جوان آنلاین: از زمانی که امریکا پس از پایان جنگ جهانی دوم با کمترین خسارت ناشی از جنگ در نقش یک ناجی و با طرح «مارشال» وارد اروپای از هم پاشیده شد و کار بازسازی شهرهای مخروبه را در دست گرفت تاکنون قاره سبز تابعی از سیاستهای امریکا بوده است. حتی اگر در برههای فرانسه به رهبری ژنرال دوگل تلاش کرد مقابل نفوذ امریکا در اروپا بایستد، اما در عمل کشورهای اروپایی مقروضتر از آن بودند که بتوانند مسیر جداگانهای را بپیمایند. سلطه دلار، بهانه مقابله با نفوذ کمونیسم طی قرن بیستم و سردمداری امریکا بر ناتو و صدالبته نقش رسانهها (هالیوود) و پروپاگاندای بیامان امریکا، موجب وابستگی شدید کشورهای اروپایی به این کشور شده است. با این حال دونالد ترامپ با سیاست «اول امریکا» تلاش دارد این رابطه را بازتعریف و سود بیشتری از آن کسب کند.
بنابراین با آغاز دوره دوم ریاستجمهوری دونالد ترامپ، روابط امریکا و اروپا وارد مرحلهای جدید و چالشبرانگیز شده است. تجربه دوره اول او نشان داد سیاستهایش میتواند به تضعیف همکاریهای سنتی با متحدان اروپایی منجر شود و اکنون که بار دیگر در کاخ سفید مستقر شده، این نگرانیها به واقعیت تبدیل شده است. به گفته جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، «اروپا باید برای دورانی آماده باشد که دیگر نمیتواند به حمایت بیقیدوشرط امریکا تکیه کند.» این اظهارات نشاندهنده تغییر عمیقی است که در راهبرد اروپا در قبال امریکا رخ داده است.
یکی از نخستین اقداماتی که دولت ترامپ در این دوره در پیش گرفته، بازبینی سیاستهای تجاری با اروپا بوده که باعث افزایش تنشهای اقتصادی شده است. ترامپ بار دیگر از کسری تجاری امریکا با اتحادیه اروپا انتقاد و تهدید به اعمال تعرفههای جدید بر کالاهای اروپایی کرده است. این سیاست، فضای همکاری اقتصادی را تحت تأثیر قرار داده و نگرانیهایی را درباره یک دوره جدید از جنگ تجاری برانگیخته است. یک مقام اروپایی در گفتوگو با فایننشال تایمز میگوید: «تجربه ما نشان داده که دولت ترامپ در سیاستهای تجاری کاملاً غیرقابل پیشبینی است و این عدم قطعیت برای اقتصاد اروپا هزینهزا خواهد بود.»
در حوزه امنیتی نیز ترامپ فشار بیشتری بر کشورهای اروپایی برای افزایش بودجه دفاعیشان در ناتو وارد کرده و با اظهاراتی مبنی بر اینکه امریکا دیگر «بیقیدوشرط» از ناتو حمایت نخواهد کرد، باعث نگرانی بسیاری از کشورهای اروپایی شده است. در نشست اخیر ناتو، یکی از مقامات ارشد آلمانی اظهار داشت: «اروپا نمیتواند برای همیشه منتظر تضمینهای امنیتی از سوی واشینگتن بماند. ما باید مسئولیت بیشتری بر عهده بگیریم.» این موضعگیری، اتحادیه اروپا را بیش از پیش به فکر ایجاد ظرفیتهای دفاعی مستقل انداخته است، بهویژه در شرایطی که وابستگی سنتی اروپا به چتر امنیتی امریکا در حال تضعیف شدن است.
از سوی دیگر، اختلافات سر سیاستهای زیستمحیطی نیز ادامه دارد؛ ترامپ که قبلاً از توافق اقلیمی پاریس خارج شده بود، بار دیگر نشان داده است به همکاریهای بینالمللی در زمینه تغییرات اقلیمی پایبند نیست. او در یک سخنرانی اعلام کرد: «سیاستهای اقلیمی افراطی اقتصاد امریکا را نابود میکنند و من اجازه نمیدهم این اتفاق بیفتد.» این مسئله، اروپا را در مسیر تقابل با امریکا قرار داده و میتواند بر همکاریهای اقتصادی و سرمایهگذاریهای مشترک در حوزه انرژیهای تجدیدپذیر تأثیر بگذارد. به گفته یکی از مقامات کمیسیون اروپا به روزنامه گاردین «اگر ایالات متحده همچنان از مسئولیتهای زیستمحیطی خود شانه خالی کند، اتحادیه اروپا باید راهبردهای جدیدی را برای کاهش اثرات این سیاستها تدوین کند.»
