وجه اشتراک امام رضا(ع) و امام زمان (عج) این است که هر دو امام، احکام الهی که به واسطه پیامبران برای هدایت بشریت آمده و به فراموشی سپرده شده بود را احیا و زنده کردند و می کنند. البته باید بدانیم که احیا، فراتر از صرف یادآوری است؛ بلکه به معنای دمیدن روح تازه به کالبد دین است. یعنی امام(ع) نه تنها احکام را یادآوری می‌کنند؛ بلکه با تفسیر صحیح و ارائه الگوهای عملی، کاری می‌کنند که دین در مویرگ های زندگی مردم جریان یابد.
چهارشنبه هر هفته این توفیق را داریم تا خوانندگان عزیز رواق را میهمان شرح یکی از القاب مبارک امام رضا(ع) نماییم و در گفت‌وگو با علما و اندیشمندان حوزه و دانشگاه، از جام معارف ناب رضوی، جان تشنه خویش را سیراب کنیم. این هفته، در محضر استاد حوزه و دانشگاه حجت الاسلام والمسلمین محسن اکبری شاهرودی، شرح لقب دلنشین «محیی حکم النبیین» را بهره‌مند خواهیم شد؛ به امید آن‌که گامی در جهت افزایش معرفت خود نسبت به آن امام همام برداریم.
با تبریک اعیاد شعبانیه، بفرمایید معنای عبارت «السَّلامُ عَلَی مَنْ أَحْیا اللهُ بِهِ دَارِسَ حُکْمِ النَّبِیینَ» که در زیارت جوادیه امام رضا(ع) آمده است، چه پیام و مفهوم عمیقی دارد؟
بنده هم عید بزرگ نیمه شعبان را خدمت شما و همه منتظران ظهور حضرت مهدی موعود(عج) تبریک و تهنیت عرض می‌کنم. این قطعه از زیارت جوادیه حضرت رضا(ع) تشابه با عباراتی دارد که خطاب به امام زمان(عج) عرض می کنیم. مثلاً در زیارت روز جمعه امام زمان(عج) داریم «وَ أَحْیِ بِهِ سُنَنَ الْمُرْسَلِینَ، وَدارِسَ حُکْمِ النَّبِیِّینَ». تعبیری که در ابتدا ذکر کردید، در زیارت جوادیه حضرت رضا(ع)، بیانگر جایگاه والای ایشان در احیای احکام و آموزه‌های فراموش‌شده پیامبران الهی است. به عبارت دیگر، امام رضا(ع) با تلاش‌ها و مجاهدات خود، تعالیم اصیل انبیاء را که در گذر زمان و به دلیل انحرافات و تحریفات، کمرنگ شده بودند، دوباره زنده کرد و به مردم یادآوری نمود.
وقتی خطاب به امام رضا(ع) می گوییم «السَّلَامُ عَلَی» فقط یک تعارف نیست؛ بلکه اعلان تسلیم و پذیرش ولایت و رهبری امام رضا(ع) است. یعنی ما با این سلام اعلام می‌کنیم که ایشان را به عنوان الگو و راهنمای خود در زندگی می‌پذیریم. هنگامی که به حضرت عرض می کنیم «من أَحْیا اللهُ بِهِ» اشاره به نقش حیاتی امام رضا(ع) در زنده کردن دین داریم. احیا، فراتر از صرف یادآوری است؛ بلکه به معنای دمیدن روح تازه به کالبد دین است. یعنی امام(ع) نه تنها احکام را یادآوری می‌کنند؛ بلکه با تفسیر صحیح و ارائه الگوهای عملی، کاری می‌کنند که دین در زندگی مردم جاری شود و تأثیرگذار باشد و زمانی که می گوییم «دَارِسَ حُکْمِ النَّبِیینَ» یعنی تمام دستورات، ارزش‌ها، اخلاقیات و معارف الهی است که توسط پیامبران آورده شده و به فراموشی سپرده شده بود و امام رضا(ع) آنها را دوباره احیا کرد.
با توجه به تفاوت‌های تاریخی و بستر اجتماعی دوران امام رضا(ع) و امام زمان(عج)، چگونه می‌توان نقش این دو امام را در حفظ و تداوم خط امامت شیعی و همچنین آماده سازی جامعه برای گذار از عصر غیبت به عصر ظهور تحلیل کرد؟
هر دو امام(ع) نقش مهمی در احیای دین و احکام الهی دارند. امام رضا(ع) در زمان خود، با تبیین معارف دینی و مبارزه با انحرافات، به احیای دین پرداخت. امام زمان(عج) نیز در دوران ظهور، با برقراری عدالت و حاکمیت الهی، دین را به طور کامل احیا خواهد کرد و جهان را از ظلم و جور پاک خواهد نمود. در واقع می‌توان گفت که امام رضا(ع) زمینه ساز و مقدمه‌ای برای ظهور امام زمان(عج) و احیای کامل دین توسط ایشان است.
