جوان آنلاین: سنت‌ها و عادت‌های آخر سال در فرهنگ ایرانی، به ویژه در ایام نوروز، نه تنها نمایانگر هویت فرهنگی و تاریخی ما هستند، بلکه دارای تأثیرات روان‌شناختی عمیقی نیز هستند. از خانه‌تکانی که به عنوان یک فرایند پاکسازی و آماده‌سازی محیط برای سال جدید شناخته می‌شود تا خرید‌های شب عید که با هدف تجدید نشاط و شادی در خانواده‌ها انجام می‌شود و دید و بازدید‌های نوروزی که فرصتی برای ارتباطات اجتماعی و تقویت روابط خانوادگی فراهم می‌کند، هر یک از این رفتار‌ها به نوعی به رشد و سلامت روانی افراد کمک می‌کند، با این حال هر یک از این فعالیت‌ها شیوه و روش خاص خود را دارد که اگر به درستی و با توجه به جزئیات آنها انجام شود، می‌تواند به تحقق آرامش و رضایت در زندگی کمک کند. در این گفت‌و‌گو با دکتر شقایق اقبالی، روان‌شناس به بررسی این سنت‌ها و عادت‌ها از منظر روان‌شناسی پرداختیم تا نشان دهیم رعایت نکات خاص و آگاهانه در هر یک از آنها چگونه می‌تواند باعث بهبود کیفیت زندگی و ایجاد احساس رضایت و آرامش در طول سال شود.
خانه‌تکانی یکی از سنت‌های دیرینه ایرانیان است که در آستانه نوروز انجام می‌شود. این رسم قطعاً ویژگی‌هایی دارد که باعث شده است سال‌ها خانواده‌ها به آن اهمیت و آن را ادامه دهند. به نظر شما، علت ماندگاری این سنت نزد خانواده‌ها چیست؟
همانطور که اشاره کردید این سنت بین خانواده‌ها مرسوم است و به آن اهمیت ویژه‌ای داده می‌شود چراکه دستاورد‌های مثبت و خوبی داشته است. اگر بخواهم به این دستاورد‌ها اشاره کنم، یک مورد مهم آن کمک به کاهش استرس و تقویت روابط خانوادگی است، پس توصیه می‌کنم اعضای خانه همگی در انجام آن سهیم باشند. درواقع نظافت و مرتب کردن خانه به کاهش آشفتگی ذهنی کمک می‌کند. محیط تمیز و منظم باعث می‌شود افراد احساس آرامش بیشتر و استرس کمتری را تجربه کنند. تحقیقات نشان داده است محیط‌های شلوغ و نامرتب می‌توانند باعث افزایش سطح کورتیزول که همان هورمون استرس است، شوند. در مقابل، فضا‌های مرتب و تمیز، ذهن را آرام و احساس کنترل بیشتری بر زندگی ایجاد می‌کند. علاوه بر این، خانه‌تکانی معمولاً به عنوان یک فعالیت گروهی در خانواده‌ها انجام می‌شود. همکاری اعضای خانواده در انجام این کار، حس همبستگی را افزایش می‌دهد و فرصتی برای گفت‌و‌گو و تعامل بیشتر بین اعضای خانواده ایجاد می‌کند. این کار گروهی می‌تواند باعث تقویت روابط خانوادگی و ایجاد خاطرات مشترک شود که خود عاملی برای کاهش استرس است.
و، اما عوامل دیگر در ماندگاری این سنت؟
حس تازگی آن است که افراد این حس را از انجام آن می‌گیرند. تغییر دکوراسیون یا استفاده از رنگ‌های جدید می‌تواند حس تازگی و نو شدن را به همراه داشته باشد. این تغییرات می‌توانند روحیه افراد را تقویت کنند و احساس خستگی و یکنواختی را کاهش دهند، به خصوص رنگ‌های روشن و شاد مانند رنگ‌های بهاری، تأثیر مثبتی بر خلق و خو دارند و باعث افزایش انرژی و شادی می‌شوند، همچنین خانه‌تکانی نوروزی به عنوان بخشی از آماده‌سازی برای سال جدید، می‌تواند نمادی از شروع تازه و رها کردن گذشته باشد. این فرایند می‌تواند به افراد کمک کند با نگرش مثبت‌تری به آینده نگاه کنند و احساس امیدواری بیشتری داشته باشند.
