به گزارش لیزنا، در هشتصد و بیستمین برنامه شب بخارا، شصت و دومین سالگرد شورای کتاب کودک در خانه اندیشمندان علوم انسانی 28 بهمن 1403 برگزار شد.
علی دهباشی سردبیر مجله بخارا ضمن خیر مقدم، برنامه را اعلام و از اولین سخنران دعوت کرد که سخنرانی خود را آغاز کنند.
سخنران اول: نوش آفرین انصاری
دبیر شورای کتاب کودک ابتدا از بنیانگذاران شورا و به ویژه توران میرهادی یاد کرد که یکی از اصلی‌ترین بنیانگذاران شورا و فرهنگنامه بود. و به موارد زیر اشاره کرد:
- تشکر از شورای شهر تهران برای نصب تندیس توران میرهادی در ضلع جنوبی ساختمان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانانت
- اشاره به دیدار با دکتر حسین افشین معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور و رئیس بنیاد ملی نخبگان برای همکاری‌هایی با شورا و فراهم کردن امکان دستیابی بیشتر به فرهنگنامه کودک و نوجوان و سپاس از سرکار خانم داورزنی و آقای علیزاده همکاران بنیاد.
- اعلام خبر شروع بکار گروه تاریخ شفاهی شورا. اولین جلد اختصاص به کارگاه 39 ساله ادبیات کودکان شورا و مصاحبه با خانم ها احمدی، جمالی و چایکار دارد.
- اشاره به انتصاب‌های دولت در حوزه کاری کتابخانه، کتابداری که همه از دانش‌آموختگان کتابداری هستند. دکتر غلامرضا امیرخانی در کتابخانه ملی، دکتر آزاده نظربلند دبیر کل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، و انتخب خانم دکتر فریبا افکاری به عنوان عضو هیات امنای نهاد کتابخانه‌های کشور. انتصاب دکتر ابراهیم حیدری رئیس خانه کتاب ایران، همه دانش‌آموخته کتابداری هستند همچنین دکتر رسول جعفریان ریاست کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران که درست است، دانش‌آموخته کتابداری نیستند ولی از همین خانواده هستند و در کنارشان خانم دکتر سوسن اصیلی را به عنوان مشاور دارند که ایشان هم دانش‌آموخته کتابداری هستند. نوش آفرین انصاری گفت فرصت بسیار خوبی است برای تلاقی بین دولت و سازمان‌های مردم نهاد و امیدواریم در این دوره اتفاق‌های خوبی بیفتد.
- تاکید بر مشارکت و ابرازامیدواری هرچه بیشتر برای کمک به کتابخانه‌های تاسیس شده در سازمان‌های مردم نهاد از جمله کتابخانه‌های کانون توسعه فرهنگی .
- تقدیم لوح تقدیر به نوش‌آفرین انصاری توسط رئیس جمهور که در آن بر شورای کتاب کودک تاکید شده است.این لوح توسط خانم زهرا بهروز آذر معاون امور زنان و خانواده ریاست جمهور به استاد تقدیم شده. و هدیه ای هم همراه آن بوده که تقدیم شورای کتاب کودک شده است.
- خبر انتشار نشانه کتاب و سپاسگزاری از شاهین طبری و موسسه خیریه همگام که مانند سال‌های پیش 4000 نسخه نشانه کتاب برای شورا طراحی و چاپ کرده‌اند.
- خبر انتشار سررسید 1404 شورا و سپاس از گروه مجری که هر ساله سررسیدی حاوی بار اطلاعاتی وسیع در حوزه ادبیات کودک آماه می کنند. لازم به یادآوری است که پیشکسوت مطرح شده در این سررسیید ایرج جهانشاهی از بنیانگذاران اصلی فرهنگنامه کودکان و نوجوانان است.
