به گزارش سرویس ترجمه خبرگزاری ایمنا، چالش‌های روبه‌رشد زندگی شهری در دنیای امروز همچون تخریب محیط زیست، انزوای اجتماعی و نابرابری‌های اقتصادی، فرصتی برای ارائه راهکارها و الگوهای نوین زندگی شهری ایجاد کرده است که به‌دنبال ایجاد تعادل بین نیازهای انسان و طبیعت هستند. گسستگی اجتماعی و شکاف‌های اقتصادی در حال از بین بردن بافت محیط‌های شهری است و در این میان، روستاهای پایدار به‌عنوان راهکاری مؤثر برای مقابله با بحران‌های اجتماعی و زیست‌محیطی پدیدار شده‌اند؛ جوامع کوچکی که زندگی پایدار، انسجام اجتماعی و تاب‌آوری اقتصادی در آنها، محرک رشد شهری است.
توسعه سنتی شهرها و حومه‌ها منجر به گسترش بی‌رویه و انزوای اجتماعی شده و اثرات مخربی بر انسجام اجتماعی و محیط زیست داشته است. افزایش گردشگری روستایی، تولیدهای خاص و تفریحات جایگزین استخراج منابع و کشاورزی به‌عنوان محرک‌های اصلی اقتصادی، از جمله تغییرات در بوم‌روستاها است که نیازمند شناخت و توجه بیشتر است.
شهرها به‌دلیل مشکلاتی همچون ناشناس بودن افراد برای یکدیگر، افزایش قیمت مسکن، ترافیک زیاد و آلودگی هوا، به محیط‌هایی نامناسب برای زندگی تبدیل شده‌اند. این مشکلات موجب شده‌اند که شهروندان از ارتباطات اجتماعی و حس تعلق محروم شوند و کیفیت زندگی آنها کاهش پیدا کند. علاوه بر این، کمبود فضاهای سبز و دسترسی ناکافی به طبیعت، این مشکلات را تشدید می‌کند. شهرنشینان از عناصری که موجب بهبود رفاه و ایجاد حس تعلق می‌شوند، همچون هوای پاک، فضاهای آرامش‌بخش و فرصت‌های تفریح در طبیعت، دور شده‌اند و به این ترتیب، شهرها به مکان‌هایی غیرانسانی تبدیل شده‌اند که نیازهای اساسی روحی و جسمی ساکنان خود را برآورده نمی‌کنند.
روستای پایدار؛ یک جایگزین آگاهانه
بوم‌روستا یا روستای پایدار یک اجتماع سنتی و هدفمند است که با هدف پایداری بیشتر اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی ایجاد شده است. این روستاها به‌طور معمول جمعیتی بین ۵۰ تا ۳۵۰ نفر دارند و با کمک خانواده‌ها و گروه‌های مردمی رشد می‌کنند. پایه اصلی بوم‌روستاها ارزش‌های مشترک زیست‌محیطی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است و برای ارائه راهکارهای جایگزین برای روندهای مخرب فعلی در حوزه‌های مختلف از تولید انرژی و استفاده از منابع آبی گرفته تا روش‌های حمل‌ونقل و مدیریت پسماند تلاش می‌کنند.
اگرچه بوم‌روستاها به‌طور سنتی در مناطق روستایی یافت می‌شوند، تعدادی از آنها در محیط‌های شهری در حال ظهور هستند و نشان می‌دهند که زندگی شهری پایدار نه‌تنها ممکن، بلکه مقیاس‌پذیر است. روستاهای پایدار با تکیه بر حفاظت از محیط زیست و سیستم‌های دایره‌ای، مدلی مقیاس‌پذیر ارائه می‌دهند تا الهام‌بخش توسعه محله‌های شهری احیاکننده در سراسر جهان باشند. این مدل‌ها با بهره‌گیری از رویکردهای اقتصاد دایره‌ای، سعی در حفظ محیط زیست از طریق افزایش سهم منابع تجدیدپذیر و قابل بازیافت دارند و همزمان با کاهش مصرف مواد خام و انرژی، به افزایش طول عمر کالاها و حفظ منابع طبیعی نیز کمک می‌کنند.
روستاهای پایدار، جوامع خودجوش و آگاهانه‌ای هستند که بر ارزش‌های مشترک پایداری محیط زیست و ایجاد اجتماع متمرکز شده‌اند. برخلاف توسعه‌های مرسوم که سود توسعه‌دهندگان را در اولویت قرار می‌دهد و اغلب منجر به اقدامات کاهش هزینه با حداقل تمرکز بر مردم و زمین می‌شود؛ این روستاها از طریق سیستم‌های وابسته بر حفاظت از محیط زیست، انسجام اجتماعی و تاب‌آوری اقتصادی تأکید دارند.
