موسی موحد: در شامگاه ۲۴ بهمن ۱۴۰۳، «امیرمحمد خالقی‌درمیان»، دانشجوی ایرانی ۱۹ساله دانشگاه تهران هنگام مراجعه به خوابگاه دانشگاه توسط دو سارق موتورسوار مورد حمله قرار گرفت و صبح روز بعد درگذشت. قتل این دانشجو سلسله اعتراضاتی را در دانشگاه تهران و چند دانشگاه دیگر پایتخت به دنبال داشت که چند روز به طول انجامید. اما در این بین سعی شده بود که با گره‌زدن این قتل به اتفاقات مشابه در سال‌ها و دهه‌های قبل، به نحوی بهره‌برداری‌های سیاسی و موج‌سواری‌های رسانه‌ای لازم صورت بگیرد. با این حال دولت چهاردهم از رئیس‌جمهور تا معاون اول، وزیر علوم و مقامات دانشگاه تهران به دنبال مدیرت و کنترل اعتراضات دانشجویی با کمترین هزینه ممکن بودند. کمااینکه علی‌حسین رضایان قیه‌باشی اعتقاد دارد «تمام هم و غم و تلاش مقامات در روزهای گذشته شنیدن صدای اعتراض بحق دانشجویان و پیگیری مطالبات آنها بود». البته معاون دانشجویی دانشگاه تهران در گپ‌و‌گفت خود با «شرق» بر این نکته تأکید می‌کند که «نباید اعتراضات چند روز اخیر دانشجویان تهران را با قرائت سیاسی تحلیل کرد»، بلکه به گفته او «این اعتراضات صرفا مطالبات صنفی و خواسته‌های دانشجویی بوده است». آنچه در ادامه می‌خوانید، مشروح گفت‌وگو با این چهره دانشگاهی است.
جناب قیه‌باشی پیش از آنکه به تحولات و رویدادهای چند روز گذشته در فضای دانشگاهی تهران ورود کنیم، می‌خواهم از یک سؤال کلی‌تر گفت‌وگو را با شما شروع کنم و آنکه بسیاری عملکرد دولت پزشکیان و وزارت علوم در مدیریت اعتراضات دانشجویی را با در نظر گرفتن تجربیات سال‌ها و دهه‌های گذشته قابل قبول و قابل دفاع می‌دانند. در حالی که اگر مقامات اجرائی سابق کماکان روی کار می‌بودند یا یکی از رقبای پزشکیان اکنون قدرت را به دست می‌گرفتند، خیلی از کارشناسان معتقدند شرایط این‌گونه پیش نمی‌رفت. ارزیابی شما به عنوان معاون دانشجویی دانشگاه تهران در این رابطه چیست؟
من در پاسخ به این سؤال شما موضوع را طور دیگری ارزیابی می‌کنم؛ اینکه بیش از هر زمان دیگری، هم کشور و هم فضای دانشگاهی ما و به‌خصوص دانشگاه تهران که به عنوان نماد آموزش عالی کشور محسوب می‌شود، نیاز به آرامش دارد. لذا من چندان تمایلی به مقایسه عملکرد دولت پزشکیان، وزارت علوم و خود دانشگاه تهران با عملکرد سال‌ها و دهه‌ها و دولت‌های گذشته ندارم و اتفاقا خیلی هم به صلاح نمی‌دانم این اتفاق را به تحولات مشابه گذشته گره بزنیم و چون خودم بشخصه در بطن و متن جزئیات و ریز اتفاقات و اعتراضات چند روز گذشته دانشجویان بودم و از همان لحظه اول در جریان آن قرار داشته‌ام، این را به شما بگویم که تمام هم و غم و دغدغه دولت، معاون اول، وزارت علوم و مقامات دانشگاه تهران حل این موضوع بود؛ اینکه در کنار دانشجویان باشیم و به مطالبات، خواسته‌ها و انتظارات بحق آنها گوش دهیم.
