به گزارش ایرنا، سموم کشاورزی به عنوان ابزاری حیاتی برای افزایش تولید محصولات و مبارزه با آفات مورد استفاده قرار می‌گیرند، اما استفاده بی‌رویه و نادرست از این مواد شیمیایی می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری برای سلامت انسان و محیط زیست به همراه داشته باشد. آیا می‌توان میان امنیت غذایی و سلامت جامعه تعادل برقرار کرد؟

با افزایش روزافزون جمعیت جهانی و نیاز به تولید مواد غذایی بیشتر، استفاده از سموم کشاورزی به یکی از روش‌های متداول در کشاورزی مدرن تبدیل شده است. این مواد شیمیایی توانایی مقابله با آفات و بیماری‌های گیاهی را دارند و به تحریک رشد محصولات کمک می‌کنند.

اما در کنار این مزایا، خطراتی نیز وجود دارد که می‌تواند سلامت انسان‌ها و اکوسیستم را تهدید کند. از مسمومیت‌های غذایی تا آلودگی آب و خاک، عواقب ناشی از استفاده نادرست از سموم کشاورزی بسیار گسترده است.

سموم و آفت‌کُش‌های بسیار زیادی در بازار وجود دارد که کاربردهای مختلفی دارند و کشاورزان باید برای حفظ محصولات و همچنین سلامت کنندگان در استفاده از آنها دقت ویژه داشته باشند.

استفاده از سموم کشاورزی در محصولات زودچین مانند گوجه، خیار و سبزی باید با حساسیت ویژه استفاده شود تا در محصولات باقی مانده‌ای نداشته باشند.

استفاده از آفت‌کش‌ها و سموم کشاورزی در محصولات صادراتی نیز اهمیت دوچندانی دارد، زیرا بارها شنیده می‌شود که بسیاری از محموله‌های صادراتی به دلیل رعایت نشدن استانداردهای سموم، برگشت داده می‌شود.

کشاورزان در استفاده از سموم وظیفه سنگینی برعهده دارند و همیشه باید حفظ سلامت جامعه را مد نظر داشته باشند و در این راستا هر قدمی را بر اساس کار کارشناسی بردارند و سموم را بر اساس دستورالعمل‌های که با تایید EPA تهیه شده، استفاده کنند.

توجه به قوانین کشورهای هدف صادرات در استفاده از سموم کشاورزی امری ضروری است

کارشناس مسئول قرنطینه گیاهی مدیریت حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی گفت: بخش حفظ نباتات، کنترل آفات و گیاهی برای امنیت غذایی بیشتر در کشور است که باید عوامل خسارت‌زای گیاهی را کنترل کند و نیاز به ردیابی و نظارت بر مبارزه دارد.

بهنوش فتاحی افزود: آفات و بیماری‌های گیاهی به چند دسته تقسیم می‌شوند، بخشی از آنها آفات همگانی، بخشی عمومی و خیلی از آنها خصوصی است.

وی بیان کرد: آفات و بیماری‌های همگانی مانند سن غلات است که هم دولت و هم کشاورز در کنترل آن دخالت دارند و در فصول مبارزه که در استان مرکزی از اواخر اسفندماه برای سِن مادر از شهرستان گرمسیر ساوه آغاز و تا اوایل تیرماه در شهرستان‌های سردسیر مانند شازند، ادامه دارد.

کارشناس مسئول قرنطینه گیاهی مدیریت حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی ادامه داد: آفات عمومی، جوندگان هستند که با توجه به شرایط اقلیمی و تنش‌های محیطی به وجود آمده و بر اثر تغییر اقلیم و تغییر رفتار انسان با موجودات، در برخی از مزارع که آبیاری آنها تغییر کرده، جمعیت جوندگان زیاد شده و با توجه به اهمیت کنترل، باید مبارزه در فصول پاییز و زمستان انجام شود.

فتاحی تاکید کرد: کشاورزان باید این مبارزه را به موقع انجام دهند و یکی از بهترین نوع مبارزه استفاده از سم فسفر دوزنگ است که در همه مراکز وجود دارد و باید کشاورزان با مراجعه به این مراکز، طعمه مسموم تحویل و اقدام به مبارزه کنند.

وی اظهار کرد: کشاورزان باید قبل از مبارزه با جوندگان، حتما اقدام به لانه کوبی کنند در غیراین‌صورت ممکن است تلاش آنها نتیجه مطلوب را نداشته باشد.

کارشناس مسئول قرنطینه گیاهی مدیریت حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی اضافه کرد: در خصوص آفات و بیماری‌های قرنطینه برای صادرات محصولات باید به قوانین کشورهای هدف توجه جدی شود، اینکه کشور هدف چه سم‌هایی را قبول می‌کند، مثلا روسیه برای فلفل دلمه‌ای و گوجه فرنگی تولید شده در استان مرکزی، آنالیز سموم و برخی تست‌ها را می‌گیرد.