می‌توان از جهات مختلفی وجه تشابه بین این دو امام بزرگوار را تبیین کرد. نخست می‌توان از نقش الگویی هر دو امام همام صحبت نمود. هر دو امام، الگوهای کاملی از انسان کامل و متخلق به اخلاق الهی هستند. امام رضا(ع) با رفتار و کردار خود، نمونه‌ای از یک موحد واقعی را به نمایش گذاشت و امام زمان(عج) نیز در دوران ظهور، با تجلی تمام کمالات انسانی، جهان را متحول خواهد کرد. دومین وجه تشابه، مبارزه با انحرافات است. هر دو امام، با انحرافات و بدعت‌هایی که در دین ایجاد شده بود، مبارزه کردند و می کنند. امام رضا (ع) با مناظرات و استدلال‌های قوی، سعی در زدودن شبهات و روشن کردن اذهان مردم داشت و امام زمان(عج) نیز با برقراری حکومت عدل الهی، تمام مظاهر فساد و انحراف را از بین خواهد برد. وجه تشابه دیگری که می توان بدان اشاره کرد، گسترش معارف الهی است. هر دو امام، در گسترش معارف الهی و تبیین حقایق دین، نقش بسزایی دارند. امام رضا(ع) معارف اهل بیت(ع) را به نسل‌های بعد منتقل کرد و امام زمان(عج) نیز در دوران ظهور، تمام حقایق پنهان دین را آشکار خواهد نمود.
به نظر شما در دنیای امروز چه نشانه‌هایی می‌تواند اندراس و فراموش‌شدن احکام الهی را به ما نشان دهد؟
اگر بخواهیم اشاره‌ای به نشانه هایی از اندراس و فراموش شدن احکام خداوند در دنیای امروز داشته باشیم می‌توانیم رواج بی‌عدالتی و ظلم را از نخستین نشانه‌ها به حساب آوریم. گسترش بی عدالتی و ظلم در جوامع مختلف، نشان دهنده کمرنگ شدن ارزش های اخلاقی و انسانی است که پیامبران برای آن تلاش کردند. غرق شدن در مادیات و بی توجهی به معنویت، یکی دیگر از نشانه های فراموش‌شدن احکام الهی است.
نشانه دیگری که می‌توان از آن یاد کرد، ظهور فرقه‌های انحرافی است. پیدایش فرقه‌های انحرافی و گروه‌های تکفیری، نشان دهنده سوء استفاده از دین و تحریف آموزه‌های پیامبران است. بی‌توجهی به حقوق دیگران و نقض حقوق آنان، اعم از حقوق انسان‌ها، حیوانات و محیط زیست، نشان دهنده کمرنگ شدن اخلاق و ارزش‌های انسانی است که پیامبران بر آن تاکید داشتند. اینها تنها برخی از نشانه‌های اندراس و فراموشی احکام الهی در طول زمان است.
عبارت «السَّلامُ عَلَی مَنْ أَحْیا اللهُ بِهِ دَارِسَ حُکْمِ النَّبِیینَ» برای جوانان، پیروان امام رضا(ع) و منتظران امام زمان (عج) چه درس‌هایی دارد؟
این عبارت پر محتوا، درس‌های ارزشمندی دارد که باید آنها را فرابگیریم. از مهمترین آنها درس، مسئولیت‌پذیری اجتماعی است. جوانان به عنوان نیروی فعال و پویای جامعه، مسئولیت دارند که در احیای ارزش‌های دینی و مقابله با انحرافات نقش فعالی داشته باشند. همچنین این عبارت، به جوانان درس امید می‌دهد. اینکه حتی اگر برخی آموزه‌های دینی کمرنگ شده‌اند، باز هم می‌توان با تلاش و کوشش، آنها را احیا کرد و به جامعه برگرداند. این امید، باید محرکی برای تلاش و فعالیت جوانان در مسیر اعتلای دین و جامعه باشد. فهم عمیق آموزه‌های دینی، نیازمند تحصیل و دانش‌اندوزی است. جوانان باید با مطالعه و تحقیق، درک صحیحی از دین پیدا کنند تا بتوانند در احیای آن نقش مؤثری ایفا کنند. همچنین این تعبیر درباره امام رضا(ع)، منتظران امام زمان(عج) را به آمادگی برای ظهور دعوت می‌کند. آمادگی، فقط منتظر ماندن نیست، بلکه تلاش برای احیای دین و ایجاد جامعه‌ای صالح است تا زمینه ظهور حضرت فراهم شود. منتظران امام زمان(عج)، باید در عمل به وظایف دینی خود کوشا باشند و به عنوان سربازان امام زمان(عج) در جامعه ایفای نقش کنند. آنها باید با آگاهی از شرایط زمان و شناخت چالش‌ها و مشکلات جامعه، برای ایجاد تغییرات مثبت تلاش کنند. رفتار و اخلاق منتظران امام زمان(عج) باید الگویی برای دیگران باشد و جامعه را به سمت فضایل و کمالات اخلاقی سوق دهد. در حقیقت آنها با عمل به آموزه های دینی خود، فضای ظهور را آماده می‌کنند. در پایان عرض می کنم، این عبارت فراخوانی برای عمل و تلاش است. نه تنها برای امامان و رهبران، بلکه برای هر فرد مؤمن. هر کسی در حد توان و جایگاه خود می‌تواند در احیای آموزه‌های دینی نقش داشته باشد. جوانان، پیروان امام رضا(ع) و منتظران امام زمان(عج) هر کدام می‌توانند با تأمل در این عبارت، نقش خود را در این مسیر خطیر بیابند و برای انجام آن تلاش کنند.