نقطه قوت شما در مدیریت کم‌هزینه‌تر این اتفاقات چه بود؟
اینکه واقعا سعی کردیم هم از سوی رئیس‌جمهور، هم از سوی وزیر علوم و حتی مقامات دانشگاه شنونده خوبی برای خواسته‌ها، مطالبات و اعتراضات بحق دانشجویان باشیم و آن را از مناسبات سیاسی دور کرده و در خود فضای داخلی دانشگاه حل‌وفصل کنیم. به هر حال این دانشجویان انباشتی از مطالبات را طی سال‌های گذشته داشتند که به این اعتراضات منجر شد. تمام کسانی که در این مسئله دخیل بودند و به‌خصوص سرپرست دانشگاه تهران، به نحوی تلاش کردیم در حد بضاعت و توان خود در کنار دانشجویان باشیم تا هم بتوانیم به خواسته‌هایشان پاسخ دهیم و هم اینکه فضای نقد و اعتراض آزادانه را برای دانشجویان در فضای دانشگاهی ایجاد کنیم تا بتوانند بدون دغدغه و نگرانی خواسته‌های خود را مطرح کنند. به همین دلیل به گفته شما تا اینجای کار موفق شدیم به شکل کم‌هزینه‌ای موضوع اعتراض چند روز اخیر دانشجویان را مدیریت کنیم تا ان‌شاءالله در آینده شاهد چنین رخدادهایی نباشیم که دوباره بنشینیم و در مورد نحوه مدیریت آن صحبت کنیم.
شما به نحوی سعی کردید از قرائت‌های سیاسی پیرامون اعتراضات دانشجویان دوری کنید، اما به هر حال نمی‌توان این دو موضوع را از هم تفکیک کرد؛ خصوصا آنکه شروع اعتراضات دانشجویان دانشگاه تهران با فراخوان برخی از چهره‌های سیاسی برای رفع حصر همراه شد که البته صرفا با هم هم‌زمانی داشتند و این دو (اعتراض) ارتباط موضوعی نداشتند، بلکه دو اعتراض جداگانه اما هم‌زمان بودند. از سوی دیگر به هر حال باید اذعان کرد که بحث‌های مرتبط با تجربه تلخ ۱۸ تیر ۷۸ و همچنین تحولات سال ۸۸ بر اعتراضات دانشجویان در بهمن ۱۴۰۳ سنگینی می‌کرد. پس چگونه می‌توانید این اعتراضات را که اگرچه اعتراضات صنفی است، از قرائت‌های سیاسی مجزا کنید؟
اگر از من به عنوان معاون دانشجویی دانشگاه تهران سؤال می‌کنید، طی چهار پنج ماه گذشته که در میان دانشجویان بوده‌ام، آنها مطالبات صنفی داشتند. یعنی به رغم تمام چالش‌ها و مشکلات که در کشور وجود دارد که من منکر آن نیستم و همچنین با توجه به قرائت‌های سیاسی که باید به آن هم توجه کرد، واقعا مطالبات دانشجویان صرفا مطالبات و درخواست‌های صنفی بود، نه مسائل سیاسی. به همین دلیل من تأکید دارم که این مسائل هم باید در خود فضای دانشجویی و آموزش عالی کشور و به شکل صنفی و بدون برخورد یا بازخورد سیاسی پاسخ داده شود. واقعا من در پاسخ به این سؤال شما و در گفت‌وگو با «شرق» می‌گویم که تمام خواسته دانشجویان طی اعتراضات چند روز گذشته و حتی چند ماه گذشته، خواسته‌های حداقلی صنفی برای بهبود وضعیت دانشجویان در دانشگاه است؛ اعم از تغذیه، اسکان و از همه مهم‌تر تأمین امنیت دانشجویانی که از اقصی نقاط کشور در تهران ساکن شده‌اند.
باز هم بپذیریم که بحث مسائل سیاسی و تجربیات دهه‌های گذشته در حاشیه این اتفاقات مطرح می‌شود...