وی عنوان کرد: «روگوز» (Tobrfv) یکی از بیماری‌های مهم در فلفل و گوجه فرنگی است که اول در گوجه فرنگی از کشور اردن گزارش شد و به تدریج تمام کشورهای دنیا را فرا گرفت و در ایران نیز در سال ۱۴۰۰ گزارش و در استان مرکزی هم برای اولین‌بار در گلخانه‌های امان آباد مشاهده شد.

رگوز مثبت، بیماری ویروسی است که باعث کاهش عملکرد و تغییر شکل محصول و ایجاد رگه‌های قهوه‌ای در گوجه و فلفل می‌شود و جزو بیماری‌های قرنطینه است. کارشناس مسئول قرنطینه گیاهی مدیریت حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی افزود: آفات و بیماری‌های گیاهی به جز چند مورد که یکی از آنها بر روی پسته رخ می‌دهد، برای سلامت انسان خطری ایجاد نمی‌کند و بیماری‌زا نیست.

فتاحی گفت: یکی دیگر از آفات مهم «تیریپس گل مغربی» است که اگر در محموله‌های صادراتی وجود داشته باشد، برگشت داده می‌شود و این مهم در صادرات و محصولات کشاورزی باید مورد توجه جدی قرار گیرد.

وی اظهار کرد: در راستای سلامت محصولات گیاهی، یک سری قوانین و دستورالعمل نظارت بر محصولات داخلی و صادرات وجود دارد که باید به آنها دقت ویژه شود.

کارشناس مسئول قرنطینه گیاهی مدیریت حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی ادامه داد: قوانین کشور هدف باید ملاک قرار گیرد و برای داخل کشور هم به کشاورزان توصیه می‌شود که برای هر محصول سمی را استفاده کنند که در دستورالعمل حفظ نباتات برای آن محصول تایید شده و این کار حتما با مشورت کارشناسان جهاد کشاورزی صورت گیرد.

فتاحی گفت: نباید سَم محصولات باغی در مزارع زراعی و جالیزی استفاده شود و اگر دستورالعمل سازمان حفظ نباتات نباشد، به طور قطع باقی مانده سَم در محصول می‌ماند و در محصولات تازه خوری باید از سمومی استفاده شود که دوره کارنس (ماندگاری سموم) پایینی دارند.

وی تاکید کرد: در دوره کارنس (ماندگاری سموم) سم برای عامل خسارت‌زا استفاده می‌شود و در این هنگام باید محصول به درخت باشد و در تمام بطری‌ها و بسته‌بندی سموم زیر نظر حفظ نباتات، نحوه و زمان استفاده ذکر شده است.

کارشناس مسئول قرنطینه گیاهی مدیریت حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی اضافه کرد: زمانی‌که محصول نزدیک به زمان رسیدن میوه است، باید از سموم کارنس پایین استفاده شود و سمومی هم وجود دارد که پایه و با عصاره گیاهی است و دوره کارنس ندارد که استفاده از آنها مشکلی ایجاد نمی‌کند.

فتاحی بیان کرد: سموم گیاهی در تمام فروشگاه‌های سموم کشاورزی وجود دارد و انتظار است کشاورزان برای امنیت بیشتر سلامت محصولات و مصرف کنندگان، از این سموم استفاده کنند.

وی گفت: شاید سموم گیاهی نسبت به شیمیایی کارایی کمتری داشت باشند، اما از نظر سلامت اهمیت ویژه دارد و گلخانه‌داران به دلیل محصولات تازه خوری و دایم برداشت، باید از این سموم و یا اینکه از عواملی بیولوژیک برای کنترل آفات و بیماری‌ها استفاده کنند.

سن گندم بزرگترین مشکل در غلات استان مرکزی است

مدیر حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی گفت: بیش از ۳۰۰ هزار هکتار غله شامل گندم و جو در این استان وجود دارد که حدود ۲۵۰ هزار هکتار آن گندم و بیش از ۶۰ هزار هکتار جو است.

قاسم قدمی با بیان اینکه، ۵۰ هزار تن جو آبی و ۱۰ هزار تن جو دیم در استان مرکزی وجود دارد، گفت: بزرگترین مشکل در غلات استان، وجود آفت سن گندم است که اکثر سطوح آلوده به این بیماری با جمعیت‌های مختلف می‌باشد و در برخی مناطق بسته به اقلیم و شرایط محیط زیست برای بقایای این آفت جمعیت بیشتری وجود دارد.

وی بیان کرد: امسال ۲۲۲ هزار هکتار مبارزه با سن در مزارع غلات استان صورت گرفته که معادل حدود ۹۰ درصد آن در مزارع گندم بوده است.

