به گزارش خبرنگار مهر، دومین جلسه از دوره آموزشی «آشنایی با طراحی اسلامی سکوهای مجازی و نقد الگوهای موجود» با حضور حجت‌الاسلام رضا سامان مدیر کارگروه مطالعات فضای مجازی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (ع)، حجت‌الاسلام امینی دبیر ستاد راهبری فضای مجازی حوزه و سیدمحمد کاظمی عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی در سالن امام رضا (ع) دانشگاه معارف اسلامی برگزار شد.
لزوم توجه به زمینه‌های اجتماعی در طراحی سکوهای مجازی
کاظمی در این نشست به اهمیت توجه به زمینه‌های اجتماعی در طراحی سکوهای مجازی اشاره کرد و گفت: «تصوری که از بازار سازی در حوزه فضای مجازی وجود دارد این است که ما یک فضای آماده می‌کنیم و سپس افراد با ورود خود می‌توانند از جنبه‌های مختلف آن بهره‌مند شوند، اما ورود ما معمولاً یک ورود اولیه است و برای ورود دقیق و صحیح، یک ورود ثانویه لازم است. از این رو ورودهای ثانویه هستند که تبدیل به بازار و تجاری‌سازی می‌شوند و زمینه‌های اجتماعی دارند. در غرب هم همین‌طور بوده و بازارهای عمده از آمازون گرفته تا مایکروسافت و امثالهم، همگی ورودی داشته‌اند که از لحاظ اجتماعی زمینه‌هایش وجود داشته است.
کاظمی با اشاره به اینکه نمی‌توان از ابتدا یک صنعت جدید را ساخت، بلکه باید شبکه‌های اجتماعی موجود را کشف و آنها را توسعه داد، گفت: ما باید بفهمیم این شبکه اجتماعی که الان در میدان وجود دارد و می‌تواند تبدیل به یک مسئله تجاری شود، چیست و چگونه می‌توان آن را کشف کرد. این‌طور نیست که ما از اول بخواهیم یک صنعت جدیدی بسازیم.
تجربه آمازون و فیس بوک
وی در ادامه سخنان خود به بررسی نمونه‌های موفق جهانی مانند آمازون (Amazon) و فیس‌بوک (facebook)پرداخت و گفت: آمازون با استفاده از زمینه‌های علمی و دیپلماسی علمی که در آمریکا وجود داشت، توانست بازار خود را گسترش دهد. فیس‌بوک نیز با استفاده از نیاز دانشجویان به دوستیابی در فضای دانشگاهی، توانست به یک پلتفرم جهانی تبدیل شود.
استادیار فرهنگ و ارتباطات در بخش دیگری از سخنان خود به اهمیت تحلیل شبکه در طراحی سکوهای مجازی اشاره کرد و گفت: در غرب بحث تحلیل شبکه را مطرح می‌کنند. ما نیز باید به این موضوع توجه کنیم و شبکه‌های اجتماعی موجود را تحلیل کنیم تا بتوانیم بر اساس آن، سکوی مجازی مناسب را طراحی کنیم.»
چالش‌های طراحی سکوهای مجازی اسلامی
وی همچنین به لزوم توجه به مفاهیم و ارزش‌های اسلامی در طراحی سکوهای مجازی اشاره کرد و گفت: ما باید بتوانیم مفاهیم و ارزش‌های اسلامی را در سکوهای مجازی خود توسعه دهیم و آنها را به گونه‌ای ارائه کنیم که برای عموم مردم قابل فهم باشد.
کاظمی در پایان سخنان خود به چالش‌های موجود در طراحی سکوهای مجازی اسلامی اشاره کرد و گفت: یکی از چالش‌های مهم، نحوه تعامل با افکار مختلف در فضای مجازی است. ما باید بتوانیم فضایی را ایجاد کنیم که افراد با افکار مختلف بتوانند در آن به گفت‌وگو و تبادل نظر بپردازند.
۹۰ درصد کاربران پیام رسان ها مردم عادی هستند
حجت‌الاسلام امینی نیز در تحلیل آماری کاربران و محتوای پیام‌رسان‌های مختلف گفت: درصد بالایی از کاربران پیام‌رسان‌ها (بالای ۹۰ درصد) را کاربران عمومی و مردم عادی تشکیل می‌دهند که دنبال‌کننده هستند. در مقابل، درصد کمی از کاربران (حدود یکی دو درصد) سلبریتی‌ها و کانال‌دارهای بزرگ هستند و درصد کمتری نیز مدیران مجموعه‌ها (شاید حدود ده درصد) می‌باشند.
