به گزارش خبرنگار دفاع‌پرس از فارس، حجت الاسلام و المسلمین ابراهیم کلانتری، تولیت آستان مقدس احمدی و محمدی علیهماالسلام، در جلسه نود و یکم «جهاد تبیین» و شصت و ششم از سلسله مباحث «ولایت فقیه» به تبیین و بررسی اصل «امامت» و آیات و روایات مربوط به این اصل زیر بنایی جهان‌بینی اسلامی و نظریه «ولایت فقیه» پرداخت.
وی گفت: پس از بررسی چهار اصل توحید، معاد، نبوت و ختم نبوت که جزو مبانی و زیرساخت‌های اعتقادی نظریه «ولایت فقیه» هستند، امروز پنجمین اصل یعنی امامت، به عنوان تضمین‌کننده حیات و استمرار سرزنده اسلام در عصر خاتم مورد بررسی و تبیین قرار می‌گیرد. باید توجه داشت که این مباحث، درون‌دینی است و جزو اصول جهان‌بینی فرد مسلمان است که بر اساس آن، در عصر غیبت، ساختار سیاسی مبتنی بر «ولایت فقیه» را می‌پذیرد.
رئیس انجمن علمی انقلاب اسلامی، در ادامه به تعریف اصل امامت که مورد قبول شیعه و سنی است پرداخت و گفت: امامت، عبارت است از «ریاست و مرجعیت عام امور دین و دنیای مردم، توسط شخص معینی به نیابت از رسول اکرم (ص)».
وی ادامه داد: از آنجایی که ما یک بحث درون دینی را دنبال می‌کنیم، پس به آیات قرآن و روایات در تبیین اصل امامت، مراجعه می‌کنیم؛ یکی از روشن‌ترین آیات کلام الله مجید در این خصوص «آیه تبلیغ» است که خداوند بزرگ در آن به پیامبر (ص) امر می‌کند تا آنچه را به او نازل شده است.
کلانتری اظهار کرد: یکی از وظایف پیامبر (ص) ابلاغ معصومانه وحی است که در این سوره مدنی و آیه شریفه که در اواخر عمر مبارک پیامبر (ص) نازل شده، به آن اشاره شده است. «بَلِّغْ»؛ صیغه امر است یعنی بر رسول اکرم (ص) واجب است که آن را ابلاغ کند و خداوند دستور صریح می‌دهد و اگر این کار صورت نگیرد مانند این است که پیامبر (ص) اصلاً رسالت خدا را انجام نداده است، یعنی رسالتی که طبق آن، پیامبر (ص) طی ۲۳ سال پیام وحی الهی را به مردم می‌رسانده است بی حاصل و بدون نتیجه می‌گردد. بعضی از کار‌ها دارای دها جزء می‌باشد که اگر جزئیات آن به ترتیب انجام بگیرد کار تمام می‌شود و به هدف نهایی خود می‌رسد، در غیر این صورت نتیجه‌ای حاصل نمی‌گردد. مانند دانه‌های تسبیح که در آخر اگر ریسمان آن را محکم گره نزنیم، همه زحمات به هدر می‌رود و دانه‌های تسبیح پخش می‌شوند.
تولیت حرم مطهر حضرت شاهچراغ علیه السلام، در ادامه به بیان شش نکته پیرامون «آیه تبلیغ» پرداخت و گفت: نکته نخست اینکه، نزول این آیه شریفه در آخرین روز‌های حیات پیامبر (ص) به روشنی نشان می‌دهد که مسأله مورد نظر آیه، هرگز نمی‌تواند احکام و فروعات اسلام از قبیل نماز، روزه، حج، جهاد، زکات و ... باشد؛ زیرا احکام و فروعاتی از این دست، پیش از نزول این آیه نه تنها از سوی خداوند نازل و توسط پیامبر (ص) به مردمان ابلاغ شده بود، که حتی به عنوان فرهنگ و سنت‌های الهی مورد قبول مسلمانان قرار گرفته و در جامعه آن روز رواج یافته بود.
وی تصریح کرد: اینکه یک عالم اهل سنت بیان می‌کند که منظور این آیه نماز است، این حرف صد در صد اشتباه است و قابل قبول نیست، زیرا نماز و سایر احکام فرعی قبلاً بیان و تشریح شده است و عاقلانه نیست که مجدد دستور به ابلاغ آن داده شود؛ لذا این احتمال که یکی از فروعات دین به عنوان آخرین ابلاغ پیامبر (ص) مدنظر بوده باشد که در صورت بیان نکردن آن، کل رسالت ایشان از بین برود، وجود ندارد. ضمن اینکه فروعات دین، معادل کل رسالت پیامبر (ص) نیستند، رسالت به عنوان یک منصب و یک موقعیت کلیدی برای اسلام و دین است که نمی‌شود آن را با یک حکم فرعی اسلام مساوی دانست. هیچ پیامبر و عالم دینی این را بیان نکرده و نپذیرفته است.