بله و اتفاقا به همین دلیل بود که رسانه‌های معاند سعی کردند یک موج‌سواری سیاسی و رسانه‌ای از خواسته‌های بحق و البته درخواست‌های صنفی دانشجویان داشته باشند و به نحوی آن را با حوادث و اتفاقاتی که در سال‌ها و دهه‌های قبل روی داده یا هم‌زمانی آن با برخی اتفاقات چند روز گذشته به یک موضوع امنیتی و سیاسی تبدیل کنند تا خوراک خود را تأمین کنند. اما من به عنوان کسی که طی چند روز گذشته در میان دانشجویان معترض بودم، این را به شما می‌گویم که واقعا عقلانیت و منطق در فضای دانشگاهی به شکل پررنگی وجود داشت و هم دانشجویان معترض و هم مدیران و مسئولان دانشگاه تهران با اشراف به حساسیت‌های حال حاضر کشور سعی کردند با گفت‌وگو، مفاهمه و تعامل دوطرفه به خواسته‌ها و مطالبات بحق و صنفی دانشجویان و جدا از قرائت‌های سیاسی پاسخ دهند تا اجازه ندهند که مسائل صنفی دانشجویان به خارج از دانشگاه رفته و با مسائل سیاسی و امنیتی گره بخورد که مبادا از بیرون از دانشگاه برای کنترل و مدیریت اعتراضات ورود کنند. واقعا هیئت‌رئیسه دانشگاه تهران از همان اول سعی کرد این موضوع را به درستی جا بیندازد که اعتراضات دانشجویان سیاسی نیست، یک اعتراضات صنفی است و باید در خود دانشگاه تهران حل شود و به همین دلیل اجازه هم ندادیم که بهره‌برداری‌ها و سوء‌استفاده‌های سیاسی و رسانه‌ای از اعتراضات دانشجویان صورت بگیرد.
علیرضا هاشمی، دبیر انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران گفته است که در تجمع بزرگداشت امیرمحمد خالقی دانشجویان خواستار ورود دخترانی بودند که پشت نرده‌ها تجمع کرده بودند؛ در نهایت، تعدادی از دانشجویان دختر توانستند وارد شوند و در این میان، حلقه‌ای از محاصره دور دانشجویان دختر ایجاد شد که بیسیم یکی از نیروهای لباس‌شخصی به زمین می‌افتد و همین موضوع منجر به اعتراض آن دختر می‌شود، اما فرد لباس‌شخصی او را هل می‌دهد تا خود فرار کند که باعث تنش می‌شود. این روایت را تا چه حد درست می‌دانید؟ لباس‌شخصی مذکور نیروی خاصی بود؟
تا آنجایی که در جریان اطلاعات و جزئیات موضوع هستم این نیروی خودسر و لباس‌شخصی هیچ ارتباطی با نهادهای اطلاعاتی و امنیتی ندارد، بلکه طبق اخباری که بعدا از آن اطلاع یافتم او نیروی از یکی از پایگاه‌های بسیج اطراف بود که بدون هماهنگی به این مسئله ورود کرد. چون گفته بود که به هر حال احساس تکلیف و وظیفه کرده است. اما عملکرد او متأسفانه به تشدید تشنج در فضای دانشگاه منجر شد و برخورد او با یکی از دانشجویان دختر دانشگاه تهران باعث تحریک سایر دانشجویان شد و به همین واسطه بود که حدود چهار ساعت موضوع از کنترل خارج شد. البته نیروهای حراست و انتظامات دانشگاه تهران و همچنین خود هیئت‌رئیسه دانشگاه تهران، وزارت علوم و سازمان امور دانشجویان همگی خود را سپر کردند که خدای ناکرده باعث ورود نهادهای انتظامی بیرون از دانشگاه به فضای دانشگاه نشوند تا مبادا اتفاق تلخ و ناگواری روی ندهد.
اما چه بخواهیم و چه نخواهیم متأسفانه این اتفاقات، ولو به شکل مقطعی و جزئی روی داد؛ کمااینکه عملکرد همین نیروی خودسر و برخوردش با یک دانشجوی دختر فضا را متشنج کرد. به هر حال باید اذعان کرد اقدامات غیرمسئولانه بیرون از فضای دانشگاه نه‌تنها هزینه را صرفا فقط برای دانشگاه و دانشجویان بالا می‌برد، بلکه حتی در لایه گسترده‌تر این هزینه بر نیروهای انتظامی و اطلاعاتی و امنیتی کشور تحمیل می‌شود. لذا باید این اتفاقات درس عبرتی باشد که هیچ فردی به خودش اجازه ندهد بیرون از فضای دانشگاه و بدون هماهنگی و خودسرانه وارد مسائل صنفی دانشگاه شود؛ آن هم در شرایطی که دانشجویان معترض به دلیل حادثه تلخ مرگ مرحوم خالقی به‌شدت ناراحت و در عین حال حساس بودند و باید به آنها توجه می‌شد و خواسته‌ها و مطالبات بحق‌شان شنیده می‌شد.
