دیدار روز سه‌شنبه سی‌ام بهمن‌ماه وزرای امور خارجه روسیه و ایالات متحده آمریکا در ریاض به معنای پایان رسمی یک دوره پرتنش در روابط مسکو-واشنگتن بود.
اظهاراتی که «مارکو روبیو» و «سرگئی لاورف» پس از مذاکراتشان در عربستان داشتند، نشان داد دو طرف دست کم در مواضع اعلانی از محتوای رایزنی‌ها رضایت دارند و به استقبال رفع اختلافات خواهند رفت.
موضع‌گیری‌های ترامپ نشان‌دهنده تمایل او برای استفاده از دیپلماسی مستقیم و شخصی در روابط بین‌الملل است؛ روشی که او در دوره اول ریاست‌جمهوری خود نیز به کار گرفت
این در حالی است که اروپایی‌ها و مقامات کی‌یف نتوانستند ناخرسندی خود از این رویداد دیپلماتیک را پنهان کنند؛ مذاکراتی که از دید آنان سرنوشت جنگ و کشور اوکراین، ناتو و روابط میان دو سوی آتلانتیک را از خود متاثر می‌سازد.
از سوی دیگر، برخی کارشناسان پیامدهای مذاکرات اخیر میان رهبران کرملین و کاخ سفید در پرونده اختلافات جمهوری اسلامی ایران و غرب در موضوع هسته‌ای را مورد توجه قرار داده‌اند؛ موضوعی که برخی می‌گویند تاثیری مثبت از دگرگونی فضای مناسبات روسیه و آمریکا خواهد پذیرفت و عده‌ای نیز با نگاهی کاملا متضاد به آن می‌نگرند و بر این باورند که روس‌ها همه‌چیز را قربانی منافع خود خواهند کرد. مقامات مسکو اما رسما این گزاره را رد کرده‌اند. در همین ارتباط، «میخائیل اولیانوف» نماینده دائمی روسیه در سازمان ای بین المللی در وین تاثیرپذیری روابط تهران و مسکو از بهبود احتمالی روابط روسیه و آمریکا را رد کرد. (۱)
نمایی از دیدار وزرای امور خارجه آمریکا و روسیه در ریاض
درباره فضای حاکم بر مناسبات روسیه و آمریکا باید گفت با پیروزی «دونالد ترامپ» در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۴، پرسش‌های متعددی در مورد سیاست خارجی او در دولت دومش مطرح شد و یکی از مهم‌ترین این پرسش‌ها، نحوه برخوردش با روسیه و جنگ اوکراین بود. ترامپ در جریان مبارزات انتخاباتی خود بارها تأکید کرده بود که می‌تواند جنگ اوکراین را به سرعت پایان دهد حتی ظرف ۲۴ ساعت.
برخی تحلیل‌های امنیتی می‌گوید کرملین چندان به دنبال نتیجه‌بخشی فوری مذاکرات نیست بلکه با توجه به روند جنگ، انتظار دارد که اوکراین و متحدان غربی کی‌یف به سازش‌های بیشتری به نفع روسیه، تن دهند
ترامپ و شعارهای انتخاباتی او درباره جنگ اوکراین
رئیس‌جمهور کنونی آمریکا در مبارزات انتخاباتی بارها اعلام داشت پایان جنگ اوکراین را از طریق مذاکره مستقیم با «ولادیمیر پوتین» و «ولودیمیر زلنسکی» انجام خواهد داد. ترامپ پس از پیروزی در انتخابات، اظهار داشت که با پوتین درباره این موضوع صحبت کرده و معتقد است که رئیس‌جمهور روسیه تمایل دارد مردم از کشتار دست بردارند. (۲)
این موضع‌گیری‌ها نشان‌دهنده تمایل ترامپ برای استفاده از دیپلماسی مستقیم و شخصی در روابط بین‌الملل بود؛ روشی که او در دوره اول ریاست‌جمهوری خود نیز به کار گرفت. با این حال، تحلیلگران معتقدند که ترامپ ممکن است میزان انعطاف‌پذیری و انگیزه واقعی همتای روس خود برای مذاکره را بیش از حد ارزیابی کرده باشد، به‌ویژه با توجه به پیشروی‌های اخیر نیروهای روسیه در میدان نبرد.
انگیزه‌های پوتین و چالش‌های دیپلماسی ترامپ
یکی از مهم‌ترین موانع پیش روی ترامپ برای اجرای وعده انتخاباتی پایان دادن فوری جنگ اوکراین، موقعیت کنونی روسیه در جنگ است. برخی تحلیل‌های امنیتی می‌گوید کرملین چندان به دنبال نتیجه‌بخشی فوری مذاکرات نیست بلکه با توجه به روند جنگ، انتظار دارد که اوکراین و متحدان غربی کی‌یف به سازش‌های بیشتری به نفع روسیه، تن دهند.