- خبر برگزاری مراسم بیستمین سالگرد تاسیس خانه کتابدار کودک و نوجوان و ترویج خواندن در 8 اسفند 1403 و دعوت به حضور
- نوش‌آفرین انصاری خبر خوب دیگر یعنی دیدار نوروزی در نیمه دوم فروردین توسط کمیته ترویج و بامداد کتابخانه‌ها و همزمان با افتتاح مخزن شماره 2 کتابخانه تحقیقاتی شورا در ساختمان شماره 2 شورا واقع در خیابان قدس کوچه شریفی را نیز اعلام کرد.
- و در پایان ضمن تشکر از انجمن حامی و انجمن نویسندگان کودک و نوجوان، موسسه پژوهشی کودکان دنیا و آقای آبرومندی که کتابهای برگزیده شورا را مانند هر سال ارائه می‌کنند تشکر کرد و از اینکه برنامه سالگرد بطور زنده در حال پخش است و افراد بسیاری می‌توانند از راه دور در برنامه شرکت کنند، ابراز خوشحالی کرد.
بخش دوم: گزارش فعالیتهای یک ساله شورای کتاب کودک که توسط بهارک بابک قرائت شد.
بهارک بابک پس از اشاره به تاریخچه شکل‌گیری شورای کتاب کودک، فعالیتهای شورا در سال 1403 را تیتروار گزارش داد که مهمترین آنها عبارت بود از:
- برگزاری سی و هشتمین دوره کارگاههای ادبیات کودکان و نوجوانان
- برگزاری کارگاههای متنوع دیگر در زمینه ادبیات داستانی، نقد کتتاب، فلسفه برای کودکان،کتابهای تصویری، نشستهای هم اندیشی شورا، نشستهای با هم کتاب بخوانیم و همچنین نشستهای متنوع دیگر برای بررسسی وضعیت کتابهای تصویری،کتابهای الکترونیکی و کتابهای تالیفی.
- فعالیت‌ها و نشستهای ترویجی. ترویج خواندن و ترویج فرهنگنامه، خورجین کتاب و نمایشگاه‌های کتاب.
- فعالیتهای کمیته خدمات کتابداری برای کودکان با نیازهای ویژه و برنامه‌‌هایی برای کودکان نابینا و کم‌بینا، کودکان ناشنوا و خواندن برای کودکان بیمار.
- انتشار نتایج و بررسی‌ها و تحلیل آثار منتشره در گروه‌های 18 گانه ادبیات کودکان در رسانه‌های شورا.
- یکی از مهمترین کارهای انجام شده شورا، به پایان رساندن سند معیارهای بررسی آثار ادبیات کودکان است.
- گروه فیلم شورا، اکران فیلم‌های مستند همراه با نقد و تحلیل این آثار در این سال بطور منظم در محل کتابخانه تحقیقاتی شورا برگزار شد.
- انتشار منظم کتابشناسی توصیفی در کانال شورا.
- برگزاری موفق دوسالانه نوجوانی از منظر تاریخی، اجتماعی، روانشناختی.
- انتشار جلد 22 فرهنگنامه کودک و نوجوان که در گزارش آقایان افاضل و میرفخرایی خواهد آمد.
و خبری هم از برنامه‌های سال آینده اعلام کرد:
- تجهیز مخزن شماره 2 کتابخانه تحقیقاتی شورا در ساختمان شماره 2 شورا
- برگزاری جایزه دوسالانه توران میرهادی
- برگزاری کارگاه کتابداری اجتماعی
- ویرایش و بازنویسی بروشور شورا
- بازنگری و ویرایش وبگاه شورا.