به نظر می‌رسد نهادهای انتظامی هم با توجه به همان تجربیات دهه‌های ۷۰ و ۸۰ این بار با خودداری بیشتری عمل کردند؟
بله، این نکته شما کاملا درست است و مسئولان انتظامی، اطلاعاتی و امنیتی شهر تهران و کلا کشور به مسئولان دانشگاه تهران اطمینان کردند و اجازه دادند که این موضوع و اعتراضات دانشجویان در خود فضای دانشگاهی و به شکل صنفی پاسخ داده بشود و از هرگونه ورود بیرونی به شکل انتظامی و اطلاعاتی و امنیتی جلوگیری شود. اتفاقا همین نهادها بازخورد مثبت و متناسب اعتمادشان به اعضای دانشگاه تهران را هم دیدند که اعتراضات دانشجویی که بحق هم بود، با کمترین هزینه مدیریت شد. یعنی حتی برای یک دانشجو هم موضوع و مسئله‌ای پیش نیامده است. ما هم به اقتضائات نهادهای انتظامی، اطلاعاتی و امنیتی واقفیم و هم وضعیت حساس کشور را درک می‌کنیم، اما امید داریم اگر در آینده خدایی نکرده دوباره از این دست اعتراضات شکل گرفت، مجددا به ما اطمینان کنند و اجازه ندهند که نهادهای بیرونی وارد اعتراضات صنفی دانشجویان شوند تا مبادا خوراک رسانه‌ای و سیاسی برای دشمنان فراهم شود و دانشجویان که سرمایه‌های ارزنده ایران هستند، قربانی این موج‌سواری‌ها شوند. نهادهای انتظامی، اطلاعاتی و امنیتی باید بدانند که فضای دانشگاهی و دانشجو یک فضای کاملا ویژه است و باید اقتضائات نحوه ورود به آن را هم بلد باشند که یک رویکرد کاملا متفاوت را می‌طلبد.
اتفاقا می‌توان میان نهادهای دانشگاهی و سازمان‌های اطلاعاتی و امنیتی و انتظامی جلساتی را داشت که هماهنگی‌ها و درک کاملی از خواسته‌ها، مطالبات و اقتضائات همدیگر داشته باشیم و پیش از ورود به هرگونه اعتراض یا خدای ناکرده بحرانی و با کمترین هزینه یا حتی بدون هزینه، آن را مدیریت و کنترل کنیم. نهادهای انتظامی می‌توانند دغدغه‌ها و نگرانی‌های خود را به مقامات دانشگاهی منتقل کنند، اما در نهایت این وزارت علوم و خود دانشگاه است که باید به اعتراضات دانشجویی و صنفی پاسخ دهد و مسئولیت مدیریت این‌گونه موارد را به خود دانشگاه واگذار کنند. واقعا نحوه ورود و پیگیری به‌موقع خود رئیس‌جمهور، معاون اول و وزیر علوم و همچنین مقامات دانشگاه تهران به اعتراضات چند روز اخیر و اتفاقا هماهنگی بین وزارت علوم، وزارت کشور، وزارت اطلاعات و سایر نهادهای مربوطه باعث شد مسئله به شکل کم‌هزینه مدیریت شود.
آیا امکان دارد برای همان دانشجویان معدودی که شما خبر از بازداشت چندساعته آنها دادید و اکنون هم در بازداشت نیستند، تشکیل پرونده بشود؟
همان‌طورکه گفتم نه دانشجویی اکنون در قید بازداشت داریم و نه اینکه قرار است برای همان دانشجویان هم تشکیل پرونده بشود و آنها را فرابخوانند. البته من چند روز اخیر به خود دانشجویان معترض هم گفتم مطالبات آنها که البته مطالبات بحقی است، شنیده شد و دیگر لزومی به ادامه اعتراضات وجود ندارد. واقعا اکنون مقامات در حال جبران بخشی از قصورات و کوتاهی‌ها هستند.
