به گزارش خبرگزاری ایمنا از مازندران، خستگی در چهره جوانش پیداست، اما مصمم و استوار پشت دیگ‌های بزرگ مسی ایستاده است، ملاقه چوبی را در دست گرفته و با دقت، مایع جوشان داخل دیگ را هم می‌زند، بخارهای غلیظی که از دیگ برمی‌خیزند، خستگی را در خود محو می‌کنند و تمام تمرکز و توجه او را معطوف به نتیجه‌ای مطلوب می‌سازند.
این مکان را «کارگاه تولیدی» نامیده‌اند، جایی که تمام روز تلاش‌شان را به تولید محصولی سنتی اختصاص داده‌اند، هرچند روش‌های تولید دستخوش تغییر شده و دستگاه‌های جدید جایگزین ابزارهای قدیمی گشته‌اند، اما همچنان روح سنت در این کارگاه‌ها زنده است.
زمانی که وارد شهر بهنمیر شدیم، نشانی این کارگاه‌ها را به آسانی می‌شد، پیدا کرد؛ نی‌های بلند و باریکی که روی هم انباشته شده بودند، همان «پشته» های معروف به زبان مازندرانی، برخی از این نی‌ها محصول مزارع محلی بودند و برخی دیگر از خوزستان و اهواز به اینجا آورده شده بودند، محصولی که در ماه‌های سرد سال، پای ثابت بسیاری از خانه‌های مازندرانی‌هاست؛ «لَلِه شیرین» یا همان شکر قرمز، نوعی شکر محلی که در کارگاه‌های تولیدی این استان تهیه می‌شود، حتی یکی از این کارگاه‌های قدیمی، در روستای ریکنده شهرستان قائم‌شهر با قدمتی ۱۵۰ ساله در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
«کِلیا»، کارگاه تولیدی نیشکر
منال ابوالقاسم‌پور، جوانی که لحظه‌ای روی پای خود بند نبود و ثانیه به ثانیه از این دیگ به سمت دیگ دیگری می‌رفت، ملاقه به‌دست بالای دیگ کوچک‌تر قرار می‌گرفت و کف سفیدی را از روی آن آب در حال جوشیده جدا می‌کرد؛ بعد به سمت تخته بزرگ و چوبی با گودهای کوچک و کنار هم به‌نام قالب کار حرکت می‌کرد و نیشکر سفید مایل به کرم رنگ را در آن قرار می‌داد، در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا حوزه فعالیت خود را ۲۳ سال مطرح می‌کند و می‌گوید: برداشت نیشکر در آذر شروع می‌شود و نیشکر بعد از تراشیدن در مزارع توسط کارگران پاک‌سازی می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: بعد از دسته‌بندی، نی‌ها را به این مکان که به مازندرانی «کیمه» یا «کی لیا» گفته می‌شود، می‌آورند.
این تولیدکننده جوان اضافه می‌کند: در این کارگاه چند تا دیگ وجود دارد که پس از آبگیری توسط شیر بزرگی در مخزن اول ریخته می‌شود.
ابوالقاسم پور با بیان اینکه مخزن ۲۲۰ لیتری است که بعد از آبگیری و ریختن در آن به‌وسیله شیر آبی در داخل دیگ‌های بزرگ انتقال داده و در حرارت مستقیم آتش قرار می‌گیرند، می‌افزاید: این شیره‌ها پس از سه ساعت جوشانده شده به مقدار ۴۰ لیتر در می‌آید و پس از آن در مرحله بعد یعنی هم‌زن قرار می‌گیرد.
این جوان بهنمیری یادآور می‌شود: در این مرحله حدود چهار ساعت توسط دستگاه هم‌زن به دور هم می‌چرخد تا به شکل حلوا در بیاید و در قالب‌های آماده قرار بگیرند.
به کارگاه دیگری در همین مسیر شهر بهنمیر می‌رویم، کارگاه‌هایی که هر یک از صاحبان آن گفتنی‌های زیادی دارند اما حضور یک جوان در این عرصه واقعاً برایمان جای خرسندی است که این محصول سنتی و نیمه‌صنعتی هنوز بین جوانان این استان مخاطب دارد، مثل پویا احمدنژاد که با وجود مدرک ارشد در رشته نرم‌افزار در این عرصه به فعالیت می‌پردازد، جوان مازندرانی که می‌گوید حدود ۲۰ نفر به‌طور مستقیم و غیرمستقیم در کارگاه آنها مشغول به کار هستند.
