به گزارش سیاست خارجی ایرنا، دومین نشست هم اندیشی اندیشمندان ایران، افغانستان و روسیه با عنوان «چشم‌انداز امنیت منطقه‌ای» روز یکشنبه ۲۷ بهمن‌ماه با همت انجمن علمی مطالعات صلح ایران، مرکز مطالعات علمی- تحلیلی آکادمی علوم روسیه و موسسه تحقیقات صلح و توسعه کابل در دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد.
محمد رضا بهرامی، مدیرکل آسیای جنوبی وزارت خارجه در نخستین میزگرد این هم اندیشی با موضوع «بررسی چالش‌ها در حوزه امنیت منطقه ای» با تمرکز بر چشم انداز امنیت منطقه ای گفت: اهمیت این نشست در توجه به یکی از مهمترین محورهایی است که ظرف دهه های اخیر منطقه را با طیفی از موضوعات مرتبط و از جمله ورود بازیگران غیر دولتی ،فارغ از اینکه نقشی نیابتی داشته باشند و یا کنشگری مستقل محسوب شوند، درگیر کرده است.
امنیت به یک ارزش کلیدی تبدیل شده است
سفیر پیشین ایران در افغانستان در ادامه خاطرنشان کرد: طبیعتا اقتضای ورود به این بحث در گام اول مشخص ساختن محدوده جغرافیایی منطقه مد نظر ما است. با توجه به ویژگیهای نسبتا مشترک عوامل تولید امنیت و ناامنی میتوانیم دو محدوده جنوب آسیا و آسیای مرکزی را از منظر جغرافیایی به عنوان منطقه مورد نظر تعیین کنیم.
بهرامی با اشاره به اینکه امنیت همیشه یک ارزش مهم در جوامع سنتی بوده است، افزود:در جوامع امروزی چه توسعه یافته و چه کمتر توسعه یافته به ویژه پس از پایان جنگ سرد، امنیت به یک ارزش کلیدی تبدیل شده است.
مدیرکل آسیای جنوبی وزارت خارجه با تقسیم بندی بحث به دو منطقه جنوبی آسیا و آسیای مرکزی گفت: آسیای جنوبی یک نهاد جغرافیایی متشکل از کشورهای هند، پاکستان، بنگلادش، سریلانکا، بوتان، نپال و مالدیو است. در مورد افغانستان باید توجه داشت با هر دو منطقه دارای ویژگیهای مشترکی است. آسیای جنوبی تقریبا یک پنجم جمعیت جهان را در خود جای داده و برخوردار از چند ویژگی است: دارای تاریخی است که با استعمار اختلافات ارضی پس از استعمار درگیریهای قومی، تنش های مذهبی و تروریسم فرامرزی توام بوده است.
بهرامی با اشاره به اینکه روایت های امنیتی سنتی در جنوب آسیا عمدتا حول درگیریهای بین دولتی، اختلافات مرزی و تهدید می چرخد، خاطرنشان کرد: در مرکز این روایتها اختلاف بین هند و پاکستان و اختلافات مرزی بین هند و چین قرار دارد. روایت های امنیتی جنوب آسیا همچنین به ورود قدرتهای خارجی مانند ایالات متحده آمریکا، اتحاد جماهیر شوروی در گذشته و در ادامه چین گسترش می یابد. این بازیگران به عنوان شرکای راهبردی و یا رقبای صلح نقشی محوری در شکل دادن به روایت امنیتی ایفا کرده و می کنند.
درک مشترکی از ماهیت پارادایم امنیتی در منطقه وجود ندارد و کشورها بر اساس منافع مستقیم خود و نه لزوما منافع جمعی تمایل به تعریف آن را دارند. مشکلات امنیتی ریشه در توسعه طلبی و رقابتهای منطقه ای و فرا منطقه ای داشته و بسیار بعید است که با ساختار سازی جدید و یا استفاده از ساختارهای قبل امکان حل دایمی آن میسر باشد.آزاد شدن انرژی افراط گرایی در منطقه، نتیجه دخالت شوروی و آمریکا در افغانستان
سفیر پیشین ایران در افغانستان با اشاره به دخالت های متعدد در امور افغانستان در چند دهه اخیر گفت: دخالت اتحاد جماهیر شوروی و ایالات متحده در افغانستان منجر به آزاد شدن انرژی افراط گرایی در سطح منطقه شد و طرفهای منطقه ای و فرامنطقه ای بعضا در صدد بهره گیری از این انرژی که خود را در قالب گروههای افراطی تندرو باز تولید کرده اند در مسیر اهداف خود برآمده که علاوه بر بی ثباتی، موجب پایداری این انرژی در منطقه شده است. هر چند در جنوب آسیا، اختلاف بین هند و پاکستان ساختار قدرت را برای مدت طولانی شکل داده اما امروز، تضاد بین دهلی نو و پکن حتی بیشتر از رقابت چین و آمریکا پویایی منطقه را شکل می دهد. در واقع به نظر می رسد ورود چین به معادلات جنوب آسیا وابستگی کشورهای کوچک منطقه ای به هند را تحت تاثیر قرار داد.