در جریان اعتراضات چند روز اخیر هم محمد زارع‌چاهوکی، مدیر‌کل امور خوابگاه‌های دانشگاه تهران، استعفا داد و هم متهمان مربوط به قتل مرحوم خالقی دستگیر شدند. آیا این دست اقدامات باعث توقف اعتراضات دانشجویان خواهد شد؟
خوشبختانه پیش‌بینی ما ادامه اعتراضات نیست. دانشجویان قشر فرهیخته جامعه هستند و وقتی می‌بینند صدا و اعتراضات بحق آنها شنیده شده است، وقتی می‌بینند نیروهای انتظامی در کمترین زمان ممکن متهمان مربوط به قتل مرحوم خالقی را دستگیر کردند و فرمانده انتظامی دستور ویژه برای پیگیری این موضوع داده است، قطعا دانشجویان هم این موضوع را مدنظر دارند و دیگر ضرورتی هم برای ادامه اعتراضات وجود ندارد.
طبق مطالبات دانشجویان قرار است که نصب کیوسک انتظامی، نصب دوربین‌های امنیتی و سیستم‌های روشنایی را داشته باشیم، اما باز هم موج‌سواری سیاسی و رسانه‌ای در این خصوص شکل گرفته و طیفی موضوع «امنیتی‌کردن دانشگاه» را مطرح کرده‌اند. آیا این اقدامات فضاسازی برای امنیتی‌کردن دانشگاه خواهد بود؟
اینجا دو موضوع مطرح است. یکی خواسته‌ها و مطالبات بحق برای تأمین امنیت جانی و مالی دانشجویان که سرمایه‌های ارزنده کشور هستند و از اقصی نقاط کشور ایران در کلان‌شهرهایی مانند تهران مشغول ادامه تحصیل هستند؛ همچنانی که در ادامه باید دستگاه‌های انتظامی هم وظیفه حفظ جان و مال و امنیت تک‌تک شهروندان کشور را انجام دهند. اما موضوع دیگری که نباید با این مبحث خلط شود، امنیتی‌سازی فضای دانشگاه است؛ اینکه نهادهای انتظامی در همین موضوع مرگ تلخ مرحوم خالقی به شکل فوری و جدی ورود کردند و متهمان را دستگیر کردند، نشان می‌دهد که عملکرد آنها قابل دفاع است.
اینکه نهادهای انتظامی و اطلاعاتی و امنیتی در برخورد با سارقان و اشرار اقتدار داشته باشند، هم برای دانشجویان و هم برای دیگر اقشار جامعه امری لازم و ضروری است، اما هیچ‌کدام از آنها به معنای تأیید فضای امنیتی دانشگاه نیست و موج‌سواری‌های سیاسی و رسانه‌ای دال بر اینکه نصب دوربین‌های امنیتی و سیستم‌های روشنایی و کیوسک‌های انتظامی در دانشگاه و معابر منتهی به آن به امنیتی‌کردن دانشگاه منجر خواهد شد، موضوع درستی نیست و قرار هم نیست از این دوربین‌ها و کیوسک‌های انتظامی یا سیستم‌های روشنایی خدای ناکرده برای اهداف دیگری استفاده شود. اتفاقا کیوسک‌های انتظامی، سیستم‌های روشنایی و دوربین‌های امنیتی دقیقا در جاهایی نصب می‌شوند که خود دانشجویان مطالبه کرده‌اند و من این را هم در گفت‌وگو با روزنامه «شرق» تضمین می‌دهم که نصب کیوسک‌های انتظامی یا سیستم‌های روشنایی و دوربین‌ها کوچک‌ترین ارتباطی به این مسائل حاشیه‌ای ندارد و صرفا طبق خود مطالبات بحق دانشجویان و تنها و تنها برای تأمین امنیت جانی و مالی آنهاست تا ترددشان با حداکثر امنیت صورت بگیرد.