تاکنون ۱۱۰۰ بوم‌روستا در سراسر جهان ایجاد شده است که نشان‌دهنده رشدی قابل‌توجه در تلاش برای ایجاد اجتماعات پایدار و دوستدار محیط زیست است. این روستاهای پایدار با ارائه الگوهای نوآورانه در طراحی فضاهای زندگی، سعی در ایجاد تعادل بین نیازهای فردی و جمعی ساکنان دارند. فضاهای باز مشترک به‌عنوان قلب تپنده یک روستای زیست‌محیطی عمل می‌کنند و تعاملات خودجوش را ترویج و مراقبت جمعی را تقویت می‌کنند.
فضاهای باز مشترک، بستر مناسب و محیطی جذاب برای ساکنان فراهم می‌کنند و آنها را به مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی و مراسمی تشویق می‌کنند که پیونددهنده اعضای جامعه است. این فضاها به‌عنوان یکی از عوامل پایداری اجتماعی در معماری بومی در افزایش امنیت شهری نیز مؤثر هستند و زمینه را برای نمایش زندگی اجتماعی افراد و گروه‌های اجتماعی متفاوت فراهم می‌کنند.
عناصر معماری همچون قرارگیری پلکانی پنجره‌ها، ایوان‌ها و حائل‌های سبز لایه‌بندی شده، اطمینان می‌دهند که در عین گسترش فضاهای اجتماعی، به فضای شخصی افراد احترام گذاشته می‌شود. این رویکرد در راستای معماری پایدار قرار دارد که به دنبال کاهش اثرات منفی زیست‌محیطی ساختمان‌ها از طریق افزایش بهره‌وری و اعتدال در استفاده از مصالح، انرژی و فضا است. معماری پایدار در طراحی محیط ساخته‌شده، از رویکردی آگاهانه در مورد انرژی و حفاظت از محیط زیست استفاده می‌کند و در معماری بومی روستایی نیز این الگوها جایگاه ویژه‌ای دارد. جهت‌گیری معابر و استفاده از مصالح بومی از دیگر الگوهای معماری پایدار در بوم‌روستاها است.
روستاهای پایدار از شرکت‌های محلی و اشتراک منابع از طریق ایجاد اقتصادهای دایره‌ای حمایت می‌کنند که ضایعات را کاهش و تاب‌آوری را افزایش می‌دهد. این امر موجب می‌شود که جوامع محلی، با تکیه بر منابع داخلی و کاهش وابستگی به زنجیره‌های تأمین طولانی و آسیب‌زننده، تاب‌آوری بیشتری در برابر شوک‌های اقتصادی و زیست‌محیطی داشته باشند. این رویکرد مدل‌های کسب‌وکار جدیدی را شکل می‌دهد که می‌توانند برای افراد و جامعه سودآور باشند. بوم‌روستاها همچنین به‌عنوان کلاس‌های درس زنده عمل می‌کنند و کارگاه‌ها، تورها و تجربیات عملی را برای گسترش شیوه‌های پایدار فراتر از مرزهای خود ارائه می‌دهند.
تغییر در حاشیه‌های شهری
در حالی که روستاهای پایدار چهارچوب‌های جامعی برای پایداری ارائه می‌دهند، مفهوم «محله‌های جیبی» نشان می‌دهد که چگونه مداخلات طراحی در مقیاس کوچک می‌تواند تغییرات معناداری ایجاد کنند. محله جیبی نوعی از اجتماع برنامه‌ریزی‌شده است که از گروهی از اقامتگاه‌های کوچک‌تر در اطراف یک حیاط یا باغ مشترک تشکیل شده است و برای ترویج حس نزدیک به اجتماع و همسایگی با افزایش سطح تماس طراحی می‌شود. برخلاف محله‌های معمولی که حیاط‌های خصوصی و خیابان‌های عمومی موانعی در برقراری ارتباط ساکنان ایجاد می‌کنند، محله‌های جیبی این خطوط را محو می‌کنند.