بخش سوم: سخنرانی دکتر حسین شیخ رضایی
دکتر حسین شیخ رضایی سخنرانی خود را با عنوان استراتژی‌ها (راهبردهای) خواندن ارائه کردد. وی در صحبت خود تاکید کرد که شورا باید علاوه بر اثر، مخاطب را هم ببیند و در ادامه گفت: دیدن نیاز به تجربه دیگری غیر از دیدن ندارد ولی خواندن نیاز به تجربه یادگیری داردکه بتوان از لایه‌های مختلف یک اثر لذت برد. وقتی از راهبردهای خواندن صحبت می‌کنیم، به دنبال روش‌هایی هستیم که بتوانیم با آن قدم به قدم به سمت اهدافمان حرکت کنیم. رویکردی برای فهم و تفسیر متن و یافتن تکنیک‌هایی برای رسیدن به آن. درک لایه‌های اثر ادبی نیاز به استراتژی دارد، نیاز به جعبه ابزاری دارد که روش‌های مختلف را در خود داشته باشد که به کمک آن فرد با اثر روبرو شود و لایه‌های مختلف را پیدا کند. مهمترین راهبرد،خواندن برای فهم، درک و یادگیری است ولی خواندن راهبردهای دیگری دارد که نمونه‌های آن خواندن برای توانمند سازی، شامل هویت‌یابی،تغییر خود، تغییر محیط، برقراری روابط با دیگران و ... راهبرد خواندن برای عقلانیت، شامل استدلال، بحث، گفتگو، حل مساله، ... راهبرد خواندن برای بازی و اجرا، فراتر رفتن از جهان واقعی، ایفای نقش، تخیل و جهان جدید، دستکاری در اثر و بازی. راهبرد دیگر خواندن برای سرگرمی و بازی، و آخرین راهبرد خواندن بصری، شامل تاکید بر عناصر بصری به جای متن .
بخش چهارم: نصرالله افاضل
ابتدا کلیپ کوتاهی از پیشکسوتان و همکاران فرهنگنامه پخش شد.
نصرالله افاضل خبر انتشار جلد چهارم روزآمد را اعلام کرد و پس از آن صحبت‌های خود را با اشاره به سرمایه اجتماعی بی‌نظیر و با ارزش شورای کتاب کودک و فرهنگنامه آغاز کرد و از پژوهشگرانی که روی موضوع کار داوطلبانه پژوهش می‌کنند خواست که بیایند و از نزدیک با یک کار داوطلبانه 62 ساله آشنا شوند و در مورد روند کار داوطلبی در شورا و فرهنگنامه تحقیق کنند. دبیر فرهنگنامه کودک و نوجوان از پیشکسوت‌های شورای کتاب کودک یاد کرد که همه پیشروان و پرچمداران آموزش نوین در ایران بودند و بنیان شورا را بر کار داوطلبانه گذاشتند و نه بر پایه منابع دولتی.
وی در ادامه گزارشی از روند انتشار جلدهای باقیمانده فرهنگنامه ارائه کرد: جلد 23 به سرویراستاری ایران گرگین و شهناز خانلو آماده انتشار شده است. جلد 24 به سرویراستاری آقای سیید صادق سجادی پاییز 1404 منتشر خواهد شد. از مجموعه روزآمدها، آخرین آنها ، جلد پنجم روزآمد نیز در 1404 منتشر خواهد شد. جلد 25 حرفهای "ن" و "و" به سرویراستاری سید صادق سجادی و در سال 1405 و جلد 26 حرفهای "ه" و "ی" به همراه نمایه همه 26 جلد در تولد صد سالگی توران میرهادی در 1406 منتشر خواهد شد
. وی در پایان دغدغه پایان دور اول انتشار فرهنگنامه و به‌روز‌رسانی اطلاعات در ویرایش بعد را طرح کرد و جستجو برای روش‌های روزآمد برای انتشار آن.
در این بخش از جلد چهارم روزآمد رونمایی و از همکاران این جلد تقدیر شد.
بخش پنجم: علیرضا میرفخرایی
در ادامه نشت علیرضا میرفخرایی از ساختمان شماره 2 شورا صحبت کرد و از آقای بابک سوداگر از شاگردان خانم توران میرهادی در مدرسه فرهاد که این ساختمان را برای مدت ده سال در اختیار شورای کتاب کودک قرار داد تشکر کرد. در ادامه درباره فرهنگنامه برخط توضیحاتی ارائه کرد و در دسترس بودن نزدیک 2000 مقاله الکترونیکی از مقاله‌های فرهنگنامه و از طهورا وحدتی، سارا میرفخرایی و مریم حیدری برای همکاری داوطلبانه‌شان در به روز رسانی مقاله‌های الکترونیکی تشکر کرد.
