به نقل از آستان مقدس حضرت معصومه سلام الله علیها، اندیشه انتظار فرج، نه تنها یک آموزه دینی و باور قلبی، بلکه یک راهبرد و برنامه عمل برای شیعیان در طول تاریخ بوده است. این اندیشه مهدوی، همواره محرک و فعال کننده‌ی آنان در برابر ظلم و ستم، و امیدبخش آنان در دوران سختی‌ها و بلا‌ها و فتنه‌ها بوده است. انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی (ره) نقطه عطفی در تاریخ تشیع و احیای اندیشه پویای انتظار بود. امام خمینی (ره) با تأکید بر لزوم آمادگی برای ظهور امام زمان (عج)، نهضت انتظار را از یک مفهوم فردی و انتزاعی به یک راهبرد جمعی و عملی تبدیل کرد.
از منظر رهبران انقلاب اسلامی، انتظار فرج، صرفاً به معنای نشستن و دعا کردن و ندبه خواندن نیست، بلکه به معنای حرکت، تلاش و آمادگی برای تحقق اهداف حکومت عدل الهی است. منتظر واقعی، کسی است که در راه خدا و تحقق عدالت، از هیچ تلاشی فروگذار نمی‌کند. انقلاب اسلامی ایران، با ایجاد زمینه برای استقرار حکومت اسلامی و تقویت روحیه امید و انتظار در میان مسلمانان، نقش مهمی در تحقق اندیشه انتظار فعال، ایفا کرده است. امام خمینی (ره) با تأکید بر اینکه «انقلاب ما، پرتوی از انوار حضرت مهدی (عج) است»، این ارتباط را به صراحت بیان کردند.
انقلاب جهانی حضرت مهدی (عج)، نقطه اوج نهضت انتظار است. در آن زمان، حکومت عدل الهی در سراسر جهان برقرار خواهد شد و ظلم و ستم ریشه‌کن خواهد شد. منتظران واقعی، با تلاش و مجاهدت خود، در تحقق این انقلاب جهانی نقش خواهند داشت. بنابراین، نهضت انتظار، یک راهبرد دائمی برای شیعیان است که از زمان غیبت امام زمان (عج) تا ظهور ایشان ادامه دارد. انقلاب اسلامی ایران با بیدارکردن فطرت و وجدان بشری در جهان، ایجاد بیداری اسلامی در جهان اسلام، و الهام بخشی به مقاومت اسلامی در منطقه و جهان تشیع، این نهضت مهدوی را وارد مرحله جدی‌ترکرده و امیدها را برای تحقق حکومت عدل الهی افزایش داده است. منتظران واقعی، با خودسازی، جامعه‌سازی و آمادگی برای یاری امام زمان (عج)، در تحقق این هدف بزرگ نقش خواهند داشت.
شاخصه‌های آغازین نهضت انتظار
یک «نهضت» دارای چند شاخصه است؛ وجود رهبری محبوب و مقبول مردم جهت هدایت به اهداف نهضت، فرهنگ ونظریه‌ی مشخص و روشن برای تبیین اهداف و آرمان‌های نهضت، ساختار منسجم و قدرت سازماندهی موثر نیرو‌ها و طرفداران نهضت، حمایت مردمی و قدرت جذب، برخورداری از استمرار و پایداری در برابر چالش‌ها و موانع جهت تداوم نهضت، از شاخصه‌های اصلی یک نهضت است. با توجه به داشته‌های شیعیان و مکتب تشیع، و نیز سرمایه‌ها و ظرفیت‌های فراوان، امکانات، فرصت‌های فوق العاده‌ای که نهضت امام خمینی برای فرهنگ انتظار در ایران و جهان فراهم کرد و در ادامه پیشرفت‌ها و پیشروی‌های که به برکت انقلاب اسلامی امروزه جهان اسلام به وجود آورده است؛ تمامی شاخصه‌های مذکور برای ایجاد و گسترش «نهضت انتظار» جهت نیل به ظهور منجی موعود، در سراسر عالم وجود دارد.
