به گزارش ایرنا ایرانیان همواره در طول تاریخ برای اموات خود عزت و احترام خاصی قائل بوده و معتقدند با اینکه عزیزانشان دیگر در این دنیا حضور ندارند اما روحشان کاملا آگاه و هوشیار است به همین خاطر پنجشنبه‌ها به رسم عادت بر سر مزار اموات خود حاضر می‌شوند.
علاوه بر این مراسم گوناگونی از جمله « چراغ برات» برای تجلیل از مردگان و شادی روح آنها و طلب آمرزش برای اموات در نقطه نقطه ایران زمین به خصوص سرزمین خراسان وجود دارد.
در واقع «چراغ» به معانی روشنایی است و راه را به انسان نشان می‌دهد تا در چاله‌های دنیا که همان گناهان هستند نیفتد و «برات» نیز به این معناست که مردم برای رفتگان خود از درگاه خداوند طلب آمرزش می‌کنند و بدین منظور صدقه و خیرات می‌دهند.
برات مصداقی بر اعتقاد به اصل معاد
برات در خراسان جنوبی مصداقی بر اعتقاد به اصل معاد است که مردم در این خطه با انجام اعمال مخصوص به استقبال آن می‌روند، این مراسم به مدت سه روز و با عناوین مختلف برگزار می‌شود و مردم هر روز آن را با بزرگداشت قشر خاصی از مسلمانان برگزار می‌کنند.
مراسم چراغ برات با عناوین مختلف برات غریبان، برات شهدا، برات اسرا، برات مسافران، برات زنده‌ها و برات مرده‌ها در طول سه روز برگزار می‌شود
مراسم چراغ برات به عنوان یک سنت حسنه مربوط به ایران باستان در سه شب و روز یازده تا چهارده شعبان و یا دوازده تا ۱۵ شعبان با عناوین مختلف برات غریبان، برات شهدا، برات اسرا، برات مسافران، برات زنده‌ها و برات مرده‌ها برگزار می‌شود که از این میان آنها برات مرده‌ها در ۱۴ شعبان با شور و حال خاصی برگزار می‌شود.
مراسم ویژه «برات» در استان خراسان جنوبی با عناوین مختلفی چون عید برات، شب برات و چراغ برات با آداب و رسوم مختلف برگزار می‌شود، روزی که مردم برای آمرزش اموات خود با کمک به نیازمندان خیرات می‌کنند، بر سر مزار درگذشتگان خود حاضر می‌شوند و خیرات و نذوراتی از جمله کیک، شیرینی، شکلات، خرما و میوه توزیع می‌کنند.
همچنین در چنین روزی پخت انواع نان‌های سنتی مانند روغن جوشی، چلبکی، کماچ و حلوا و پخش آن در بین مردم به ویژه کودکان از مراسم ایام برات در خراسان جنوبی است، مردم این خطه از ایران زمین معتقدند این نان‌های سنتی باید قبل از غروب آفتاب پخت و توزیع شود.
مردم دیار خاوران همه ساله در روز ۱۴ شعبان به قبرستان‌ها می‌روند و با پهن کردن فرش، توزیع خیرات و پخش انواع خوراکی و خواندن روضه یاد و خاطره اموات را گرامی می‌دارند، قرائت و جزخوانی قرآن و فاتحه نیز در این راستا هدیه‌ای است که از سوی مردم نثار روح درگذشتگان می‌شود.
چراغ برات مراسمی است که ریشه آن به ایران باستان می‌رسد اما این رسم در بین تمام ایرانیان مورد توجه قرار نگرفته و فقط در برخی مناطق مانند استان خراسان حتی کشور پاکستان و بخش‌هایی از افغانستان برگزار می‌شود.
ابوریحان بیرونی در مورد شب برات می گوید: «شب پانزدهم این ماه شب بزرگی است و لیله الصک و لیله البرات نام دارد و عوام مردم بر این عقیده اند که خداوند صورت افرادی را که در آن سال باید بمیرند در این شب به ملک الموت نشان می دهد».