بعد از سنت خانه‌تکانی، خرید‌های شب عید یکی از فعالیت‌هایی است که بسیاری از افراد و خانواده‌ها به آن علاقه‌مند هستند و برای‌شان اهمیت دارد. به نظر شما، آیا این رفتار نیز تأثیر روانی دارد؟
خرید‌های شب عید، به ویژه اگر شامل خرید لباس‌های نو، وسایل تزئینی و هدایا باشد، می‌تواند به ایجاد شادی و نشاط در خانواده کمک کند. این خریدها نه تنها به عنوان بخشی از جشن و شادی‌های نوروزی در نظر گرفته می‌شوند، بلکه می‌توانند فضایی شاد و پرانرژی برای اعضای خانواده ایجاد کنند. خرید‌های مشترک و تصمیم‌گیری‌های جمعی در مورد خریدها، به تقویت روحیه همکاری و مشارکت در خانواده کمک می‌کند. این تجربه می‌تواند فرصتی برای اعضای خانواده باشد که در کنار هم فعالیت کنند، به نظرات یکدیگر گوش دهند و از این طریق پیوند‌های خانوادگی خود را تقویت کنند. همچنین این فرایند می‌تواند فرصتی برای گفت‌و‌گو و تعامل بیشتر بین اعضای خانواده فراهم کند. به‌طور مثال، هنگام خرید وسایل تزئینی یا لباس‌های جدید، اعضای خانواده می‌توانند درباره ترجیحات و سلیقه‌های خود صحبت کنند و این باعث ایجاد حس نزدیکی و همبستگی می‌شود، در نتیجه خانواده‌ها می‌توانند خاطرات خوش و به یادماندنی از این دوران جشن و شادی داشته باشند که باعث تقویت روابط خانوادگی می‌شود.
با توجه به شرایط اقتصادی موجود پیشنهاد شما برای انجام خرید‌های آخر سال چیست؟
قبل از پاسخ به این سؤال بهتر است بگویم خانواده‌ها می‌توانند از خرید‌های شب عید برای احترام به سلیقه‌ها و تقویت حس قدردانی بهره ببرند. هنگامی که در خرید‌های شب عید به سلیقه‌ها و نظرات همه اعضای خانواده توجه می‌شود، احساس ارزشمندی و احترام متقابل تقویت می‌شود. این توجه به سلیقه‌ها نه تنها باعث خوشحالی اعضای خانواده می‌شود، بلکه نشان‌دهنده اهمیت دادن به خواسته‌ها و نیاز‌های یکدیگر است که می‌تواند به بهبود روابط و ایجاد حس همدلی در خانواده کمک کند. از این رفتار می‌توان برای بهبود شرایط اقتصادی هم کمک گرفت و در کنار آن خانواده‌ها برای رعایت مسائل اقتصادی باید برنامه‌ریزی دقیقی داشته باشند. رعایت بودجه خانواده در خرید‌های شب عید می‌تواند از ایجاد استرس مالی جلوگیری کند. تعیین یک بودجه مشخص برای خریدها و تلاش برای پایبندی به آن می‌تواند باعث کاهش فشار‌های مالی و کمک به حفظ تعادل مالی خانواده شود. این رویکرد باعث می‌شود اعضای خانواده با آرامش بیشتری به استقبال سال جدید بروند و نگرانی‌های مالی کمتری داشته باشند. هنگامی که خریدها با توجه به نیاز‌ها و خواسته‌های واقعی خانواده انجام می‌شوند، اعضای خانواده احساس رضایت و قدردانی بیشتری دارند. این رضایت به ایجاد حس خوشبختی و آرامش در خانواده کمک می‌کند. علاوه بر این، تکرار و تقویت این حس قدردانی می‌تواند به ایجاد یک الگوی مثبت در رفتار خانواده تبدیل شود که باعث تقویت روابط میان اعضا و ایجاد حس حمایت و همبستگی می‌شود. پرهیز از چشم و هم‌چشمی در خریدها هم بسیار مهم است و می‌تواند به خانواده کمک کند با آرامش بیشتری خرید‌های خود را انجام دهند. هنگامی که خانواده‌ها از مقایسه خود با دیگران پرهیز می‌کنند، خریدها بیشتر بر اساس نیاز‌های واقعی و سلیقه‌های شخصی انجام می‌شوند و نه بر اساس خواسته‌های دیگران. این رویکرد به کاهش استرس و فشار اجتماعی کمک می‌کند و موجب افزایش رضایت از زندگی می‌شود.