انتظار فعال و آمادگی برای ظهور، نه تنها یک اندیشه، بلکه یک نهضت فراگیر است که می‌تواند فرد، جامعه و جهان را به سوی صلاح و سعادت رهنمون سازد. این نهضت، با اصلاح و خودسازی فردی، جامعه‌سازی و آماده‌سازی جهان، زمینه را برای ظهور منجی موعود و استقرار حکومت عدل جهانی فراهم می‌کند. بنابراین، بر هر فرد مسلمانی لازم است که با درک صحیح مفهوم انتظار و عمل به وظایف منتظران، در این نهضت مقدس مشارکت کند و سهم خود را در زمینه سازی و تحقق آرمان‌های حکومت جهانی حضرت مهدی (عج) ایفا کند.
همسوسازی فطرت بشری با نهضت انتظار
استفاده از فطرت پاک بشری عنصری بسیار مهم در پیشبرد و موفقیت هر نهضتی، از جمله نهضت جهانی انتظار منجی موعود است. فطرت پاک بشری، به معنای تمایل ذاتی انسان به خوبی، عدالت، و حقیقت است. این فطرت، در همه انسان ها، صرف نظر از نژاد، مذهب، و ملیت آنها وجود دارد. بنابراین، با استفاده از این فطرت، می‌توان پیام نهضت انتظار را به گوش همه انسان‌ها رساند و آنها را به هسوشدن، پیوستن و حمایت از آن ترغیب کرد.
فعالان نهضت انتظار باید بر ارزش‌های مشترک انسانی، مانند عدالت، صلح، آزادی، و کرامت انسانی تاکید کنند. این ارزش ها، مورد قبول همه انسان‌ها هستند و می‌توانند آنها را با همسو و متحد کنند. پیام نهضت انتظار باید به زبانی ساده و فطری و قابل فهم برای همه انسان‌ها بیان شود. از ادبیات و محتوای پیچیده و تخصصی که فقط برای گروه خاصی قابل فهم هستند، باید پرهیز شود. نهضت انتظار باید الگو‌های انسانی را که بر اساس فطرت پاک خود زندگی می‌کنند و به ارزش‌های انسانی پایبند هستند، به جامعه معرفی کند. این الگو‌ها می‌توانند الهام بخش مردم باشند و آنها را به پیروی از خود تشویق کنند.
جهت دهی بیداری انسانی با نهضت انتظار
بیداری انسانی، به معنای آگاهی انسان‌ها از حقوق خود و ظلم و ستمی است که در حق آنها می‌شود. این بیداری، در جهان امروز، به دلیل افزایش آگاهی‌های عمومی و گسترده رسانه‌ها از جنایت‌های ضدبشری استکبار جهانی و نظام سلطه غربی و نسل کشی و نژادپرستی رژیم غاصب صهیونی به ویژه در غزه مظلوم، بیشتر از هر زمان دیگری به وجود آمده و روبه گسترش است. بنابراین، با استفاده از این بیداری وجدان‌های انسانی، می‌توان مردم آزاده جهان را به حمایت از نهضت انتظار و مبارزه با ظلم و ستم، بسیج کرد. برای این منظور از راهبرد‌ها و راهکار‌های زیر می‌توان بهره گرفت: نهضت انتظار باید با استفاده از روش‌های مختلف، ظلم و ستمی را که در حق مردم می‌شود، افشا کند و آنها را از حقوق خود آگاه سازد. فعالان و کنشگران نهضت انتظار باید به مردم جهان امید به آینده‌ای بهتر را بدهد و آنها را به تلاش و مبارزه برای تحقق این آینده، تشویق کنند؛ و همچنین نهضت انتظار باید مردم را در قالب تشکل‌های مختلف، سازماندهی کند و آنها را برای مبارزه با ظلم و ستم، در عرصه‌های مختلفت آماده سازد؛ لذا با استفاده از فطرت پاک بشری و بیداری انسانی، می‌توان نهضت جهانی شیعه را به یک نهضت فراگیر و جهانی تبدیل کرد.
ایجاد همگرایی فرهنگ مقاومت با نهضت انتظار
اندیشه و فرهنگ مقاومت، به معنای ایستادگی و پایداری در برابر ظلم، ستم و تجاوز است. این اندیشه، ریشه در فطرت پاک بشری دارد و برگرفته از آموزه‌های قرآنی و سیره نبوی و فرهنگ علوی و حسینی است و در طول تاریخ، همواره الهام بخش همه انسان‌ها به ویژه مسلمانان و شیعیان در مبارزه با ظلم و ستم و بی عدالتی بوده است.