فقدان نظم امنیتی در جنوب آسیا
بهرامی با اشاره به مثلث هند، پاکستان و چین در منطقه گفت: تلاش چین بر این قرار دارد تا از هر وسیله‌ای استفاده کند و نشان دهد توازن قدرت منطقه ای به نفع دهلی نیست. این در حالی است که پاکستان تا کنون موفق به جلب توجه بین المللی به نگرانی های امنیتی خود و یا تغییر پارامتر امنیتی منطقه ای نبوده است. در مجموع میتوان گفت هر چند بر اساس نظر برخی، جنوب آسیا یک «مجتمع امنیتی» است اما پس از جنگ سرد هیچ یک از قدرتها اعم از منطقه ای و فرامنطقه ای قادر به تعریف، شکل دهی، سازماندهی یا تنظیم مجدد الگوهای امنیتی این مجموعه نبودند در واقع منطقه فاقد نظم امنیتی بوده و صرفا بحران های امنیتی در چارچوب اهداف کلان تر مدیریت می شوند.
ثبات ناپایدار در آسیای مرکزی
مدیرکل آسیای جنوبی وزارت خارجه با اشاره به تحولات منطقه آسیای مرکزی گفت: آسیای مرکزی یکی از مناطقی است که امنیت آن علاوه بر تاثیر پذیری از رقابت قدرتهای بزرگ تا حدی تحت ثایر افراط گرایی، تجزیه طلبی و تروریسم قرار گرفته و احتمال استمرار و گسترش آن به دلیل فعالیت افراط گرایان در منطقه قابل پیش بینی است. ثبات موجود در این کشورها را نمی توان پایدار دانست چرا که جمعیت انسانی متعلق به کشورهای آسیای مرکزی و ایغورها در همراهی با جریانات افراطی و تروریستی در غرب آسیا، دومین گروه انسانی بعد از عربها بودند.
بهرامی در ادامه چند عامل اولیه در این رابطه را نام برده و گفت: محیط اجتماعی کشورهای آسیای مرکزی که توسعه نیافتگی و بحرانهای داخلی آن را متاثر ساخته اند. حکومتهای متمرکز کثرت گرایی سیاسی محدود و تنشهای قومی که بعضا بر ثبات منطقه تأثیر گذاشته است. فقر، فقدان فرصتهای اقتصادی و گرایشهای محدود شده سیاسی به آسیب پذیری جمعیت آسیای مرکزی در برابر افراط گرایی کمک کرده است. همچنین چین و روسیه بیشترین اثر گذاری را در دو حوزه امنیت و اقتصاد در شرایط فعلی بر آسیای مرکزی دارند. می دانیم تحولات آسیای مرکزی از منظر امنیتی قادر به تهدید منافع بقای هیچ کدام از این دو کشور نخواهد بود، اما هر دو دارای منافع حیاتی در این حوزه بوده که امکانی برای عبور از آن نمی بینند.
نبود درک مشترک از ماهیت پارادایم امنیتی در منطقه
سفیر پیشین ایران در افغانستان در جمع بندی سخنانش گفت: درک مشترکی از ماهیت پارادایم امنیتی در منطقه وجود ندارد و کشورها بر اساس منافع مستقیم خود و نه لزوما منافع جمعی تمایل به تعریف آن را دارند. مشکلات امنیتی ریشه در توسعه طلبی و رقابتهای منطقه ای و فرا منطقه ای داشته و بسیار بعید است که با ساختار سازی جدید و یا استفاده از ساختارهای قبل امکان حل دایمی آن میسر باشد.
چین و روسیه بیشترین اثر گذاری را در دو حوزه امنیت و اقتصاد در شرایط فعلی بر آسیای مرکزی دارند. تحولات آسیای مرکزی از منظر امنیتی قادر به تهدید منافع بقای هیچ کدام از این دو کشور نخواهد بود.او با اشاره به اینکه اعتماد حلقه گمشده امکان تعهد واقعی کشورهای منطقه به هر نوع ساز و کار حل مشکلات امنیتی است، خاطرنشان کرد: برخی کشورهای منطقه علیرغم حضور در برخی نهادها نظیر شانگهای و بریکس کماکان با چالش های جدی بین خود مواجه هستند و این نهادها توان حل این مشکلات را ندارند. باید پذیرفت دستیابی به امنیت جمعی با بازی حاصل جمع صفر بین کشورهای منطقه میسر نخواهد بود.
مدیرکل آسیای جنوبی وزارت خارجه با اشاره به اینکه تروریسم در جنوب آسیا از دهه ۱۹۹۰ و مشخصا در افغانستان و پاکستان افزایش یافته گفت: روایت پیرامون تروریسم به ویژه پس از ۱۱ سپتامبر به طور فزاینده‌ای در گفتمان امنیتی جنوب آسیا برجسته شد. روایت امنیتی در پاکستان مستقیما با این موضوع درگیر است و روایت امنیتی افغانستان توسط دهه ها درگیری با شبکه پیچیده ای از عوامل داخلی، منطقه ای و بین المللی شکل گرفته و بر محیط پیرامونی اثر گذار شده است. ماهیت تهدیدات و همچنین درگیریها بعضا دستخوش تغییر شده و شکلی غیر متعارف با استفاده از نیروهای نیابتی به خود گرفته است. اصلاح ادراک امنیتی با توجه به تنوع منابع تهدید نظیر مانند صدور ایدئولوژی افراطی، تروریسم فرامرزی، گسترش سلاحهای سبک، تهدید فزاینده قاچاق مواد مخدر، جنایات فراملی، مهاجرت غیرقانونی، مشکلات زیست محیطی و کمبود احتمالی انرژی و غذا مرتبط اجتناب ناپذیر است.