سخنران پنجم قرار بود خانم پندار خمارلو باشند که به علت بیماری حضور نیافتند و آقای میرفخرایی از طرف وی خبر جایزه دوسالانه توران میرهادی را اعلام کرد. این جایزه با هماهنگی شورای کتاب کودک و خانواده توران میرهادی هر دو سال یک بار به اثر برگزیده نظری، پژوهشی و نقد و بررسی ادبیات کودک و نوجوان اهدا می‌شود. اولین سال برگزاری این جایزه سال 1404 و در اسفندماه خواهد بود.
خبر خوب دیگری که آقای میرفخرایی اعلام کرد همیاری آقای دکتر حسین افشین معاون علمی رئیس جمهور و رئیس بنیاد نخبگان برای خرید 1000 نسخه از 22 جلد فرهنگنامه در طرح تجهیز هزار کتابخانه در سراسر کشور جهت دسنرسی طیف وسیعی از کودکان و نوجوانان ایران به فرهنگنامه کودک و نوجوان بود. این اقدام کتابخانه‌های عمومی و روستایی و آموزشگاهی فعال در رده سنی کودک و نوجوان را شامل می‌شود. برای شناسایی این کتابخانه‌ها کمیته‌ای در شورا تشکیل و گزارش کارها به بنیاد نخبگان داده خواهد شد.
بخش ششم : گزارش کمیته بین‌الملل شورا که توسط مریم بنایی قرائت شد
مریم بنایی گزارش کمیته روابط بین الملل شورای کتاب کودک را به شرح زیر اعلام کرد:
- پیگیری و پاسخگویی مکاتبات بین المللی شورا
- ارتباط موثر با دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان IBBY (شورا به‌عنوان نماینده ایران از 1343 به عنوان شعبه ملی IBBY فعال است).
فعالیت‌ها:
- ترجمه و تدوین بیانیه‌ها و فراخوان‌های بین‌المللی
- جذب کمک‌های ارزی برای حق عضویت سالانه IBBY و شرکت در جوایز
- ارسال کتاب حسی لمسی برای جایزه بین‌المللی تکتوس که با سختی انجام شد. شورا نماینده انجمن نابینایان تکتوس از ایران است.
- معرفی کانون توسعه فرهنگی به جایزه آساهی برای ترویج خواندن در سال 2024
- معرفی علی‌اصغر سیدآبادی و نادر موسوی برای جایزه ترویج من می‌خوانم I Read (جایزه مشترک بنیاد شن ژن درچسن و IBBY )
- معرفی دو اثر "پتشخوارگر و حماسه اندرون" از آرمان آرین و "تو یک جهانگردی" اثر شهرزاد شهرجردی برای فهرست IBBY 2024
- معرفی نوید سید علی اکبر نویسنده و علیرضا گلدوزیان تصویرگر برای جایزه آسترید لیندگرن
- معرفی 8 اثر از ایران برای جایزه کودکان با نیازهای ویژه برای شرکت در نمایشگاه بولونیا
- راه یافتن کتاب حسی لمسی به فهرست کودکان با نیازهای ویژه ۲۰۲۵
- شرکت در مجمع عمومی IBBY و انتخابات 2024
- طرح روی جلد شماره 4 مجله Book Bird توسط علی بوذری
- برگزاری همایش صلح را باید از کودکی آموخت ، همکاری شورای کتاب کودک و انجمن تصویرگران
- آماده‌سازی کارت تبریک سال نو میلادی 2025
- معرفی احمد اکبرپور نویسنده و علیرضا گلدوزیان برای جایزه هانس کریستین اندرسن یا نوبل کوچک
بخش هفتم: سخنرانی شکوه حاج نصرالله
شکوه حاج نصرالله سخنرانی خود را با عنوان «واکاوی ادبیات کودکان و نوجوان در سال 1402» ارائه کرد و گفت: در سال 1402 1192 کتب در 18 گروه کاری شورا بررسی شد که 31% از کتابها خارج از فهرست قرار گرفت که بیشترین آن در گروه خردسال بود که 50 کتاب از 70 کتاب خارج از فهرست قرار گرفتند. همینطور در بازی و سرگرمی 19 کتاب از 24 کتاب و در گروه دین 14 کتاب از 19 کتاب بررسی شده بیرون از فهرست قرار گرفتند. کتاب های تصویری اغلب در ترجمه ضعف جدی دارند .