نکته جالب توجه این است که هرچند ایام برات سه روز است اما در برخی از روستاها و همچنین مناطقی که هنوز روابط طایفه‌ای مستحکم است درصورتی که تعداد درگذشتگان سال بیش از سه نفر باشد مراسم را از ابتدای ماه شعبان آغاز کرده و هر روز در منزل یکی از درگذشتگان مجلس روضه همچنین مراسم قرائت قرآن برپا می‌شود.
مردم در این روستاها به چند گروه تقسیم شده و هر گروه در قسمتی از روستا در جمع بازماندگان متوفی به قرائت قرآن می‌پردازند، مردم در این روستاها عصر روز سیزدهم شعبان با حضور بر مزار اموات و خواندن فاتحه، یاد و خاطره آنان را گرامی می‌دارند.
در روز چهاردهم شعبان نیز تمام اهالی روستا به صورت دسته‌جمعی در خانه آخرین خانواده‌ای که عزیزی را از دست داده‌اند جمع شده و برای متوفی فاتحه می‌خوانند.
از دیگر مراسم روز برات که بیشتر در روستاها رونق دارد اجرای مراسم برات‌خوانی است، در این مراسم جوانان و نوجوانان روستا به خانه افرادی که به تازگی عزیزی را از دست داده‌اند مراجعه کرده و اشعاری را در یادآوری روز برات قرائت می‌کنند.
اهالی خانه نیز از آنچه در خانه موجود است مانند خرما، شکلات، نقل‌ونبات، لنگاش پخته، عناب و گردو به آنها می‌دهند و بدین وسیله از آنها تشکر می‌کنند( این مراسم اخیرا کمرنگ شده است).
شب نیمه شعبان تمام چراغ‌های خانه باید روشن باشد، اعتقاد روستاییان بر این است که در این شب ارواح مردگان آن خانه به محل زندگی خود می‌آیند و اگر چراغ خانه روشن باشد برای اهالی خانه دعای خیر می‌کنند
در روستاها رسم بر این است که شب نیمه شعبان تمام چراغ‌های خانه باید روشن باشد، اعتقاد روستاییان بر این است که در این شب ارواح مردگان آن خانه به محل زندگی خود می‌آیند و اگر چراغ خانه روشن باشد برای اهالی خانه دعای خیر کرده و در غیر این صورت آنان را نفرین می‌کنند.
روز سیزدهم شعبان در برخی شهرهای خراسان به برات زنده‌ها شهرت دارد و مردم در این روز به شکرانه نعمت سلامتی به پخش شیرینی و شکلات می‌پردازند.
در غروب روز سیزدهم شعبان نیز کسانی که به تازگی عزیزی را از دست داده‌اند اقدام به پخت نوعی نان سنتی به نام روغن جوشی کرده و آن را بین مردم تقسیم می‌کنند.
اعتقاد مردم این خطه بر این است که اگر عروس خانواده روغن جوشی را بپزد ارواح تازه گذشتگان از این خیرات بهره بیشتری می‌برند.
نکته قابل تامل اینکه در دهه اخیر روز برات در خراسان جنوبی به سمت تجملاتی و خیرات پر زرق و برق و گران قیمت سوق داده شده و این روز مهم به خصوص در مناطق شهری تحت تاثیر اسراف و چشم و همچشمی قرار گرفته است.
به همین منظور اقدامات فرهنگی خوبی نیز در حال انجام است تا شهروندان هزینه‌های این مراسم را صرف امور خیریه در موسسه‌ها و مراکز نیکوکاری کرده تا برای کمک به نیازمندان هزینه کنند.
همه ساله به همت کمیته امداد امام خمینی (ره) همزمان با نیمه شعبان پایگاه‌های جمع آوری صدقه در محل گلزار شهدا، مساجد، میادین، معابر اصلی و محافل برگزاری جشن‌های نیمه شعبان برپا می‌شود که عوائد و نذورات جمع آوری شده به نیازمندان واقعی اختصاص می‌یابد.
همچنین در مناطق روستایی کارتخوان‌های سیار برای جمع‌آوری نذورات مردمی در قبرستان‌ها موجود است و کمک‌های جمع‌آوری شده با مشارکت و همفکری مردم و بزرگان روستا برای بهسازی و بازسازی مساجد، قبرستان و امورات مربوط به روستا هزینه می‌شود.
مراسم چراغ برات به شماره ۸۰۹ سال ۱۳۹۱ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.