نکته دیگر اینکه یکی از مهمترین نقاط اختلاف میان امریکا و اروپا در دوره جدید ریاستجمهوری ترامپ، نحوه برخورد با جنگ اوکراین است. ترامپ همواره بر لزوم مذاکره مستقیم با روسیه تأکید و اعلام کرده است میتواند در مدت کوتاهی جنگ را متوقف کند. او معتقد است ادامه حمایت نظامی از اوکراین راهحل پایداری نیست و امریکا نباید درگیر یک جنگ فرسایشی شود. در مقابل، ولودیمیر زلنسکی، رئیسجمهور اوکراین اعلام کرده که «هرگونه مذاکرهای که بدون حضور اوکراین و متحدان اروپایی صورت گیرد، فاقد ارزش است و تنها به نفع کرملین خواهد بود.»
این موضع، اروپا را در وضعیت دشواری قرار داده است. بسیاری از رهبران اروپایی بهویژه در کشورهای شرقی اتحادیه اروپا نگرانند کاهش حمایت امریکا از اوکراین به معنای افزایش تهدید روسیه برای امنیت اروپا باشد. رئیسجمهور لهستان در یکی از نشستهای اخیر ناتو اعلام کرد: «اگر اوکراین سقوط کند، تهدید برای کل اروپا افزایش خواهد یافت و این مسئلهای نیست که بتوان آن را نادیده گرفت.»
با این وجود، ترامپ بهشدت به دنبال تغییر مسیر سیاست خارجی امریکا در قبال این جنگ است. او پیشنهاد کرده اروپا باید سهم بیشتری از هزینههای جنگ را بر عهده بگیرد و امریکا نمیتواند بیپایان برای این درگیری هزینه کند. این موضع، چالش جدیدی را برای کشورهای اروپایی ایجاد کرده که همچنان بر تداوم کمک به کییف تأکید دارند. بسیاری از مقامات اروپایی بر این باورند که بدون حمایت امریکا، ادامه مقاومت اوکراین در برابر روسیه دشوار خواهد بود. به گفته یکی از مقامات ارشد اتحادیه اروپا: «ما از امریکا انتظار داریم همچنان در کنار ما بایستد، چراکه این جنگ نهتنها درباره اوکراین، بلکه درباره امنیت کل اروپاست.»
در این شرایط، اروپا دو گزینه پیشرو دارد: یا به سمت خودمختاری بیشتر در حوزههای دفاعی، اقتصادی و سیاست خارجی حرکت کند یا اینکه با سیاستهای جدید ترامپ سازگار شود و برای کاهش تنشها مسیر دیپلماسی را در پیش گیرد. تاکنون نشانههایی از هر دو رویکرد در میان کشورهای اروپایی دیده میشود. برخی مانند فرانسه بر لزوم استقلال راهبردی تأکید دارند، در حالی که برخی دیگر مانند آلمان به دنبال مدیریت روابط با امریکا از طریق مذاکره هستند. رئیسجمهور فرانسه، امانوئل مکرون در اظهارات اخیر خود تأکید کرد: «اروپا دیگر نمیتواند قربانی بیثباتی سیاستهای امریکا باشد و باید ظرفیتهای دفاعی مستقل خود را توسعه دهد.» این اظهارات نشاندهنده تغییری اساسی در نگاه رهبران اروپایی به رابطه با امریکاست.
در این میان برخی تحلیلگران امریکایی بر این باورند که اروپا چارهای جز همکاری با ترامپ ندارد، چراکه امریکا همچنان بزرگترین شریک امنیتی و اقتصادی این قاره است. این مسئله بیش از هرچیزی نشان از وابستگی عمیق و عدم استقلال سیاسی کشورهای اروپایی دارد که طی دهها سال از زمان پایان جنگ جهانی دوم تاکنون شکل گرفته است.
با این اوصاف، دوره دوم ریاستجمهوری ترامپ، روابط امریکا و اروپا را با چالشهایی عمیقتر از قبل مواجه کرده است. سیاستهای اقتصادی، تعهدات امنیتی، همکاریهای اقلیمی و تلاش اروپا برای استقلال استراتژیک از محورهای اصلی این رابطه خواهند بود. اکنون پرسش کلیدی این است که آیا اروپا میتواند با چالشهای جدید سازگار شود یا اینکه مسیر تقابل با واشینگتن را در پیش خواهد گرفت؟ آینده روابط ترانسآتلانتیک یا TTIP (پیمان تجارت آزاد بین اتحادیه اروپا و امریکا) تا حد زیادی به واکنش رهبران اروپایی در ماههای آینده بستگی دارد، چراکه تصمیمهای امروز آنها میتواند سرنوشت همکاری دو سوی اقیانوس اطلس را برای سالهای آینده رقم بزند.
اروپا در دوراهی چالش با واشینگتن یا خودمختاری استراتژیک
بنابراین با آغاز دوره دوم ریاستجمهوری دونالد ترامپ، روابط امریکا و اروپا وارد مرحلهای جدید و چالشبرانگیز شده است. تجربه دوره اول او نشان داد سیاستهایش میتواند به تضعیف همکاریهای سنتی با متحدان اروپایی منجر شود و اکنون که بار دیگر در کاخ سفید مستقر شده، این نگرانیها به واقعیت تبدیل شده است
صاحبخبر -
∎