علاوه بر این، اقتصاد روسیه با وجود تحریم‌های غرب، در سال ۲۰۲۴ عملکرد بهتری نسبت به پیش‌بینی‌ها داشته و همین باعث شده که پوتین از موضع قدرت مذاکره کند.
از سوی دیگر، ترامپ در دوران ریاست‌جمهوری اول خود تمایل داشت روابط نزدیکی با روسیه برقرار کند، اما این موضوع با مخالفت شدید کنگره و نهادهای امنیتی آمریکا روبه‌رو شد. اکنون نیز احتمالا همین نهادها فشار زیادی به او وارد خواهند کرد تا در قبال مسکو سیاستی محتاطانه‌تر اتخاذ کند. این موضوع می‌تواند دست او را برای هرگونه توافق سریع با پوتین ببندد.
ترامپ و ابزارهای تحریم و تعرفه
استفاده از ابزار تعرفه تجاری و تحریم اقتصادی از مهم‌ترین ابزارهای فشار دونالد ترامپ برای پیشبرد اهدافش در سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا است. در این راستا، ترامپ تهدید کرده بود که در صورت عدم تمایل مسکو به مذاکره، تحریم‌ها و تعرفه‌های سنگینی بر تمامی کالاهای روسی اعمال خواهد کرد. به گفته ترامپ، اگر به‌زودی توافقی حاصل نشود، چاره‌ای جز اعمال مالیات‌ها، تعرفه‌ها و تحریم‌های سنگین بر هر چیزی که روسیه به ایالات متحده و کشورهای دیگر می‌فروشد، نخواهم داشت . (۳)
البته استفاده از ابزار تحریم علیه روسیه موضوع تازه‌ای برای ترامپ نیست. ترامپ در دوره اول ریاست‌جمهوری خود نیز تحریم‌های متعددی علیه روسیه و شهروندان این کشور اعمال کرد. به عنوان مثال، در آگوست ۲۰۱۷، ترامپ قانون «مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریم‌ها» معروف به «کاتسا» را امضا کرد که تحریم‌های جدیدی علیه روسیه، ایران و کره شمالی اعمال می‌کرد.
همچنین، در آوریل ۲۰۱۸، دولت ترامپ تحریم‌هایی را علیه هفت شهروند روسی و ۱۲ شرکت متعلق به آن‌ها، ۱۷ مقام ارشد دولتی روسیه و یک شرکت دولتی تسلیحاتی اعمال کرد. این تحریم‌ها با ادعای مقابله با فعالیت‌های مخرب روسیه در سراسر جهان، اعمال شد.
تیم امنیت ملی ترامپ دیدگاه‌های متفاوتی در مورد روسیه و جنگ اوکراین دارند. ترامپ در دوره دوم ریاست جمهوری خود افرادی را به مناصب کلیدی امنیت ملی منصوب کرده است که نشان‌دهنده تنوع ایدئولوژیک در رویکردهای سیاست خارجی در آمریکا هستند
مواضع متضاد تیم امنیت ملی ترامپ
تیم امنیت ملی ترامپ دیدگاه‌های متفاوتی در مورد روسیه و جنگ اوکراین دارند. ترامپ در دوره دوم ریاست جمهوری خود افرادی را به مناصب کلیدی امنیت ملی منصوب کرده است که نشان‌دهنده تنوع ایدئولوژیک در رویکردهای سیاست خارجی در آمریکا هستند.
تنوع دیدگاه‌ها در تیم امنیت ملی می‌تواند به بحث‌های داخلی و تأخیر در تصمیم‌گیری‌ها منجر شود.
در حالی که برخی از اعضای دولت بر لزوم افزایش فشار بر روسیه تأکید دارند، برخی دیگر به دنبال کاهش تعهدات آمریکا در اوکراین و تمرکز بر تهدیدات دیگر و از جمله تهدید چین، هستند. این اختلافات می‌تواند به سیاست‌های متناقض و عدم هماهنگی در قبال روسیه و اوکراین منجر شود.