فضاهای نیمه‌عمومی در محله‌های جیبی طوری طراحی می‌شوند که هم ساکنین را به تعامل با یکدیگر تشویق کنند و هم حریم خصوصی آنها را حفظ کنند. به این ترتیب با اعمال تغییرات کوچک در طراحی فضاها می‌توان حس تعلق و مسئولیت‌پذیری مشترک را میان ساکنان یک محله افزایش داد. بسیاری از کارشناسان معتقدند برای گسترش ایده‌های نوآورانه در زمینه پایداری، بهترین کار این است که این ایده‌ها در سطح محلی و در حاشیه شهرها اجرا شوند؛ یعنی مناطقی که به شهر نزدیک هستند اما هنوز حال و هوای روستایی دارند. حاشیه شهر می‌تواند مکان مناسبی برای آزمایش و توسعه شیوه‌های نوآورانه برای پیاده‌سازی مدل‌های روستای پایدار باشد.
دولت‌های محلی در شهرهایی که در حال کوچک شدن هستند، باید از پروژه‌های ساخت‌وساز کوچک مقیاس حمایت کنند که توسط مردم محلی و شهروندان عادی اداره می‌شوند، همچنین استفاده از فناوری‌های پایدار بومی و آزمایشی را تشویق کنند. مزایای ادغام اصول طراحی بوم‌روستا در مناظر شهری متعدد است؛ این روستاها با استفاده از شیوه‌های ساخت پایدار همچون استفاده از مصالح بازیافتی و فناوری‌های نوین ساختمانی، بهینه‌سازی مصرف انرژی از طریق طراحی ساختمان‌های کم‌مصرف و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر همچون انرژی خورشیدی و بادی و ایجاد فضاهای سبز فراوان، ردپای کربن را به میزان چشمگیری کاهش می‌دهند.
از نظر اجتماعی، فضاهای مشترک و حاکمیت مشارکتی در این روستاها، جوامع متحدی را ایجاد می‌کند که حس تعلق و مسئولیت‌پذیری در آنها جریان دارد و با انزوای رایج در شهرهای مدرن مبارزه می‌کنند. از سوی دیگر، حمایت از کسب‌وکارهای محلی و ایجاد سیستم‌های اشتراک منابع همچون مبادله کالا و خدمات، اجاره ابزار و تجهیزات و استفاده مشترک از وسایل نقلیه، هزینه‌های زندگی را کاهش می‌دهد و اقتصادهای قوی و انعطاف‌پذیری ایجاد می‌کند.
روستاهای پایدار در برابر هم‌خانه‌سازی شهری
هم‌نشینی یا هم‌خانه‌سازی شهری به یک اجتماع آگاهانه از خانه‌های خصوصی و اغلب آپارتمان‌ها اشاره دارد که در اطراف فضاهای مشترک و امکاناتی طراحی می‌شوند تا حس اجتماع را تقویت کنند. این اجتماعات به‌طور معمول در محیط‌های شهری واقع شده‌اند و امکان پیاده‌روی و دسترسی به خدمات شهری را فراهم می‌کنند. در حالی که جوامع هم‌خانه‌سازی شهری اغلب ارزش‌های مشترکی با روستاهای پایدار دارند از جمله اجتماع، مدیریت مشارکتی و فضاهای باز مشترک، اما ممکن است به اندازه روستاهای پایدار بر پایداری زیست‌محیطی تأکید نداشته باشند. روستاهای پایدار بر خودکفایی، تولید غذا، کاهش ردپای کربن و زندگی در هماهنگی با طبیعت تمرکز دارند، در حالی که بسیاری از جوامع هم‌خانه‌سازی این اهداف زیست‌محیطی را در اولویت قرار نمی‌دهند.
افزون بر این، روستاهای پایدار شهری ابتکارات اقتصاد دایره‌ای همچون تولید در محل، ساخت، خرده‌فروشی یا فضاهای اداری را در خود جای می‌دهند که در هم‌نشینی شهری کمتر رایج است. اگرچه هم‌خانه‌سازی در درجه اول حس اجتماع را تقویت می‌کند، اغلب در چهارچوب‌های مرسوم شهری و اقتصادی عمل می‌کند و در مقابل، بوم‌روستاهای شهری، رویکردی جامع و سیستمی به زندگی شهری اتخاذ می‌کنند و ساکنان را تشویق می‌کنند تا آگاهانه‌تر با خانه‌ها، جوامع، امور مالی و کره زمین درگیر شوند.
ادغام اصول بوم‌روستا در مناظر شهری دارای پتانسیل تحول‌آفرینی است، چراکه کلید مقیاس‌بندی طراحی احیاکننده، در دسترس قرار دادن و مرتبط کردن آن با مخاطبان گسترده‌تر است. با بازتعریف مفهوم روستاهای پایدار و گنجاندن اصول آنها در برنامه‌ریزی شهری، می‌توان محله‌های احیاکننده را ساخت و شهرها را به فضاهای پایدار و جامعه‌محور تبدیل کرد که به نفع مردم و کره زمین باشد.