پاییز سالجاری اعلام شد ایران و روسیه در حال انجام مذاکراتی برای ایجاد یک خط آهن جدید هستند که هدف آن تسهیل حمل و نقل و تجارت میان دو کشور و کشورهای همسایه است. این خط آهن با استفاده از عرض ریل استاندارد روسی ساخته خواهد شد و از شهر پارس آباد، واقع در مرز ایران و جمهوری آذربایجان، آغاز می‌شود و به بزرگ‌ترین بندر ایران، یعنی بندرعباس، در سواحل خلیج فارس ختم خواهد شد. این پروژه می‌تواند به عنوان یک اقدام استراتژیک برای تقویت روابط اقتصادی و تجاری میان ایران و روسیه و همچنین بهبود دسترسی به بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی تلقی شود.

بندرعباس به عنوان یکی از مهم‌ترین و کلیدی‌ترین بنادر ایران، نقش حیاتی در تجارت دریایی و ترانزیت کالاها ایفا می‌کند. با اتصال این خط آهن به بندرعباس، پیش‌بینی می‌شود با احداث این خط آهن حجم مبادلات تجاری میان ایران و روسیه افزایش یابد و همچنین دسترسی به بازارهای دیگر کشورها، از جمله جمهوری‌های سابق شوروی که از شبکه ریلی مشابه بهره‌مند هستند، از طریق این بندر امکان‌پذیر شود.

کاظم جلالی سفیر ایران در روسیه یکی از  مسئولانی است که احداث این خط ریلی را با جدیت پیگیری می‌کند. وی در نشستی با مسعود پزشکیان رئیس جمهور ایران به تمایل روس‌ها برای اجرای خط آهن از پارس آباد تا بندر عباس به صورت مجزا اشاره کرده و تصریح کرد: روس‌ها علاوه بر خط آهن رشت-آستارا تمایل دارند با سرمایه‌گذاری خودشان خط آهنی با عرض ریلی استاندارد روسی از پارس آباد تا بندر عباس تأسیس کنند. رئیس جمهور ایران نیز در این جلسه از ساخت هر دو خط آهن استقبال کرده و افزود: گسترش خطوط آهن از شمال به جنوب به نفع مردم و اقتصاد کشور است و از آن استقبال می‌کنیم. این دو خط می‌توانند علاوه بر تأمین نیازهای روسیه، با اجرای توأمان و ترکیبی خط ریلی استاندارد خودمان منشأ خدمات و اتفاقات خوبی برای کشور باشد.

دلایل روسیه برای ساخت خط آهن در ایران

پروژه احداث خط آهن توسط روسیه در ایران، فراتر از یک اقدام زیرساختی به شمار می‌رود و نشان‌دهنده یک استراتژی جامع در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی است. یکی از اهداف اصلی روسیه از این پروژه، تقویت کریدور شمال-جنوب است که به عنوان یک مسیر تجاری کلیدی بین آسیا و اروپا شناخته می‌شود. با سرمایه‌گذاری در این پروژه، روسیه در پی آن است که نقش خود را در این کریدور بهبود بخشد. با راه‌اندازی این خط آهن، روسیه می‌تواند حجم تجارت خود با ایران و کشورهای همسایه را افزایش دهد و نفوذ اقتصادی‌اش را در این منطقه گسترش دهد.

علاوه بر این، احداث این خط آهن به روسیه این امکان را می‌دهد که وابستگی خود به بنادر اروپایی را کاهش دهد و هزینه‌های حمل و نقل را به طور قابل توجهی کاهش دهد. از سوی دیگر، این پروژه می‌تواند به عنوان یک واکنش به تحریم‌های غرب علیه روسیه در نظر گرفته شود و به این کشور کمک کند تا روابط اقتصادی خود را با کشورهای دیگر تقویت کند. روابط نزدیک سیاسی و اقتصادی میان روسیه و ایران از زمان‌های قدیم وجود داشته و راه‌اندازی این خط آهن می‌تواند به تقویت این روابط و افزایش همکاری‌ها در زمینه‌های مختلف کمک کند.

فرصت و چالش های آتی ساخت خط آهن روسی در ایران

با راه‌اندازی خط آهن جدید و پیوستن به شبکه ریلی گسترده روسیه، ایران به یکی از نقاط کلیدی کریدور شمال-جنوب تبدیل می‌شود. این امر به طور قابل توجهی ظرفیت ترانزیت کالا را افزایش داده و ایران را به یک پل ارتباطی اساسی در این مسیر تبدیل می‌کند. افزایش حجم تجارت به تبع آن، درآمدهای ارزی کشور و ایجاد فرصت‌های شغلی را به طرز چشمگیری ارتقا خواهد داد.