وی با اشاره به آمار ایتا افزود: از حدود ۳۵ میلیون کاربر ماهانه ایتا، حدود ۹۷ درصد کاربر عادی و حدود ۴۰۰ نفر کانال‌دار بزرگ هستند. این در حالی است که کل کانال‌های ایتا نزدیک به ۸ میلیون است.
دبیر ستاد راهبری فضای مجازی حوزه سپس به بررسی میزان پیام‌های جابجا شده در پیام‌رسان‌ها پرداخت و گفت: در روزانه حجم زیادی پیام بین افراد و گروه‌ها و کانال‌ها در پیام‌رسان‌ها جابجا می‌شود که نیاز به تحلیل و بررسی دارد.
وی در ادامه سخنان خود به چالش‌های پایش محتوا در پیام‌رسان‌ها اشاره کرد و گفت: «یکی از چالش‌های اصلی، نحوه مدیریت محتوای منتشر شده توسط کاربران است. آیا باید همه محتواها آزاد و رها باشد یا باید نظارتی بر آن وجود داشته باشد؟»
این پژوهشگر فضای مجازی با اشاره به سخنان رهبر انقلاب در سال‌های ۷۶ و ۹۲ در مورد هدایت افکار عمومی، به اهمیت تصمیم‌گیری در مورد نحوه انتشار محتوا در فضای مجازی اشاره کرد.
حجت‌الاسلام امینی سپس به چالش‌های فنی، حقوقی، فرهنگی، فقهی، اخلاقی و مدیریتی در پایش محتوا پرداخت و هر یک را به تفصیل شرح داد.
دبیر ستاد راهبری فضای مجازی حوزه در ادامه به ارائه راهکارهایی برای حل چالش‌های پایش محتوا پرداخت و گفت: برای حل این چالش‌ها، نیاز به استفاده از ابزارهای هوشمند مانند هوش مصنوعی و الگوریتم‌ها، ایجاد هیئت نظارتی مستقل، شفافیت در فرآیندها و توجه به نظرات کاربران داریم.
تأثیر پایش محتوا بر اعتماد عمومی
حجت‌الاسلام امینی در بخش دیگری از سخنان خود به تأثیر پایش محتوا بر اعتماد عمومی اشاره کرد و گفت: برخلاف تصور برخی، پایش قوی و خوب محتوا نه تنها باعث ریزش کاربران نمی‌شود، بلکه امنیت و آسایش را برای آنها به ارمغان می‌آورد و اعتمادشان را جلب می‌کند.
وی با ذکر مثال‌هایی از پیام‌رسان‌های داخلی، تأکید کرد که اعمال قانون و رعایت حدود الهی در فضای مجازی، امنیت و آرامش را برای کاربران به همراه دارد و باعث افزایش اعتماد آنها می‌شود.
لزوم برخوردهای ایجابی در کنار برخوردهای سلبی
پژوهشگر فضای مجازی با اشاره به اینکه برخوردهای سلبی (حذفی) به تنهایی کافی نیست، بر لزوم برخوردهای ایجابی نیز تأکید کرد و گفت: «در کنار حذف محتواهای نامناسب، باید به تولید و ترویج محتوای مناسب نیز توجه کنیم.»
وی با ذکر مثالی از نحوه برخورد با کاربرانی که محتوای نامناسب (مانند کی‌پاپ) منتشر می‌کنند، گفت: به جای اخراج و طرد این افراد، می‌توان با آنها صحبت کرد و محتوای مناسب را به آنها معرفی کرد و حتی از آنها خواست که در تولید محتوای مناسب مشارکت کنند.
چالش‌های موجود در پیام‌رسان‌های خارجی
حجت‌الاسلام امینی همچنین به چالش‌های موجود در پیام‌رسان‌های خارجی اشاره کرد و گفت: پیام‌رسان‌های خارجی به دلیل اینکه مولود و ساخته شده توسط بیگانگان هستند، نمی‌توانند به طور کامل با فرهنگ و ارزش‌های ما سازگار باشند.
وی تأکید کرد که برای حل این مشکل، باید پیام‌رسان‌های بومی خود را توسعه دهیم و با ایجاد قوانین و ریل‌گذاری‌های مناسب، آنها را به سمت مدینه فاضله اسلامی سوق دهیم.