وی در توضیح دومین نکته پیرامون «آیه تبلیغ»، گفت: مسأله مورد نظر آیه، که پیامبر (ص) مأمور به ابلاغ آن شده، در دین خدا از چنان اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که آیه شریفه، آشکارا آن را همسان با رسالت قلمداد نموده است «وَ اِن لَم تَفعَل فما بَلَّغت رسالته»؛ «اگر انجام ندهی رسالت خدا را نرسانده‌ای». پس این ابلاغ شامل یک حکم فرعی نمی‌باشد، بلکه اهمیت آن، معادل خود نبوت و رسالت است.
تولیت آستان مقدس، در ادامه به سومین نکته پیرامون آیه ۶۷ سوره مائده، اشاره کرد و گفت: مسأله مورد نظر آیه از این ویژگی نیز برخوردار است که ابلاغ آن سبب بروز حسّاسیت و ظهور واکنش‌های منفی در مقابل پیامبر (ص) می‌شود، چنان که از ابلاغ آن بیم جان و یا دین پیامبر (ص) می‌رود.
وی تصریح کرد: این حکم اینقدر با ارزش و مهم است که ممکن است بخواهند پیامبر (ص) را از بین ببرند ولی در این آیه بیان می‌شود که خداوند تو را در برابر مردمان حفظ می‌کند. یقینا بیان و ابلاغ یک حکم فرعی نمی‌تواند اینقدر حساسیت ایجاد کند و باعث تهدیدات جانی علیه پیامبر (ص) شود. فروعات، پیش از این بیان شده بود و تهدیدی هم علیه پیامبر (ص) صورت نگرفته بود؛ لذا این ابلاغ یک امر مهمی است که حساسیت برانگیز می‌باشد و خود خداوند هم گفته که جان پیامبر (ص) را ضمانت و حفظ می‌کند.
استاد دانشکده معارف و اندیشه اسلامی دانشگاه تهران، در توضیح چهارمین نکته پیرامون «آیه تبلیغ»، گفت: بزرگترین دغدغه مؤمنان و کافران در آن شرایط زمانی، معطوف به استمرار حیات اسلام است، به این معنا که مؤمنان پس از آنکه فراز و فرود‌های بسیار و سپس استقرار دین را نظاره کرده‌اند، اینک نگران استمرار عزیزانه دین در عصر پس از پیامبر (ص) هستند، و کافران نیز پس از شکست‌ها و ناکامی‌های پی در پی همه توجه، مکر و امید خود را به عصر پس از پیامبر (ص) معطوف ساخته‌اند تا در فقدان آن حضرت جامعه را بار دیگر به سمت کفر و شرک سوق دهند. کافران این امید واهی را با این توجیه که پیامبر (ص) فرزند پسری ندارد تا استمرار راه او را تضمین نماید، پرورش می‌دادند.
وی ادامه داد: همین تجربه را ما هم داریم؛ حضرت امام خمینی (ره) انقلاب را سال ۱۳۴۱ و در سن ۶۱ سالگی شروع کردند و بعد از سال‌های طولانی که در تبعید حضور داشتند به کشور بازگشتند و انقلاب به پیروزی رسید. در آن زمان حضرت امام (ره) در دهه هشتاد عمر خود قرار داشتند و مردم نگران جانشین بعد از ایشان بودند. مومنان این را بیشتر درک می‌کنند که رهبری در آستانه سن ۸۰ سالگی قرار دارد و انقلاب تازه به پیروزی رسیده و با وجود هجمه‌های گسترده، تخریب و توطئه‌های دشمن، بعد از ایشان چه کسی رهبری را بر عهده خواهد داشت.
کلانتری ادامه داد: همین نگرانی را مومنان صدر اسلام نیز تجربه کرده‌اند، از آن طرف هم مشرکان یک خوشحالی بدون وصفی داشتند که باز هم همین تجربه را ما در زمان انقلاب داشتیم. مومنان و جامعه اسلامی در چنین حالتی به چه چیزی نیاز دارند؟ اینکه تکلیف آینده آنها به روشنی مشخص بشود و در آن مسیر حرکت کنند و از طرفی هم طمع کفار از بین برود و به یأس تبدیل شود. پس نمی‌شود به آنها گفت نماز به پا دارید و یا سایر فروعات را رعایت کنید، مشکل حل می‌شود! حدود بیست سال نماز می‌خواندند و احکام را اجرا می‌کردند، در این شرایط جامعه نوپای اسلامی نیاز به یک قطب دارد که ریاست و فرمان جامعه و دین و دنیای مردم را به دست بگیرد. این شرایط زمان نزول آیه ۶۷ سوره مائده بوده است.