ساخت خط آهن با استانداردهای روسی در ایران می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر سیستم حمل و نقل ریلی کشور و همچنین روابط اقتصادی و تجاری ایران، به ویژه با کشورهای اوراسیا و اعضای سازمان‌های بریکس و شانگهای، داشته باشد. این تأثیرات را می‌توان از زوایای مختلف مورد بررسی قرار داد.

استانداردهای ریلی روسیه با عرض ریل 1520 میلی‌متر، با شبکه ریلی کشورهای روسیه، آسیای مرکزی و چین همخوانی دارد. ایجاد این خطوط در ایران می‌تواند به برقراری ارتباط مستقیم ایران با شبکه ریلی اوراسیا کمک کند که به نوبه خود، بازاری چند صد میلیون نفری برای محصولات ایرانی فراهم می‌آورد. این ارتباط، حمل و نقل کالا و مسافر را بین ایران و کشورهای عضو این دو سازمان تسهیل کرده و ایران را به یک مرکز ترانزیتی کلیدی در منطقه تبدیل می‌سازد.

ایران در موقعیت جغرافیایی استراتژیکی قرار دارد که کریدورهای مهمی نظیر شمال-جنوب و شرق-غرب را شامل می‌شود. توسعه خطوط ریلی با استانداردهای روسی می‌تواند به تقویت نقش ایران در این کریدورها کمک کند. به‌ویژه در کریدور شمال-جنوب، اتصال ریلی ایران به روسیه و هند از طریق بندر چابهار و بنادر شمالی مانند بندر انزلی می‌تواند به طور قابل توجهی زمان و هزینه‌های حمل و نقل کالا و لوجستیک را کاهش دهد. این امر برای کشورهای عضو بریکس (مانند هند، روسیه، و چین) و شانگهای (مانند روسیه، چین، و آسیای مرکزی) جذابیت زیادی دارد.

با توجه به عضویت ایران در سازمان شانگهای و تلاش برای گسترش همکاری با بریکس، توسعه زیرساخت‌های ریلی با استانداردهای روسی می‌تواند جایگاه ایران را به عنوان یک شریک راهبردی در این سازمان‌ها تقویت کند. این اقدام می‌تواند به همگرایی اقتصادی و سیاسی بیشتر ایران با این کشورها منجر شود.

احداث خطوط ریلی جدید با استانداردهای روسی می‌تواند ظرفیت حمل و نقل ریلی داخلی ایران را نیز افزایش دهد. این امر به کاهش ترافیک جاده‌ای، کاهش هزینه‌های حمل و نقل داخلی، و کاهش آلودگی محیط زیست کمک می‌کند. همچنین، این خطوط می‌توانند نقش موثری در توسعه مناطق کمتر توسعه‌یافته در مسیر خطوط ریلی باشند.

از طرفی این طرح با چالش‌هایی نیز روبرو است. ایران در حال حاضر از استانداردهای ریلی اروپایی (عرض ریل 1435 میلی‌متر) استفاده می‌کند. احداث خطوط با استاندارد روسی نیازمند زیرساخت‌های جدید و تطبیق فنی در نقاط اتصال است. احداث چنین خطوطی نیازمند سرمایه‌گذاری کلان است که ممکن است نیاز به تأمین مالی از طریق همکاری با کشورهای عضو بریکس و شانگهای داشته باشد. برای بهره‌وری بیشتر، باید راه‌حل‌هایی برای اتصال خطوط با استاندارد روسی به شبکه ریلی داخلی ایران ارائه شود.

تزارها با خط آهن رشت  آستارا و خط آهن دنبال چه هستند؟

خط آهن رشت به آستارا یکی از پروژه‌های مهم و استراتژیک در زمینه حمل و نقل و ترانزیت کالا در منطقه است که به عنوان یک حلقه کلیدی در کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال به جنوب شناخته می‌شود. این کریدور که به عنوان یک مسیر ترانزیتی کلیدی بین کشورهای شمالی و جنوبی عمل می‌کند، به ویژه برای تسهیل تجارت و حمل و نقل کالا از کشورهای آسیای میانه و قفقاز به سمت خلیج فارس و بالعکس اهمیت دارد.

در تاریخ 17 مه 2023، روسیه و ایران توافقی را برای ساخت مشترک بخش ریلی رشت - آستارا امضا کردند. این توافقنامه به عنوان یک گام مهم در راستای تقویت همکاری‌های اقتصادی و حمل و نقل بین دو کشور تلقی می‌شود. این پروژه به دلیل موقعیت جغرافیایی ایران و روسیه، می‌تواند به عنوان یک پل ارتباطی میان کشورهای آسیای مرکزی، قفقاز و اروپا عمل کند. با تکمیل این مسیر، انتظار می‌رود که حجم تجارت و تبادل کالا بین این کشورها و دیگر کشورهای همسایه به طور قابل توجهی افزایش یابد.