وی افزود: امسال نیز به دلایلی چون افزایش قیمت، به‌ویژه در مورد آثار چهار رنگ خردسال،کتاب باز هم بیش از پیش از سبد خرید خانواده حذف شد. در مورد ادبیات کودکان پرسش‌های بسیاری مطرح است. پرسش‌هایی که نیاز به جستجوی میدانی به ویژه روی کودکان دهه 80 و 90 دارد. مسایلی چون نبود نقد، باعث می‌شود که مخاطبان از دست بروند. بیشتر کتابها ترجمه هستند و ضعف ترجمه و بی‌توجهی ناشران در انتشار آثار ضعیف مشهود است و 22% آثار ترجمه از فهرست شورا بیرون ماندند. یکی دیگر از علل کییفیت پایین در بازار نشر کتابهای کودک و نوجوان رعایت نکردن حق مولف (کپی رایت) است. امسال 957 کتاب بررسی شد که تنها 185 عنوان کپی رایت داشتند. و باقی ماهیتی سطحی و حتی زرد داشتند.
در کتابهای تصویری، رشد کتابهای کمیک بیشتر شده و استقبال مخاطبان از این گونه را نشان می‌دهد. و باز هم در ترجمه‌ها امانت‌داری رعایت نشده بود.
در ادبیات کهن در چند سال اخیر تولید مطلوب بوده و به معیارها نزدیکتر شده‌اند. آثار تکراری تعدادشان کمتر شده و آثار خوبی در این گروه دیده می‌شود.
اکثر آثار تالیفی به فهرست شورا راه یافتند. آمار کتابهای تالیفی کمتر از سال‌های پیش است، لیکن آثار تالیفی کمتر نشده، بلکه با جدا شدن آثار تصویری، بخشی از این آمار به گروه کتابهای تصویری تعلق پیدا کرده اند.هماطور که گفته شد اکثر آثار تالیفی به فهرست شورا راه یافتند، ولی هنوز کار برجسته نداریم. در تالیف توازن جنسیتی نداریم، برابری جنسیتی رعایت نشده، و آثاری که شخصیت اصلی آن زنان و دختران هستند و انگیزه‌بخشی، یافتن راه حل، و امیدبخشی را برعهده دارند، بیشتر شده است.
حوزه داستان ترجمه فعال و از 225 کتاب بررسی شده 9 کتاب خارج از فهرست قرار گرفت. داستان‌هایی با درونمایه احتماعی، سانسور، کار کودکان، جنگ خاورمیانه، فعالیت مدنی که 173 کتاب چهار ستاره و تنها 4 کتاب 5 ستاره شدند ولی اثر برگزیده و برجسته‌ای نداشتند.
در گروه ادبیات نمایشی آثار منتشر شده رشد نشان می‌دهد ولی تعداد کل آنها کم است. گروه علاوه بر بررسی آثار نمایشی کودک و نوجوان،آثار نمایشی بزرگسال، که مناسب برای کودکان و نوجوانان هم باشد، را بررسی و معرفی می‌کنند. این کار برای رمان بزرگسالان هم انجام می‌شود که امسال 28 کتاب رمان بزرگسال برای مطالعه به نوجوانان معرفی شد.
16 دست نوشته از کارهای کودکان و نوجوانان بررسی شد و همینطور دست نوشته‌های بزرگسالان برای کودکان و نوجوانان. در این گروه هنوز تسلط نگاه آموزشی تربیتی دیده می‌شود.
