استفاده از تجهیزات پیشرفته، رعایت استاندارد‌های ایمنی و پیروی از قوانین حمل و نقل جهانی از جمله عواملی هستند که کیفیت تخلیه و بارگیری کشتی را بهبود می‌بخشند. هرگونه خطا در این مرحله می‌تواند موجب تأخیر، هزینه‌های اضافی و حتی آسیب‌های جبران‌ناپذیر به محموله‌ها شود.
مفهوم بارگیری و تخلیه کالا
بارگیری و تخلیه کالا به مجموعه عملیاتی گفته می‌شود که طی آن محموله از یک وسیله حمل و نقل به وسیله دیگر یا از یک موقعیت به موقعیت دیگر در بندر منتقل می‌شود. این فرآیند با توجه به نوع حمل دریایی، زمینی یا هوایی دارای روش‌های متفاوتی است. در بارگیری کشتی معمولاً از تجهیزات پیشرفته مانند جرثقیل‌های بندری، لیفتراک‌ها و سیستم‌های مهاربندی کانتینر استفاده می‌شود تا جابه‌جایی بار‌ها با ایمنی و سرعت بالا انجام شود.
فرآیند بارگیری کالا در بندر
بارگیری کالا در بندر بعنوان یکی از مهم‌ترین مراحل حمل دریایی کالا نقش حیاتی در انتقال ایمن و سریع کالاها دارد. در این فرآیند، کالاها از مکان توقف کشتی‌ها برای تخلیه و بارگیری به کشتی‌ها منتقل شده و با رعایت اصول تخلیه و بارگیری کالا در کانتینرها یا به‌صورت فله بارگیری می‌شوند. اجرای دقیق این عملیات موجب کاهش خسارات، افزایش ایمنی و بهینه‌سازی زمان حمل و نقل می‌شود. فرآیند بارگیری شامل سه مرحله اصلی است:
۱. آماده‌سازی قبل از بارگیری
- در این مرحله، کلیه اقدامات لازم برای آماده‌سازی کالاها و کانتینرها انجام می‌شود تا از ایمنی و کارایی عملیات اطمینان حاصل شود.
- برنامه‌ریزی و سازماندهی بار: نوع کالا، وزن، و مقصد آن مشخص می‌شود تا بهترین روش بارگیری انتخاب گردد. این برنامه‌ریزی همچنین شامل تنظیم جدول زمانی برای هماهنگی بین کشتی‌ها و تجهیزات بارگیری است.
- بررسی وضعیت کانتینرها: پیش از بارگیری و حمل و نقل کانتینری، کانتینرها از نظر سلامت ساختاری، استحکام درب‌ها، قفل‌ها و نشانه‌های هشدار بررسی می‌شوند تا از مشکلات احتمالی جلوگیری شود.
- حصول اطمینان از مستندات: تمامی اسناد حمل مانند فاکتورها، لیست بارگیری و گواهی‌نامه‌های حمل و نقل به لحاظ مطابقت با قوانین گمرکی بررسی می‌شوند.
۲. بارگیری کالا
پس از آماده‌سازی، بارگیری کشتی آغاز می‌شود که با انتخاب روش مناسب و رعایت استاندارد‌های ایمنی همراه است.
انتخاب روش بارگیری مناسب:
۱. جرثقیل‌های بندری: برای حمل کالا‌های سنگین و حجیم از این تجهیزات استفاده می‌شود.
۲. لیفتراک: مناسب برای جابجایی بار‌های متوسط مانند پالت‌ها و بسته‌بندی‌های چوبی.
۳. حامل‌های استرادل: برای حمل سریع و جابه‌جایی کانتینرها در محوطه بندر.
۴. ریچ استکرها: برای چیدمان کانتینرها در انبار‌ها و پایانه‌های دریایی.
۵. روش RORO: برای بارگیری خودرو‌ها و تجهیزات چرخ‌دار.
رعایت اصول توزیع وزن و چیدمان بار: کالا‌های سنگین در قسمت پایین و بار‌های سبک در بالا قرار داده می‌شوند تا از عدم تعادل جلوگیری شود.
تثبیت و مهاربندی کالا: برای جلوگیری از حرکت کالاها در طول مسیر، از سیستم‌های قفل و مهاربندی استاندارد استفاده می‌شود.