لزوم توجه به کسب و کارهای کوچک در پیام‌رسان‌های داخلی
دبیر ستاد راهبری فضای مجازی حوزه با اشاره به اینکه مدل‌های تبلیغاتی فعلی در پیام‌رسان‌ها بیشتر به نفع کسب و کارهای بزرگ است، بر لزوم توجه به کسب و کارهای کوچک نیز تأکید کرد و گفت: باید راهکارهایی برای حمایت از کسب و کارهای کوچک در پیام‌رسان‌های داخلی اندیشیده شود تا آنها نیز بتوانند در بازار اسلامی حضور داشته باشند.
حجت‌الاسلام رضا سامان با اشاره به اهمیت نقش اجتماعی سکوها و تدبیر آن، گفت: تا زمانی که نقش اجتماعی سکو مشخص نشود، نمی‌توان در مورد مداخلات آن تصمیم‌گیری کرد که آیا این سکو یک بازار است، یک بنگاه است، یک نهاد حکمرانی است یا یک شهر؟
مدیر کارگروه مطالعات فضای مجازی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (علیه‌السلام) افزود: مالکیت فضا، آزادی‌های فردی و تعیین حدود مداخلات از دیگر مسائل مهم در تدبیر سکو است که نیازمند بحث و بررسی جدی است.
وی با اشاره به تفاوت تعریف نیاز و جذابیت در الگوی اسلامی و غربی، گفت: در الگوی اسلامی، نیازها و جذابیت‌ها باید بر اساس ارزش‌های دینی و اخلاقی تعریف شوند، نه صرفاً بر اساس خواسته‌های فردی و تمایلات بازار.
سامان با اشاره به اهمیت الگوهای هنجاری در فضای اسلامی، گفت: الگوهای هنجاری متعددی در دین اسلام وجود دارد که باید در طراحی سکوها و شیوه اعمال ریپورت مورد توجه قرار گیرند. ارشاد جاهل، امر به معروف و تبیین از جمله این الگوها هستند.
مواجهه تربیتی نیز از جمله مسائل مهم در تدبیر سکو است
مدیر کارگروه مطالعات فضای مجازی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (علیه‌السلام) با تأکید بر اهمیت مخاطب‌شناسی در تدبیر سکو، گفت: باید مخاطب خود را به خوبی بشناسیم و با توجه به ویژگی‌های آنها (intervention) مناسب را طراحی کنیم. مواجهه تربیتی نیز از جمله مسائل مهم در تدبیر سکو است که باید مورد توجه قرار گیرد.
وی با اشاره به اهمیت مسئولیت‌های قانونی و نظریه فرهنگی در تدبیر سکو، گفت: کاربر، سکو و حاکم هر یک مسئولیت‌های قانونی خاص خود را دارند که باید مشخص و تبیین شوند. نظریه فرهنگی سکو نیز از جمله مسائل مهم است که باید با دقت مورد بررسی قرار گیرد.
حجت‌الاسلام سامان در ادامه سخنان خود به تفاوت‌های سکوی مصرفی و سکوی معنویت کار رشد اشاره کرد و گفت: این دو سکو در جنبه‌های مختلفی از جمله جایگاه مردم، نوع مواجهه با کاربران، نسبت افراد، نوع ارتباطات، ارزش‌گذاری و… با یکدیگر تفاوت دارند.
این پژوهشگر فضای مجازی همچنین با اشاره به دو الگوی تارعنکبوت و کندوی زنبور عسل، گفت: الگوی تارعنکبوت نمادی از فضای مصرفی و الگوی کندوی زنبور عسل نمادی از فضای معنوی کار رشد است. هر یک از این الگوها ویژگی‌های خاص خود را دارند که باید در طراحی سکوها مورد توجه قرار گیرند.
حجت‌الاسلام سامان در بخش دیگری از سخنان خود به الگوی ارتباطی اسلامی اشاره کرد و گفت: الگوی ارتباطی اسلامی باید بر اساس ارزش‌های دینی و اخلاقی باشد و به تقویت ارتباطات عمیق و پایدار بین کاربران کمک کند.
وی در پایان سخنان خود بار دیگر بر اهمیت توجه به مبانی اسلامی در طراحی و تدبیر فضای مجازی تأکید کرد و گفت: با توجه به این مبانی می‌توانیم فضایی سالم و مفید را برای کاربران در فضای مجازی فراهم کنیم.