در دنیای امروز، که شاهد گسترش ظلم و ستم، جنگ و خونریزی، و نابرابری و بی عدالتی ازسوی استکبار جهانی به ویژه در غرب آسیا هستیم، استفاده از اندیشه و فرهنگ مقاومت اسلامی، بیش از هر زمان دیگری ضروری است. این اندیشه، می‌تواند به مردم در سراسر جهان کمک کند تا در برابر ظلم و ستم ایستادگی کنند و برای حقوق خود و دیگران مبارزه کنند.
تبیین و ترویج اندیشه مقاومت: ابتدا باید اندیشه مقاومت اسلامی به درستی تبیین و ترویج شود. باید به مردم نشان داده شود که مقاومت، فقط یک واکنش در برابر ظلم نیست، بلکه یک عمل مثبت و سازنده است که می‌تواند منجر به تغییر و بهبود شرایط زندگی این‌جهانی شود.
ایجاد شبکه‌های مقاومت: باید شبکه‌های ارتباطی قوی و گسترده‌ای بین افراد و گروه‌های مقاوم در سراسر جهان ایجاد شود. این شبکه‌ها می‌توانند از طریق فضای مجازی، رسانه‌های جمعی، سازمان‌های مردم نهاد و … ایجاد شوند. هدف از این شبکه ها، تبادل اطلاعات، تجربیات و ایده ها، و همچنین هماهنگی فعالیت‌ها و برنامه‌ها است.
حمایت از جنبش‌های مقاومت: ضمن تلاش در استفاده از روش‌های مسالمت آمیز در مبارزه، باید از جنبش‌های مقاومت که در سراسر جهان در برابر ظلم و ستم مبارزه می‌کنند، حمایت شود. این حمایت می‌تواند شامل حمایت مالی، سیاسی، رسانه‌ای و فرهنگی و در راستای فراگیری نهضت انتظار در سراسر عالم باشد.
تأکید بر ارزش‌های مشترک: در ترویج اندیشه انتظار و فرهنگ مقاومت اسلامی، باید بر ارزش‌های مشترک انسانی، مانند عدالت، صلح، آزادی، و کرامت انسانی تأکید کند. این ارزش ها، مورد قبول همه انسان‌ها هستند و می‌توانند آنها را متحد کنند.
بنابراین، با استفاده از اندیشه و فرهنگ مقاومت، می‌توان نهضت جهانی انتظار را به یک نهضت قدرتمند و تأثیرگذار تبدیل کرد و زمینه را برای ظهور امام زمان (عج) فراهم نمود. با توجه به فرصت‌های «آگاهی انسانی» در جهان، «بیداری اسلامی» در جهان اسلام و «مقاومت اسلامی» در جهان شیعه، نهاد‌ها و اعضای فعال نهضت انتظار می‌توانند به بهترین شیوه از این فرصت‌ها و ظرفیت‌ها در جهت تحقق اهداف نهضت جهانی شیعه گام بردارند.
مراحل و الزامات گسترش راهبرد نهضت انتظار
برای بسط و گسترش ایده‌ی ایجاد «نهضت انتظار» به عنوان یک اندیشه فراگیر جهانی و تبدیل آن به یک نهضت فراگیر منجی گرایی اسلامی، مراحل زیر را می‌توان در نظر گرفت:
تبیین و ترویج صحیح اندیشه انتظار در جهان
ابتدا باید مفهوم انتظار، ابعاد مختلف آن، و ارتباط آن با سایر مفاهیم اسلامی (مانند توحید، عدل، امامت) به درستی شناسانده و تبیین شود.
همچنین به سؤالات و ابهامات موجود در مورد انتظار پاسخ داده شود و برداشت‌های نادرست یا خرافی از این مفهوم اصلاح شود. اندیشه انتظار باید به زبان‌های مختلف و با استفاده از ابزار‌های نوین (مانند رسانه‌های دیجیتال، فضای مجازی، فیلم، انیمیشن) به مخاطبان در سراسر جهان معرفی شود. باید به مردم نشان داده شود که انتظار فرج، صرفا یک امید نیست، بلکه یک وظیفه و مسئولیت است. باید به مردم آموزش داده شود که چگونه باید منتظر واقعی باشند و چگونه باید خود را برای ظهور منجی موعود آماده کنند.