مهم‌ترین نمایندگان این تیم که در امور مربوط به جنگ اوکراین اظهارنظر کرده و تاثیرگذارند و دیدگاه‌های متفاوتی در این رابطه دارند، عبارتند از:
«کیث کلوگ» نماینده ویژه ترامپ در امور اوکراین: کلوگ از حامیان افزایش فشار و تشدید تحریم‌های علیه روسیه است. وی در اظهارنظرهای خود تاکید دارد که دولت آماده است تحریم‌های بیشتری علیه روسیه اعمال کند تا مسکو را به میز مذاکره بکشاند. به ادعای او، سطح فعلی اجرای تحریم‌ها در مقیاس یک تا ۱۰، در سطح ۳ قرار دارد و فضای زیادی برای تشدید آن‌ها وجود دارد . (۴)
«جی‌دی ونس» معاون رئیس‌جمهور: ونس چین را تهدید اصلی ایالات متحده می‌داند و خواستار پایان دادن به ارسال تسلیحات به اوکراین و تمرکز بر تهدیدات چین است. این موضع می‌تواند به کاهش حمایت نظامی آمریکا از اوکراین و فشار بر کی‌یف برای پذیرش توافق صلح با روسیه منجر شود . (۵)
«مایکل والتز» مشاور امنیت ملی: والتز در ابتدا از افزایش کمک‌های نظامی به اوکراین حمایت می‌کرد، اما اخیراً اظهار داشته است که این حمایت‌ها باید مورد بازنگری قرار گیرد تا منابع به‌طور مؤثرتری در منطقه اقیانوس آرام استفاده شوند . (۶)
«مارکو روبیو» وزیر امور خارجه: روبیو که در گذشته به‌عنوان یک نئومحافظه‌کار شناخته می‌شد، اخیراً مواضع خود را تغییر داده و بر لزوم تمرکز بر تهدید چین تأکید کرده است. او از جمله سناتورهایی بود که به بسته کمک‌های نظامی به اوکراین رأی منفی داد. (۷)
دیپلماسی یا فشار؟
با حضور این افراد با دیدگاه‌های متفاوت نسبت به روسیه و جنگ اوکراین، سیاست دولت دوم ترامپ در قبال روسیه و جنگ اوکراین ممکن است ترکیبی از دیپلماسی و اعمال فشارهای اقتصادی و نظامی باشد.
ترامپ وعده داده است که جنگ اوکراین را به‌سرعت پایان دهد و اظهار داشته که با ولادیمیر پوتین در این باره در حال رایزنی است. بنابراین، گزینه‌های زیر را می‌توان به عنوان انتخاب‌های پیش‌روی ترامپ برای نحوه تعامل با روسیه و جنگ اوکراین مطرح کرد:
تحلیلگران می‌گویند سیاست ترامپ در قبال روسیه احتمالا ترکیبی از دیپلماسی و اعمال فشارهای اقتصادی و نظامی خواهد بود. موفقیت این استراتژی به میزان تمایل روسیه به نتیجه‌گیری از مذاکره، واکنش متحدان آمریکا و شرایط میدانی جنگ اوکراین بستگی دارد
۱-مذاکره و توافق صلح: که به دو طریق ممکن است به دست آید:
دیپلماسی مستقیم: ترامپ ممکن است با استفاده از روابط شخصی خود با پوتین، به‌دنبال مذاکره مستقیم برای دستیابی به توافق صلح باشد. این رویکرد می‌تواند شامل ارائه مشوق‌هایی به روسیه، مانند کاهش تحریم‌ها یا تضمین‌های امنیتی در ازای توقف درگیری‌ها در اوکراین باشد.
استفاده از نفوذ چین: ترامپ همچنین ممکن است به‌دنبال جلب مشارکت چین در مذاکرات با روسیه و پایان جنگ اوکراین و استفاده از نفوذ این کشور بر روسیه باشد؛ اگرچه این امر با توجه به تنش‌های موجود با پکن با چالش‌های زیادی همراه خواهد بود.
۲-اعمال فشارهای اقتصادی و نظامی: که می‌تواند دو سازوکار متفاوت را به صورت همزمان پیش ببرد:
تحریم‌های اقتصادی: در صورت عدم همکاری روسیه، ترامپ ممکن است تحریم‌های اقتصادی بیشتری را بر این کشور و اشخاص حقیقی و حقوقی روسی، از جمله محدودیت‌های شدیدتر بر صادرات نفت و گاز روسیه و مسدود کردن دارایی‌های نهادها و افراد مرتبط با دولت روسیه، اعمال کند.
حمایت نظامی از اوکراین: افزایش کمک‌های نظامی به اوکراین، مانند ارائه تسلیحات پیشرفته و آموزش نیروهای اوکراینی، می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای افزایش فشار بر روسیه، در کنار تحریم‌های اقتصادی، مورد استفاده قرار گیرد.
۳-کاهش حمایت از اوکراین و تمرکز بر چین: همانگونه که پیش از این گفته شد، برخی از مشاوران ترامپ معتقدند که ایالات متحده باید تمرکز خود را بر رقابت با چین معطوف کند و از درگیری‌های دیگر، مانند جنگ اوکراین، فاصله بگیرد؛ رویکردی که می‌تواند به کاهش یا قطع کمک‌های نظامی و مالی به اوکراین منجر شود.
در نهایت اینکه بسیاری از تحلیلگران می‌گویند سیاست ترامپ در قبال روسیه احتمالا ترکیبی از دیپلماسی و اعمال فشارهای اقتصادی و نظامی خواهد بود. موفقیت این استراتژی به میزان تمایل روسیه به نتیجه‌گیری از مذاکره، واکنش متحدان آمریکا و شرایط میدانی جنگ اوکراین بستگی دارد. به عبارتی دیگر، موفقیت سیاست ترامپ بستگی به این دارد که آیا او می‌تواند سیاستی متوازن، مبتنی بر واقعیت‌های ژئوپلیتیکی، و هماهنگ با فضای داخلی و شرکای بین‌المللی آمریکا اتخاذ کند یا خیر.