصیل و قدیمی، کریمی به حفظ و احیای میراث موسیقایی ایرانی کمک می‌کند.
اقتباس، پلی بین گذشته و آینده در مداحی
اقتباس در آثار محمود کریمی تنها یک انتخاب موسیقایی نیست، بلکه یک رویکرد هنری و فرهنگی است که با بازآفرینی و نوآوری، بار دیگر نشان می‌دهد چگونه می‌توان از میراث‌های قدیمی برای ساختن آینده‌ای روشن استفاده کرد. کریمی با دانش و ذوق هنری خود، هر اقتباس را به‌گونه‌ای پردازش می‌کند که هم از نظر معنوی و هم از نظر موسیقایی تأثیرگذار باشد. او با بهره‌گیری از نغمه‌هایی که دارای عمق و دلالت‌های چندگانه هستند، اثری خلق می‌کند که نه تنها گوش مخاطبان را می‌نوازد، بلکه دل‌ها را نیز به حرکت در می‌آورد.
در نهایت، می‌توان گفت که محمود کریمی با اقتباس‌های هنری خود، نه تنها مرزهای مداحی سنتی را گسترش داده، بلکه راهی نو در حفظ و احیای میراث موسیقایی ایران ایجاد کرده است. آثار او همچنان منبع الهام و نقطه عطفی در هنر مداحی به شمار می‌آیند و هر بار با ظرافت و دقت بیشتری، بار دیگر به ارزش‌های معنوی و فرهنگی جامعه پیوند می‌خورند.
∎