در گروه هنر، بازی و سرگرمی از 24 کتاب 19 کتاب یعنی 70% خارج از فهرست قرار گرفتند. تغییر در متن اصلی، دستکاری در تصاویر، رعایت نکردن امانت در ترجمه، تحمیل عقیده به کودک به جای آزادی عمل و در کل ضعف ترجمه از مواردی است که کتابها را خارج از فهرست قرار داده است.
در گروه دین 74% آثار خارج از فهرست قرار گرفتند. ضعف شخصیت‌ها، نداشتن پیرنگ، پرگویی، تک گویی و گرفتن نتیجه در پایان روایت از ضعف‌های این گروه کتابها است.
در گروه علوم، بیشتر آثار ترجمه هستتند و فقط 4 کتاب تالیفی داریم. 50 عنوان کتابهای این گروه با چهار ستاره به فهرست شورا راه یافتند، لیکن به علت اکثریت ترجمه، جای بسیاری موضوع‌های بومی در کتابهای علوم خالی است، موضوع‌هایی چون زلزله، محیط زیست و طبیعت ایران و .... . در این گروه آثار ترجمه‌های ضعیف هم زیاد به چشم می خورد.
در گروه‌های دانش اجتماعی و زندگینامه وضعیت خوب بوده. در دانش اجتماعی از 178 اثر تنها 24 اثر خارج از فهرست قرار گرفتند و در زندگینامه همه 46 اثر بررسی شده در فهرست قرار دارند. در این گروه 89% آثار تالیفی هستند که در بسیاری از آنها به شخصیت‌های غیر شناخته‌شده پرداخته‌اند که آمار خوبی است که در میان آنها به اقلیت‌ها توجه شده و 4 اثر به زندگینامه ارامنه پرداخته‌اند.
آثار الکترونیکی هنوز مشکل دارند.
نشریات کودک و نوجوان در شرف تعطیل هستند. این نشریات باید با موضوعات مورد علاقه کودکان و نوجوانان تقویت شوند. موضوع‌هایی چون اقوام ایرانی، عشق، شهروندی، حقوق کودک بایدنشریات را برای مخاطبان جذاب نمود.
وضعیت آثار در گروه شعر خوب بوده و از 70 اثر 61 اثر به فهرست راه یافتند، لیکن اثر برجسته ای نداشتیم. پیشنهاد می‌شود که در فرمها تغییر ایجاد شود و فرم‌های نو مورد توجه بیشتری قرار بگیرند.
شکوه حاج نصرالله در پایان بررسی آثار در گروه‌های 18 گانه ، از سوی شورا به پدیدآوران آثار موارد زیر را پیشنهاد داد:
- شناخت مخاطب به عنان شهروند آگاه
- پرهیز از نگاه ابزاری به کودک
- حساسیت بیشتر در انتخاب موضوع (برای تالیف و ترجمه)
- پرداختن به ادبیات اقلیمی و ترجمه ادبیات اقلیمی برای درک متقابل
- رعایت کپی رایت (حق مولف)
در این بخش سخنران از 20 سال تلاش گروه ترویج شورا صحبت کرد. از بامداد کتابخانه‌ها از ترویج و فرهنگنامه و اینکه 20 سال است که مروجان شورا به بیمارستانها می‌روند و برای کودکان بیمار کتاب می‌خوانند که تشویق بسیار گرم حاضران را در پی داشت.
در ادامه حاج نصرالله از کار گروه پژوهش سخن گفت اینکه موضوع همدلی در ادبیات کودک موضوع کار گروه پژوهش شورا است و فعالیت‌هایی در دست اجرا است مانند تهیه فهرست کتابهای مناسب در موضوع دوستی و همدلی، معیارهایی برای کتابهای همدلی، توجه به نقص‌ها و کتاب‌سازی در موضوع همدلی .
گزارش‌های سالانه شورا در این بخش به پایان رسید و به دنبال آن مراسم با اهدای جوایز 1402 به کار خود پایان داد، که لیزنا در اولین فرصت برندگان جوایز و آثار برگزیده را تقدیم مخاطبان گرامی خود خواهد کرد.