ترویج فرهنگ انتظار فعال
اندیشه انتظار فرج، به عنوان یکی از محوری‌ترین باور‌های شیعه، نه تنها یک امید و آرزوی قلبی، بلکه یک برنامه عمل و راهبرد زندگی است. این اندیشه، شیعیان را به حرکت، تلاش و آمادگی دائمی برای تحقق اهداف حکومت عدل الهی و ظهور منجی موعود، حضرت مهدی (عج) فرامی‌خواند. در این میان، انتظار فعال و آمادگی برای ظهور، نقشی کلیدی در اصلاح و خودسازی فردی، جامعه‌سازی و در نهایت، آماده‌سازی جهان برای پذیرش حکومت عدل جهانی ایفا می‌کند.
گنجاندن مباحث مربوط به انتظار در برنامه‌های آموزشی مدارس و دانشگاه‌ها، استفاده از انواع هنر (ویژه هنر‌های سمعی و بصری) برای ترویج اندیشه انتظار و برگزاری مراسم و مناسبت‌های ویژه (مانند نیمه شعبان) برای بزرگداشت یاد و نام و کلام و اهداف امام زمان (عج) و ترویج اندیشه انتظار در سطوح محلی و ملی و جهانی از شیوه‌های کارآمد در ترویج فرهنگ انتظار است که نهضت انتظار را به طور روزافزون گفتمان سازی و جریان سازی سازد.
همکاری با سایر ادیان و مذاهب
باید با سایر ادیان و مذاهب که به نوعی به منجی آخرالزمان اعتقاد دارند، همکاری و تعامل شود. این همکاری می‌تواند در جهت ترویج صلح و عدالت، مبارزه با ظلم و ستم، و آماده سازی جهان برای ظهور باشد. باید از ظرفیت‌های علمی فرهنگی و فناوری روز دنیا در جهت ترویج اندیشه انتظار و ایجاد نهضت جهانی شیعه استفاده شود. در این راستا فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی و رسانه‌ای مشترک و متنوعی در جهت ترویج اندیشه انتظار و آماده سازی جامعه برای ظهور انجام شود. این فعالیت‌ها می‌توانند شامل برگزاری همایش ها، سمینارها، کارگاه‌های آموزشی، مسابقات، جشنواره ها، نمایشگاه ها، تولید فیلم و آثار فرهنگی، انتشار کتاب و مقاله و … باشند.
ایجاد شبکه‌های ارتباطی
ارتباط بانخبگان، اندیشمندان، نویسندگان، هنرمندان و فعالان اجتماعی در سراسر جهان و دعوت آنها به مشارکت در ترویج اندیشه انتظار و ایجاد سازمان‌ها و نهاد‌های بین‌المللی که وظیفه آنها ترویج اندیشه انتظار منجی و هماهنگی فعالیت‌های مرتبط با آن باشد و ایجاد وب‌سایت‌ها، وبلاگ‌ها، شبکه‌های اجتماعی و سایر ابزار‌های فضای مجازی برای ارتباط با مخاطبان در سراسر جهان، مرحله‌ای از فرایند بسط نهضت انتظار است. باید شبکه‌های ارتباطی قوی و گسترده‌ای بین شیعیان سراسر جهان ایجاد شود. این شبکه‌ها می‌توانند از طریق فضای مجازی، رسانه‌های جمعی، سازمان‌های مردم نهاد و … ایجاد شوند. هدف از این شبکه ها، تبادل اطلاعات، تجربیات و ایده ها، و همچنین هماهنگی فعالیت‌ها و برنامه‌ها است.