نبود بستر مناسب برای خریدوفروش در مازندران
وی در حالی که به مشتریان پاسخ می‌دهد، با ما هم‌صحبت می‌شود و از مشکلات کار در این حوزه می‌گوید: در مازندران بستر مناسبی برای خریدوفروش محصولات وجود ندارد. جایی که بتوانیم تولیدات خود را عرضه و به فروش برسانیم، در دسترس نیست.
احمدنژاد اضافه می‌کند: در این حوزه، هرکس به‌دلخواه قیمتی تعیین می‌کند، نوسان قیمت‌ها تولیدکنندگان و کشاورزان را متضرر می‌کند.
وی ادامه می‌دهد: نبود نرخ مشخص و حضور سودجویان موجب کاهش تولید شده است، بسیاری از کشاورزان دیگر تمایلی به کشت نیشکر ندارند.
این جوان بهمنمیری یکی دیگر از مشکلات تولیدکنندگان را هزینه بالای گاز عنوان کرده و توضیح می‌دهد: در گذشته کارگاه‌های کشاورزی از گاز یارانه‌ای استفاده می‌کردند، اما مدتی است که تعرفه آن صنعتی و تجاری شده است، این تغییر، تولید نیشکر را از نظر اقتصادی توجیه‌ناپذیر کرده است.
احمدنژاد با اشاره به تجربه کاری خود می‌گوید: هفت سال کارگر این حرفه بودم و هفت سال است که برای خودم کار می‌کنم، با سرمایه‌گذاری ۵۰۰ میلیون تومانی، حتی یک‌سوم این مبلغ را سالانه بازنمی‌گردانم.
کارگاه‌های خانوادگی و تفاوت نی‌های نیشکر
به سراغ کارگاه دیگری می‌رویم که مردم منطقه از آن به نیکی یاد می‌کنند، سه برادر، کسب‌وکار خانوادگی‌شان را از پدربزرگ و پدر خود به ارث برده‌اند و سال‌هاست در این حرفه مشغول‌اند، از همان ورودی، حجم زیاد نی‌های نیشکر جلب توجه می‌کند، نکته جالب‌تر، تفاوت رنگ این نی‌هاست، از صاحبان کارگاه دلیل این تفاوت را می‌پرسیم و آنها توضیح می‌دهند: نی‌های قرمز از مزارع مازندران و نی‌های روشن و زرد از مزارع اهواز و خوزستان آورده شده‌اند.
شکر سرخ؛ محصولی دارویی در عطاری‌ها
علی تقوی درباره رنگ شکر سرخ توضیح می‌دهد که شکر قرمز در اثر حرارت بالا به این رنگ درمی‌آید، در حالی که شکر کرم‌رنگ تحت حرارت کمتری تولید می‌شود.
وی همچنین اشاره می‌کند که نی‌های نیشکر اهواز کیفیت بالایی دارند، در حالی که نی‌های مازندران کف و شیره مناسبی تولید می‌کنند.
این جوان که به همراه خانواده‌اش در کارگاه تولید شکر سرخ فعالیت می‌کند، می‌گوید: امروزه نیشکر به حدی خاصیت دارد که حتی عطاری‌ها نیز آن را به‌عنوان یک گیاه دارویی خریداری می‌کنند.
در کنار خانواده تقوی، شش کارگر دیگر نیز در بخش‌های مختلف این کارگاه مشغول به کار هستند.
چالش‌های تولید بدون حمایت دولتی
نادر تقوی، دیگر فعال در این حوزه، از پیشینه خانوادگی این کسب‌وکار می‌گوید: در گذشته، پدربزرگم به‌صورت کاملاً سنتی و با استفاده از اسب، قاطر و دستگاه‌های قدیمی نیشکر را فرآوری می‌کرد اما امروزه که مدیریت کارگاه بر عهده پدرم است، فرآیند تولید تقریباً صنعتی و پیشرفته شده است.