۳. بررسی و تکمیل بارگیری
قبل از خروج کشتی، تمامی کانتینرها و محموله‌ها از نظر ایمنی و استحکام بررسی می‌شوند. پس از تکمیل بارگیری، کانتینرها مهر و موم شده و آماده حمل می‌گردند. در نهایت اسناد بارگیری جهت ارسال به گمرک و مراجع نظارتی ثبت و ارسال می‌شوند.
فرآیند تخلیه کالا در بندر
تخلیه و بارگیری کانتینر از کشتی‌ها یکی از مهم‌ترین مراحل در زنجیره تأمین جهانی است. فرآیند تخلیه شامل سه مرحله زیر است:
۱. آماده‌سازی قبل از تخلیه
پیش از آغاز تخلیه، هماهنگی‌های لازم انجام شده و اطمینان از ایمنی تجهیزات و محموله‌ها حاصل می‌شود.
- بررسی و تطبیق اسناد و بارنامه‌ها: اطلاعات مربوط به بار تخلیه شده بررسی می‌شود تا مطابقت آن با اسناد رسمی تأیید گردد.
- آماده‌سازی تجهیزات: بسته به نوع کالا، از تجهیزات مناسب مانند جرثقیل‌ها، لیفتراک‌ها و سیستم‌های مکنده استفاده می‌شود.
- نظارت بر شرایط ایمنی: تمامی استاندارد‌های ایمنی، از جمله استفاده از وسایل حفاظت فردی برای کارگران، رعایت می‌شود.
۲. عملیات تخلیه کالا
در این مرحله، کالا از کشتی به مکان توقف کشتی‌ها برای تخلیه و بارگیری منتقل می‌شود.
- استفاده از تجهیزات متناسب با نوع بار: مثلا از جرثقیل بندری برای تخلیه کانتینر‌های بزرگ و سنگین و از لیفتراک و ریچ استکر برای جابه‌جایی سریع کالاها در محوطه بندر یا از تجهیزات مکنده برای تخلیه کالا‌های فله‌ای مانند غلات و مواد نفتی استفاده می‌شود.
- بررسی وضعیت کانتینرها: قبل از خروج از بندر، سلامت کانتینرها بررسی شده و هرگونه آسیب احتمالی ثبت می‌شود.
- تفکیک و دسته‌بندی کالاها: پس از تخلیه، کالاها در انبار‌های بندری دسته‌بندی شده و آماده ارسال به مقصد می‌شوند.
۳. تحویل کالا به مقصد نهایی
در مرحله سوم اسناد ترخیص مورد بررسی قرار می‌گیرد و مراحل زیر دنبال می‌شود.
- مدارک ترخیص کالا بررسی شده و در صورت تأیید، مجوز خروج صادر می‌شود.
- حمل و نقل کالا به مقصد نهایی: کالاها به مراکز ذخیره‌سازی، کارخانه‌ها یا مشتریان ارسال می‌شوند.
- انجام کنترل‌های کیفی: برای اطمینان از سلامت کالا، آزمایش‌های کیفی و بررسی‌های استاندارد انجام می‌شود.
قوانین و مقررات مرتبط با بارگیری و تخلیه کالا
در تخلیه و بارگیری کالا رعایت استاندارد‌های بین‌المللی، مانند اینکوترمز، نقش مهمی در تعیین مسئولیت‌های فروشنده و خریدار دارد. بیمه بار و مسئولیت شرکت‌های حمل و نقل یکی دیگر از الزامات قانونی در بارگیری و تخلیه بار است که شرکت‌های حمل و نقل را ملزم به پوشش خسارات احتمالی در طول مسیر می‌کند. همچنین، کنوانسیون ایمنی کانتینر استاندارد‌های مشخصی را برای طراحی، ساخت، نگهداری و بررسی ایمنی کانتینرها ارائه می‌دهد تا از تجهیزات تخلیه و بارگیری کشتی به‌صورت بهینه استفاده شود و ریسک‌های ناشی از حمل‌ونقل در تخلیه و بارگیری در بنادر کاهش یابد.
جمع‌بندی
تخلیه و بارگیری کشتی در بندر از مراحل حیاتی در حمل و نقل دریایی است که نیازمند دقت، برنامه‌ریزی و رعایت اصول ایمنی است. اجرای دقیق اصول حمل و نقل و تخلیه و بارگیری دریایی نقش مهمی در کاهش هزینه‌ها، بهینه‌سازی زمان و جلوگیری از خسارات ایفا می‌کند. رعایت این مراحل باعث می‌شود که فرآیند تخلیه و بارگیری در بنادر به‌صورت کارآمد و بدون مشکل انجام شود.
∎