ارائه الگوی عملی
ایجاد و معرفی شاخص‌های جوامع نمونه‌ای که در آنها ارزش‌های اسلامی (مانند عدالت، برادری، تعاون) حاکم باشد و بتواند الگویی برای سایر جوامع باشد. انجام فعالیت‌های اجتماعی (مانند کمک به نیازمندان، مبارزه با فقر و فساد) با هدف ترویج اندیشه انتظار و ایجاد امید در میان مردم و نیز حمایت از جنبش‌های ظلم ستیز و عدالت‌خواه در سراسر جهان که برای تحقق عدالت و آزادی مبارزه می‌کنند
آماده‌سازی برای ظهور
در این راستا، منتظران واقعی، در دوران غیبت امام زمان (عج)، وظایف سنگینی بر عهده دارند. مهم‌ترین این وظایف عبارتند از: خودسازی و تلاش برای تهذیب نفس و کسب فضائل اخلاقی، جامعه‌سازی و تلاش برای ایجاد جامعه‌ای عادلانه و اسلامی، ترویج و تبلیغ معارف اهل بیت (ع) و ترویج اندیشه انتظار، آمادگی رزمی وکسب دیگرآمادگی‌های لازم برای یاری امام زمان (عج) در صورت لزوم.
اصلاح و خودسازی؛ تربیت و خودسازی مهدوی به نحوی باشد که انتظار فعال، به فرد منتظر، انگیزه و امید می‌بخشد تا در مسیر خودسازی و تهذیب نفس، ثابت قدم باشد. او می‌داند که این تلاش‌ها، نه تنها برای سعادت فردی، بلکه برای زمینه سازی ظهور امام زمان (عج) نیز مؤثر است. انتظار، معیاری برای سنجش اعمال و رفتار فرد است. منتظر واقعی، همواره تلاش می‌کند تا رفتارش مطابق با رضایت امام زمان (عج) باشد و از آنچه موجب ناخشنودی ایشان است، پرهیز کند. انتظار، فرد را به کسب فضائل اخلاقی (مانند صبر، ایثار، عدالت، احسان) تشویق می‌کند، زیرا این صفات، از جمله ویژگی‌های یاران امام زمان (عج) است.
جامعه‌سازی؛ انتظار فعال، فرد را در برابر جامعه خود مسئول اجتماعی می‌داند و او را به تلاش برای اصلاح جامعه و رفع مشکلات آن فرامی‌خواند. منتظر واقعی، در برابر ظلم و فساد ساکت نمی‌ماند و با آن مبارزه می‌کند، زیرا می‌داند که جامعه فاسد، نمی‌تواند پذیرای حکومت عدل الهی باشد. منتظر، تلاش می‌کند تا ارزش‌های اسلامی (مانند عدالت، برادری، تعاون) را در جامعه ترویج دهد و زمینه‌ساز استقرار حکومت اسلامی شود. منتظران، با تبیین و ترویج اندیشه انتظار در سطح جهان، به آگاه‌سازی مردم و آماده‌سازی آنها برای پذیرش حکومت عدل جهانی کمک می‌کنند. منتظران، از جنبش‌های عدالت‌خواه در سراسر جهان حمایت می‌کنند و با آنها همکاری می‌کنند تا زمینه را برای استقرار عدالت جهانی فراهم کنند و بدانند که انتظار فعال و واقعی، در دل مردم جهان، امید به آینده‌ای روشن را زنده می‌کند و آنها را از ظلم و ستم حاکم بر جهان، ناامید نمی‌کند.
درپایان گفتنی است؛ اخلاص، وحدت آفرینی، تدبیر و است استقامت و تداوم بخشی به تلاش‌های و مجاهدت‌ها از الزامات انجام وظایف منتظران است؛ از این روی تمام فعالیت‌ها باید با نیت خالصانه و برای رضای خداوند انجام شود. باید از هرگونه تفرقه و اختلاف پرهیز شود و همه مسلمانان با یکدیگر متحد باشند. باید با تدبیر و برنامه‌ریزی دقیق عمل کرد و از اقدامات شتابزده و بدون همه جانبه نگری پرهیز کرد؛ و اینکه این راه، یک مسیر طولانی و پر فراز و نشیب است و لذا نیاز به صبر و استقامت دارد.
با انجام این مراحل و رعایت راهبرد‌ها و نکات ذکر شده، می‌توان امید داشت که اندیشه “نهضت انتظار” به یک اندیشه فراگیر جهانی تبدیل شود و زمینه را برای ظهور منجی موعود بشر فراهم کند.
محمدباقر مشکاتی،کارشناس تاریخ اسلام و انقلاب اسلامی ایران