وی با اشاره به مشکلات مالی می‌افزاید: با وجود سال‌ها فعالیت در این حوزه تاکنون هیچ‌گونه تسهیلات بانکی به کارگاه ما تعلق نگرفته است و تولید را تنها با سرمایه شخصی ادامه داده‌ایم.
این تولیدکننده جوان مازندرانی با ۱۵ سال سابقه کار، یکی دیگر از چالش‌های این صنعت را نبود بیمه کارگران عنوان می‌کند: تاکنون هیچ نهادی برای بیمه کردن کارگران ما اقدام نکرده است، اگر خدایی ناکرده اتفاقی برای آنها بیفتد، هزینه درمانشان آزاد خواهد بود، البته صاحبان کارگاه خود را موظف می‌دانند که تا حد امکان کارگران را تحت پوشش بیمه قرار دهند.
قدمت بیش از ۱۰۰ ساله نیشکر در مازندران
خلیل حقیقی، مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی مازندران در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا با اشاره به قدمت چند صد ساله نیشکر در مازندران می‌گوید: این گیاه که در زبان محلی «شکر لله» نامیده می‌شود، به‌طور سنتی در نقاط مختلف استان کشت می‌شده است، اما نوع نیشکری که در مازندران کشت شده، بومی و چندساله است و از آن شکر قرمز تولید می‌شود.
وی می‌افزاید: نیشکر عمدتاً در شهرستان‌های قائم‌شهر، بابلسر و بهنمیر کشت می‌شود و در سال‌جاری، سطح زیر کشت این گیاه در این شهرستان‌ها به ۱۲۰ هکتار رسیده است.
مدیر زراعت جهاد کشاورزی مازندران با اشاره به اینکه نیشکر نیاز به سمپاشی زیادی ندارد و معمولاً محصول آن سالم است، ادامه می‌دهد: این گیاه در اوایل فروردین کشت می‌شود و برداشت آن در آذر و اوایل دی انجام می‌شود.
او همچنین اشاره دارد که عملکرد این محصول در هر هکتار ۵۵ تن نی تر است، به‌طوری که مجموع محصول تولیدی از سطح ۱۲۰ هکتار به ۶۶۰۰ تن می‌رسد.
وی تأکید می‌کند: شکر قرمز تولیدی از نیشکر مازندران خواص درمانی زیادی دارد و از شیره ساقه آن به‌عنوان تقویت‌کننده معده و نرم‌کننده سینه استفاده می‌شود.
حقیقی با بیان اینکه فرآوری این محصول به‌طور عمده به صورت سنتی در کارگاه‌های خانگی انجام می‌شود، می‌افزاید: این گیاه می‌تواند در مناطق مستعد کشت، علاوه بر ایجاد اشتغال در روستاها، درآمد اقتصادی کشاورزان را نیز افزایش دهد.
به گزارش ایمنا، با توجه به گفته‌های صاحبان کارگاه‌های تولیدی نیشکر در منطقه بهنمیر (که به‌طور قطع سایر شهرستان‌ها نیز نظرات مشابهی دارند)، می‌توان نتیجه گرفت که بی‌توجهی به این حوزه و به این مواد غذایی سالم که می‌تواند به‌عنوان یک منبع درآمدزایی مناسب برای استان و کشور باشد، به‌جای افزایش تعداد کارگاه‌ها، منجر به تعطیلی آنها و حتی بیکاری کارگران خواهد شد.
از این رو ضروری است که مسئولان دستگاه‌های مرتبط به خواسته‌های واحدهای تولیدی توجه جدی داشته باشند، این خواسته‌ها شامل استفاده از فناوری‌های نوین در فرآوری و برداشت محصول و همچنین ارائه کمک‌های فنی به کشاورزان برای مقابله با مشکلات ناشی از تغییرات آب‌وهوایی است که از سوی رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران مطرح شده است.
این مسائل باید به‌طور جدی در دستور کار قرار گیرند، علاوه بر این درباره مسائلی همچون گاز، بیمه و مکان‌های عرضه که از سوی تولیدکنندگان مطرح شده، نیاز است که جهاد کشاورزی نیز وارد عمل شود تا تولیدکنندگان بتوانند محصولات خود را بدون دغدغه به بازار عرضه کنند.