بنا به اعلام تاس، مسکو به تهران وامی به مبلغ 1.3 میلیارد یورو برای اجرای این پروژه اختصاص می‌دهد. این وام به ایران این امکان را می‌دهد که زیرساخت‌های ضروری برای ساخت و توسعه خط ریلی مورد نظر را فراهم کند. همچنین، هزینه کل ساخت این پروژه حدود 1.6 میلیارد یورو تخمین زده شده است که نشان‌دهنده اهمیت و ابعاد وسیع این طرح می‌باشد. مقامات روسی معتقدند که کریدور شمال - جنوب می‌تواند به عنوان جایگزینی برای کانال سوئز عمل کند و زمان حمل و نقل کالاها را به طور قابل توجهی کاهش دهد. تهران پیش‌بینی می‌کند که ساخت بخش ریلی این کریدور از سال ۲۰۲۵ آغاز و به مدت سه سال ادامه یابد. این پروژه نه تنها به بهبود زیرساخت‌های حمل و نقل در منطقه کمک خواهد کرد، بلکه می‌تواند به افزایش همکاری‌های اقتصادی و تجاری میان کشورهای مختلف نیز منجر شود. با تکمیل این راه‌آهن، انتظار می‌رود حجم تجارت بین ایران و کشورهای همسایه به طور چشمگیری افزایش یابد و این کشورها از مزایای اقتصادی بیشتری بهره‌مند شوند.

نماینده ویژه رئیس جمهور روسیه در خصوص همکاری های بین المللی در حوزه حمل و نقل از شرکای چینی برای مشارکت در پروژه کریدور حمل‌ونقل "شمال-جنوب" دعوت کرد. او در نشست همایش روسیه و چین که از 13 الی 15 نوامبر 2024 در شهر کازان برگزار شد گفت که همکاری در این کریدور می‌تواند به تسهیل مسیرهای تجاری و توسعه حمل‌ونقل بین روسیه، چین و کشورهای دیگر کمک کند. لویتین بر لزوم همکاری نزدیک‌تر و جلوگیری از رقابت داخلی در این پروژه تأکید کرد تا از منافع مشترک بهره‌برداری شود.

ایگور لویتین اظهار داشت که در حال حاضر کالاهای چینی از طریق بندر ولادیووستوک به مسکو ارسال می‌شوند، در حالی که امکان انتقال این محموله‌ها به سنت‌پترزبورگ و سپس به مسکو نیز وجود دارد. او تأکید کرد که با آزادسازی مسیرهای شرقی، می‌توان از این ظرفیت برای حمل سایر کالاها، از جمله محموله‌های صادراتی، بهره برد.

بنا به اعلام ریانووستی، لویتین در ادامه افزود: ما باید همکاری‌های نزدیک‌تری داشته باشیم. او تأکید کرد که روسیه و چین باید در حوزه حمل‌ونقل و لجستیک شریک باشند، نه رقیب. وی تصریح کرد که رقبا و چالشگران این حوزه مشخص هستند، اما اتحاد میان روسیه و چین، به‌ویژه در چارچوب کشورهای بریکس، می‌تواند حجم جابه‌جایی کالا را افزایش دهد. لویتین به اجلاس بریکس در کازان اشاره کرد و گفت: این اجلاس بار دیگر نشان داد که اگر کشورهای بریکس، که اکنون نیمی از حجم کل تجارت جهانی را تشکیل می‌دهند، به‌صورت تیمی همکاری کنند، نه‌تنها حجم جابه‌جایی کالاها را افزایش خواهند داد، بلکه از رقابت‌های داخلی جلوگیری کرده و مانع واگذاری این بازار به شرکت‌هایی می‌شوند که علاقه‌ای به همکاری با روسیه، چین یا سایر شرکای بریکس ندارند.

این اظهارات نشان‌دهنده رویکرد استراتژیک روسیه در تقویت همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی با چین، ایران و سایر کشورهای بریکس در زمینه لجستیک و حمل‌ونقل است.

در نهایت می تواند گفت که احداث خط آهن با استاندارد روسی می‌تواند ایران را به شبکه ریلی اوراسیا متصل کرده و جایگاه کشور را در کریدورهای بین‌المللی تقویت کند. با این حال، نیازمند سرمایه‌گذاری کلان و هماهنگی فنی با شبکه داخلی است. همچنین خط آهن رشت به آستارا یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های حمل و نقل ایران است که تکمیل آن می‌تواند به افزایش درآمد ترانزیتی، تقویت روابط منطقه‌ای و توسعه اقتصادی شمال ایران منجر شود. با توجه به مشارکت روسیه و جمهوری آذربایجان، این پروژه می‌تواند به نمادی از همکاری‌های منطقه‌ای تبدیل شود. در مجموع، هر دو پروژه می‌توانند نقش کلیدی در توسعه اقتصادی ایران و تقویت جایگاه ژئوپلیتیکی کشور در منطقه و جهان ایفا کرده و ایران را به یک هاب ترانزیتی راهبردی در منطقه تبدیل کند.

انتهای پیام