به گزارش گروه سیاست خارجی ایرنا، ماه های پیش رو برای جمهوری اسلامی ایران و تروئیکای اروپایی شامل فرانسه، بریتانیا و آلمان که روزگاری در قالب گروه ۱+۵ توافق هسته ای با تهران را نهایی کردند، حساس و حتی می توان گفت خطرناک خواهد بود. ایران و کشورهای حاضر در برجام به علاوه ایالات متحده تا اکتبر ۲۰۲۵ فرصت دارند تا از تبدیل دوباره برنامه هسته ای ایران به یک بحران فراگیر و چندبعدی در روابط بین الملل خودداری کنند. این ساعت شنی در حالی معکوس شده که بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید برای دومین بار پس از یک وقفه چهارساله با اجرای سختگیرانه سیاست موسوم به «فشار حداکثری» علیه ترامپ همراه شده است. تهران در پاسخ به بخشنامه شدید اللحن ترامپ هر گونه مذاکره تحت زور و فشار را رد می کند اما به نظر می رسد که فضا میان ایران و اروپا برای تداوم گفت و گوهایی که می تواند فعالسازی «اسنپ بک» به معنای بازگشت اجرایی شدن قطعنامه های شورای امنیت علیه تهران را به تعویق بیندازد، فراهم باشد.

ایران و اروپا تاکنون سه بار پشت یک میز نشسته و درباره چالش های موجود گفت و گو کرده اند که آخرین دور آن در دیماه سال جاری در ژنو برگزار و مقرر شد تا دور بعدی آن در روزهای پایانی بهمن ماه در سوئیس برگزار شود. وعده ای که تاکنون محقق نشده اما اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت خارجه در آخرین نشست خبری هفتگی با خبرنگاران از تلاش دو طرف برای مشخص کردن تاریخ نهایی آن خبر داده است. به نظر می رسد که در حال حاضر ایران می تواند از تداوم گفت‌وگوهای خود و اروپا به عنوان راهی برای مقابله با اجماع سازی علیه تهران استفاده کند.

درباره افق پیش روی این گفت‌وگوها با مرتضی مکی، کارشناس مسائل اروپا گفت‌وگو کردیم.

به نظر می‌رسد تنها روزنه امید در جهت عدم فعال سازی سازوکار حل اختلاف در برجام موسوم به اسنپ‌بک، موفقیت گفت‌وگوهای آغاز شده میان ایران و سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان باشد، ارزیابی شما از رایزنی هایی که تاکنون برگزار شده و چشم‌انداز ادامه این گفت‌وگوها چیست؟

پس از سه دور گفت‌وگوهای ایران و اروپا، متاسفانه این روند همچنان به مرحله مذاکره نرسیده و تنها در حد سازوکاری برای بیان دیدگاه‌های طرفین باقی مانده است تا در نهایت بتوانند به چهارچوبی برای شروع مذاکرات دست پیدا کنند. این در حالی است که زمان به سرعت در حال گذر است و زمانی تا موعد انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ در اکتبر سال جاری نمانده است. به همین دلیل نیز به نظر می‌رسد اراده جدی تری از سوی تهران و تروئیکای اروپایی نسبت به پیگیری آغاز مذاکرات نیاز است. این در حالی است که باید در نظر داشته باشیم که به هر صورت روند گفت‌وگوهاباید به سمت و سویی هدایت شود که در نهایت به مذاکراتی در چهارچوب اخترام متقابل ختم شود. آنچه که من برداشت میکنم این است که با توجه به موضع تهران در قبال عدم مذاکره مستقیم با ایالات متحده، گفت‌وگوهای با طرف‌های اروپایی میتواند مقدمه‌ای بر مذاکراتی در چهارچوب ۱+۴ با ورود آمریکا ختم شود چرا که مذاکرات با اروپا در نهایت باید با حمایت آمریکا از آن تحقق پیدا کند. همچنین تحریم‌هایی که در حال حاضر ساختار اقتصادی ایران را به شدت تحت تاثیر قرار داده است، توسط واشنگتن اعمال شده و اگر این مذاکرات به سمت و سویی هدایت نشود که در نهایت آمریکا را نیز با خود همراه کند، آن نتیجه مورد انتظار را به همراه نخواهد داشت.