مدیر حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی ادامه داد: ریزش سن معمولا از اوایل فروردین یا بسته به شرایط اقلیمی در اواخر اسفندماه در مناطق گرمسیر مانند ساوه شروع می‌شود تا در نیمه دوم فروردین‌ماه به مناطق سردسیر در شازند می‌رسد و از همان زمان مبارزه با سن مادر آغاز و تا ۱۵ اردیبهشت‌ماه نیز ادامه پیدا می‌کند.

قدمی اظهار کرد: امسال حدود ۱۲۰ هزار هکتار مبارزه با سن مادر در استان مرکزی صورت گرفت و ۱۰۲ هزار هکتار هم با پوره سن مبارزه شده است.

وی اظهار کرد: پوره سن هم در مناطق گرمسیری مانند شهرستان ساوه از اواخر اردیبهشت ظهور و به تدریج تا اوایل تیرماه به مناطق سردسیر می‌رسد.

مدیر حفظ نباتات جهاد کشاورزی استان مرکزی افزود: بیشترین مبارزه با علف‌های هرز با بیش از ۶۳ هزار هکتار در مزارع گندم و جو صورت گرفته و مقداری نیز مبارزه با سایر آفات انجام شده که در درجه دوم و سوم اهمیت بعد از سن قرار دارد که کنه قهوه‌ای، شته‌ها و سوسک قهوه‌ای بخشی از آنها است.

قدمی بیان کرد: سالانه بالای ۴۵ هزار تن گندم و جو قبل از کشت با انواع سمومی که در دستوالعمل‌ها توصیه شده، ضدعفونی می‌شود.

حدود ۷۵ هزار هکتار سطح زیرکشت محصولات باغی در استان مرکزی است که در سال جاری در حدود ۶۶ هزار و ۵۰۰ هکتار از باغات، مبارزه با آفات صورت گرفته که عمده مبارزه در باغات انگور و پسته بوده است.

وی عنوان کرد: حدود ۱۵ هزار هکتار مبارزه با بیماری‌های باغات و درختان میوه، ۲۵ هزار هکتار مبارزه با علف‌های هرز در باغات شده و حدود ۳۰ هزار هکتار از این باغات تحت پوشش شبکه مراقبت استان مرکزی است.

مدیر حفظ نباتات جهاد کشاورزی استان مرکزی ادامه داد: در بحث غلات حدود ۸۰ شبکه مراقبت در این استان وجود دارد که تمام سطوح گندم و جو را تحت پوشش قرار می‌دهند و در زمان داشت، گندم از نظر آفات و بیماری‌ها مورد پایش قرار می‌گیرد.

قدمی گفت: مراقبین از زمان داشت گندم در اواخر اسفندماه به مزارع مراجعه و کار پایش را انجام می‌دهند و هر منطقه‌ای که مشکل‌دار باشد، اطلاع رسانی‌ لازم را طریق پیامک، صدور اطلاعیه و اعلام از طریق صدا و سیما و رسانه‌ها صورت می‌گیرد.

وی اظهار کرد: کار مبارزه و خرید سهم و سمپاشی بر عهده کشاورزان است و هزینه‌ها بسته به نوع سم و تکنیک سم پاشی، متفاوت است.

مدیرحفظ نباتات جهاد کشاورزی استان مرکزی اضافه کرد: اگر بی‌توجهی صورت گیرد، کشاورزان متحمل خسارت می‌شوند و جمعیت آفات آنها هم حفظ و سال بعد با جمعیت بیشتری از آفات و خسارت بیشتر مواجهه می‌شوند.

قدمی گفت: در بحث محصولات زراعی، امسال ۱۱۷ هزار هکتار مبارزه با آفات محصولات این بخش غیر از گندم و جو در محصولاتی مانند یونجه، لوبیا، جالیز، سیب‌زمینی، کلزا و ذرت صورت گرفته است.

وی تصریح کرد: ۳۲ هزار هکتار مبارزه با بیماری‌ها انجام شده که ۳۵ هزار هکتار در راستای علف‌های هرز به جز مزارع گندم و جو و حدود ۳۰۰ هزار هکتار از همه محصولات زراعی توسطه شبکه‌های مراقبت تحت پوشش انجام شده است.

مدیرحفظ نباتات جهاد کشاورزی استان مرکزی ادامه داد: در بحث قرنطینه گیاهی ۲ موضوع قرنطینه خارجی و داخلی وجود دارد که یک سری آفات قرنطینه خارجی محسوب می‌شود که توسط کارشناسان کشاورزی در مراکز و شهرستان‌ها از جمله کرم برگ خوار پاییزه رصد می‌شود و هم‌اکنون این بیماری در جنوب کشور وجود دارد و خسارات زیادی وارد کرده است.