تولیت آستان مقدس، در ادامه به پنجمین نکته پیرامون آیه ۶۷ سوره مائده، اشاره کرد و گفت: همان گونه که تشریع اصل دین و بعثت پیامبران الهی از اموری است که فقط و فقط از سوی خداوند بزرگ صورت می‌گیرد و آدمیان در این تشریع نقشی ندارند، تضمین استمرار زنده و پویایِ دین با اعلام و رسمیت بخشیدن به سازوکاری که از عهده این مهم بر آید نیز امری صرفاً الهی است. پیش‌بینی سازوکاری که به بهترین صورت این استمرار را تضمین نماید، تنها از طریق وحی و ابلاغ پیامبر (ص) ممکن می‌باشد و عدم پیش‌بینی آن از سوی خداوند و یا عدم ابلاغ آن توسط پیامبر (ص)، ناتمامی دین و در نتیجه اضمحلال آن را سبب می‌شود. زیرا در صورت وقوع چنین شرایطی فوراً جامعه به عصر جاهلیت خود باز می‌گشت و مردم خودشان به دنبال قوی‌ترین سران قبایل جهت اداره جامعه و حکومت می‌رفتند، بنابراین برای جلوگیری از وقوع این شرایط و هدر نرفتن زحمات و رسالت پیامبر (ص)، خداوند باید سازوکاری را اعلام می‌کرد.
استاد دانشکده معارف و اندیشه اسلامی دانشگاه تهران، در توضیح ششمین نکته پیرامون «آیه تبلیغ»، گفت: اصل «امامت» مناسب‌ترین سازوکاری است که استمرار آرمان‌ها و اهداف نبوت و حیات پویای دین خاتم را به بهترین صورت ممکن می‌سازد. تشریع این اصل از سوی خداوند بزرگ هم می‌تواند پایان بخش دغدغه مؤمنان درباره آینده دین خاتم باشد و هم می‌تواند خط بطلانی بر مکر کافران به حساب آید. از این رو، بروز حسّاسیت و واکنش‌های گوناگون در قبال آن از سوی مردمان، امری کاملاً طبیعی است.
وی با بیان اینکه امامت، همان نبوت منهای دریافت و ابلاغ معصومانه وحی است، گفت: از آنجائیکه اسلام دین خاتم است -، چون دیگر وحی نازل نمی‌شود - و باید استمرار پیدا کند -، زیرا دین جاودانه الهی تا روز قیامت است - این امر مستلزم سازوکاری به نام «امامت» است تا وظایف پیامبر (ص) به غیر از دریافت و ابلاغ معصومانه وحی، در جامعه اجرا گردد. اگر ما ساعت‌ها در «آیه تبلیغ» تفکر و تدبر کنیم متوجه مضامین این آیه و آن ابلاغ مهم نمی‌شویم، اینجا جای تعقل‌ورزی نیست و با اجتهاد نمی‌توانیم به مضمون واقعی آن پی ببریم لذا برای تفسیر این آیه مهم باید به خود پیامبر (ص) مراجعه کنیم.
این استاد حوزه و دانشگاه، اظهار کرد: بنا به اتفاق نظر مفسّران و متکلمان شیعه، آنچه پیامبر اکرم (ص) طبق «آیه تبلیغ»، مأمور به ابلاغ آن شده‌اند، مسأله امامت، ولایت و نصب امام علی (ع) بر این منصب الهی است. طبق این نظر، تشریع امامت و ابلاغ آن به مؤمنان، معادل با رسالت پیامبر گرامی (ص) است؛ به گونه‌ای که عدم ابلاغ این امر خطیر، از منظر خداوند بزرگ به منزله ناتمام ماندن رسالت و در نتیجه، عدم ابلاغ رسالت دانسته شده است.
وی ادامه داد: از آنجاییکه آیه ۶۷ سوره مائده، خود از امر مهمی که پیامبر (ص) مأمور به ابلاغ آن شده، با صراحت سخن نگفته است، مطمئن‌ترین راه برای شناخت آن امر مهم این است که به پیامبر اکرم (ص) و اقدامی که آن حضرت پس از نزول این آیه انجام داده است و یا به سخنانی که آن حضرت در توضیح این امر فرموده‌اند مراجعه شود. دقت در متن روایات بسیاری که به تشریح امر یاد شده پرداخته و در منابع شیعه و سنی به گونه‌ای گسترده نقل شده است، جای هیچ گونه تردیدی در اینکه آن امر، اعلام امامت و ولایت امام علی (ع) پس از پیامبر (ص) است، باقی نمی‌گذارد.
تولیت حرم مطهر، در پایان با بیان اینکه برای استمرار دین خدا، هیچ راهی جز ولایت وجود ندارد، گفت: روایات بسیار دیگری در همین موضوع در منابع روایی وجود دارد که به تناسب مباحث آینده مورد تبیین و بررسی قرار می‌گیرند.
∎