روابط ایران و اروپا سطح بی‌سابقه‌ای از تنش را تجربه می‌کند

اکنون دغدغه بسیاری عدم استفاده از مکانیسم ماشه از سوی سه کشور اروپایی است چرا که ایالات متحده با خروج یکجانبه از برجام در سال ۲۰۱۸، امکان استفاده از این مکانیسم را ندارد، آیا امکان جلوگیری از این مکانیسم وجود دارد؟

تفاوت میان دولت نخست ترامپ و دولت دوم آن این است که دولت نخست، شکاف عمیقی را میان آمریکا و اروپا ایجاد کرد که حتی در یک مورد تلاش واشنگتن برای تصویب قطعنامه علیه تهران در شورای امنیت سازمان ملل متحد را با ناکامی مواجه ساخت و این رویداد کم سابقه‌ای در روابط فراآتلانتیکی پس از جنگ جهانی دوم بود. در این دور ریاست جمهوری ترامپ اما متاسفانه روابط ایران و اروپا سطح بی‌سابقه‌ای از تنش را تجربه می‌کند و یکی از موضوعاتی که روابط را به این سطح رسانده، بحث جنگ اوکراین و غزه است که حمایت اروپا از اوکراین و اسرائیل، موجب ایجاد تنش شده است. به هر میزان جنگ و تنش در این دو جغرافیا مهار شود، به همان میزان نیز میتوانیم امیدوار باشیم که دغدغه اروپا و طرح این ادعا که ایران تهدید امنیتی برای این قاره است را فروکش کند. اگر سطح تنش کاهش پیدا کند، میتواند به شکل گیری مذاکراتی میان دو طرف منتهی شود. با این حال تمامی این سخنان در حد گمانه‌زنی است و فضای سیاسی حاکم بر روابط در پی تحولات سریع در منطقه، پیش‌بینی ماه‌های آینده را بسیار سخت می‌کند.

نکته مهم برای ایران این است که مانند طرح غیرواقع‌بینانه زمستان سخت که می‌گفت اروپا در کمبود گاز ناشی از تنش با روسیه، به سمت ایران متمایل خواهد شد، نباید بر عوامل ثالث در موضوع روابط ایران و غرب متکی بود که فرصت‌های احیای برجام را از بین برد.

نباید بر عوامل ثالث در موضوع روابط ایران و غرب متکی بود

شما به دور نخست ریاست جمهوری ترامپ و شکافی که در نهایت به نفع تهران تمام شد اشاره کردید، آیا میتوان گفت سیاست‌های رئیس جمهور آمریکا در دور دوم نیز میتواند تاحدی موضع E۳ را نسبت به ایران نرم کند؟

روابط راهبردی اروپا و آمریکا قابل چشم‌پوشی نیست؛ این روابط راهبردی با جابجایی‌ها در کاخ سفید آنچنان تحت تاثیر نمی‌گیرد که بتوان بر روی آن حسابی ویژه باز کرد. به هر صورت اروپا و آمریکا در چهارچوب پیمان نظامی ناتو، نزدیکی بالایی دارند و حتی در پی اختلافات پیرامون جنگ اوکراین، دو طرف به خوبی می‌دانند که تنها راه جلوگیری از پیشروی‌های روسیه یه سمت اروپا حمایت از اوکراین در این جنگ است و ترامپ نیز پس از ورود به کاخ سفید، علی رغم موضع گیری‌های پیشین به این درک و ملاحظات آن رسید. در روزهای آینده نیز شاهد سفر وزیر خزانه داری آمریکا به اوکراین هستیم و این از تداوم حمایت واشنگتن حکایت دارد. نکته مهم برای جمهوری اسلامی ایران این است که مانند طرح غیرواقع بینانه زمستان سخت که می‌گفت اروپا در کمبود گاز ناشی از تنش با روسیه، به سمت ایران متمایل خواهد شد، نباید بر عوامل ثالث در موضوع روابط ایران و غرب متکی بود که فرصت های احیای برجام را از بین برد و موضوع اختلافات میان اروپا و آمریکا به آن میزان که باید تاثیری برای روابط تهران و سه کشور اروپایی عضو برجام نخواهد داشت.

لحن اروپا در قبال ایران همچنان تند است

امروز یکی از دغدغه های مهم امروز سیاست خارجی کشور عبور از تاریخ اکتبر ۲۰۲۵ است اما زمان زیادی تا این ضرب الاجل باقی نمانده، چه سناریوهایی پیش روی دستگاه دیپلماسی برای ممانعت از فعال سازی مکانیسم ماشه وجود دارد؟

متاسفانه با توجه به تحولات هفته‌های گذشته و یادداشتی که آقای ترامپ برای اعمال سیاست فشار بر ایران امضا کردند، سناریوهایی که برای آینده روابط ایران و غرب متصور است تا از فعال شدن مکانیسم ماشه جلوگیری شود، به شدت کاهش یافته است چرا که حتی اگر مذاکرات میان ایران و اروپا پیشرفت داشته باشد، نمیتوان به دستیابی به نتایج ملموس بدون رضایت ایالات متحده امیدوار باشیم. در این شرایط با توجه به اختلافات اروپا و آمریکا، موضوع ایران به بخش مورد اشتراک نظر دو طرف تبدیل شده است و لحن اروپا در قبال ایران همچنان تند است و شاهد تحول جدید در خصوص مواضع علیه تهران نیستیم و اروپا همچنان در مواضع خصمانه علیه ایران با آمریکا همراه است.