کرم برگ‌خوار پاییزه یک آفت قرنطینه خارجی است که در استان مرکزی هنوز مشاهده نشده اما مزارع پایش می‌شود و بیشتر در ذرت فعالیت می‌کند اما سایر محصولات را هم در بر می‌گیرد. هم‌اکنون ۱۰ استان جنوبی کشور درگیر این بیماری هستند و تا مرز لرستان نیز رسیده است.قدمی بیان کرد: یک سری آفات و قرنطینه داخلی مثل سوسک برگ‌خوار سیب‌زمینی نیز وجود دارد که استان‌های مجاور از جمله همدان درگیر و آلوده به آن هستند و فعلا این آلودگی در استان مرکزی گزارش نشده است.

وی تصریح کرد: کلاس‌های آموزشی متعددی برای کارشناسان کشاورزی استان برگزار شده که بتوانند اطلاع‌رسانی سریع در خصوص مبارزه با آفات داشته باشند.

مدیرحفظ نباتات جهاد کشاورزی استان مرکزی افزود: در کنترل غیرشیمایی بیولوژیک هم فعالیت‌هایی صورت گرفته است که حدود ۲ و نیم هکتار در گلخانه‌های تولید گوجه فرنگی شهرستان زرندیه و حدود چهار هزار هکتار هم مبارزه غیرشیمایی با استفاده از تجهیزات کنترل غیرشیمایی انجام شده است.

هیچ سم یارانه‌ای برای کشاورزان وجود ندارد

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی هم گفت: حدود ۴۰۰ سم در سبد سموم کشور وجود دارد و هیچ سم یارانه‌ای برای کشاورزان وجود ندارد.

علی صفری افزود: یارانه سم از سال ۸۶ برداشته شده اما نظارت در تهیه، توزیع، توصیه‌های فنی و اطلاع‌رسانی لازم به بهره‌برداران برای کنترل بیماری و علف‌های هرز با جدیت انجام می‌شود.

وی بیان کرد: ایستگاه‌های پیش‌آگاهی هم در برخی آفات مانند کرم خوشه خوار انگور، کرم خراط، کرم سیب و چوبخوار پسته با استفاده از تله‌ها در استان مرکزی فعال است.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی ادامه داد: انتظار است کشاورزان توصیه‌های فنی در استفاده از سموم را مورد توجه جدی قرار دهند و رعایت کنند.

صفری تاکید کرد توجه به سموم کشاورزی بویژه در محصولات گلخانه‌ای که سموم در محصول باقی می‌ماند از اهمیت ویژه برخوردار است.

وی گفت: کشاورزان باید دوره کارنس سموم را مد نظر قرار دهند و این بازه زمانی است که پس از سم‌پاشی، محصولات برای مصرف بدون خطر هستند.

کلام آخر:

استفاده از سموم کشاورزی در دنیای امروزی به عنوان ابزاری ضروری برای افزایش تولید و بهبود امنیت غذایی به شمار می‌رود. با این حال، عواقب ناشی از استفاده نادرست و بیش از حد این مواد به شدت می‌تواند سلامت انسان و محیط زیست را تهدید کند. خطرات متعددی مانند مسمومیت‌های مزمن، آلودگی خاک و آب و کاهش تنوع زیستی، نشان‌دهنده نیاز فوری به اصلاح روش‌های کشاورزی موجود و استفاده بهینه از سموم است.

به منظور ایجاد تعادل میان تولید پایدار و حفظ سلامت عمومی، باید به سمت روش‌های طبیعی و ارگانیک برویم که علاوه بر حفظ کیفیت محصولات، اثرات منفی استفاده از سموم را کاهش دهد. آموزش کشاورزان درخصوص استفاده صحیح و متعادل از سموم، استفاده از تکنیک‌های کشاورزی متنوع و کاشت گیاهان مقاوم به آفات، از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند به کاهش وابستگی به سموم شیمیایی کمک کنند.

در نهایت، امنیت غذایی باید با حفاظت از سلامت انسان و محیط زیست هم‌راستا باشد. اتخاذ سیاست‌های مناسب و ترویج نگرش‌های پایدار در کشاورزی، به ما این امکان را می‌دهد که از مزایای سموم کشاورزی بهره‌مند شویم، در حالی‌که در عین حال از تهدیدات آن‌ها به ایمنی خود و نسل‌های آینده جلوگیری کنیم.

۶۷۰ هزار هکتار اراضی باغی و کشاورزی در استان مرکزی وجود دارد که یک و ۲ دهم درصد تولیدات کشاورزی مازاد بر نیاز استان به سایر مناطق ارسال می شود.

استان مرکزی با تولید حدود ۵۴ هزار تن گوشت سفید، ۵۳ هزار تن تولید گوشت قرمز، ۳۲۰ هزار تن شیر، حدود ۴۱ هزار تن تولید تخم مرغ از جایگاه ویژه ای در بخش کشاورزی و دامداری کشور برخوردار است.