جوان آنلاین: فرونشست زمین طی سال‌های اخیر، به موضوعی بحث برانگیز در محافل مختلف تبدیل شده، مسئله‌ای که با تغییر اقلیم و اضافه برداشت‌ها از سفره‌های آب زیرزمینی شتاب گرفته است. حالا وضعیت کاهش منابع آب‌های زیرزمینی آنقدر اسفناک شده که فرونشست‌ها از استان‌های خشک و کم آب به مناطق پرآب رسیده و نشان می‌دهد این موضوع زندگی شهروندان در همه استان‌ها را به چالش کشیده است. در زنجان اعلام شده، انشعابات غیرمجاز، بی‌دقتی در وسایل اندازه‌گیری مصرف و آبیاری غیراصولی باغچه و باغ‌ها از عمده دلایل تنش آبی در این استان است.
کمبود بارش و تغییر وضعیت بارندگی‌ها از برف به باران مشکل تأمین آب را به خصوص طی سال‌های اخیر در استان زنجان تشدید کرده است، به طوری‌که براساس آمار‌ها هشت‌شهر و ۳۳۰روستای استان در وضعیت تنش آبی قرار دارد و اقدامات جبرانی لازم از جمله حفر چاه برای آنها از سوی شرکت آب و فاضلاب استان انجام می‌شود. در این میان فرونشست زمین محصول اضافه برداشت گسترده از آب زیرزمینی و تداوم این امر در سال‌های خشک است که سفره‌های آب زیرزمینی باوجود اضافه برداشت‌هایی که از آنها صورت می‌گیرد به دلیل بارش‌های کم یا نبود بارش بدون تغذیه صورت می‌گیرد. روندی که در شرق زنجان با توجه به تداوم اضافه برداشت و همچنین استقرار صنایع آب بر طی دهه‌های گذشته شتاب گرفته است. آن‌طور که آمار‌ها نشان می‌دهد، میانگین افت سالانه دشت‌های استان زنجان در حدود یک‌و‌نیم متر است. زنجان دارای هفت دشت است که از این تعداد دو دشت طارم و ماهنشان آزاد یا غیر ممنوعه بوده و سایر دشت‌های استان که شامل سه دشت در شهرستان خدابنده، یک دشت در ابهر و یک دشت نیز در زنجان است، جزء دشت‌های ممنوعه به شمار می‌رود.
روستاییان بی‌توجه به نوع مصرف
چندی قبل، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان زنجان گفته بود که یک دلیل تنش‌های آبی به جز بحث کاهش بارش‌ها، وجود انشعابات غیرمجاز همچنین استفاده از آب برای آبیاری باغچه و باغ‌هاست که موجب می‌شود روستا‌ها با تنش آبی فصلی مواجه شوند. محمدعلی نادرخانی تأکید کرد: «روستاییان باید در این خصوص اصول را رعایت کنند چراکه برخی از روستاییانی که هم در شهر و هم در روستا‌ها ساکن هستند، شیر آب را در طول شبانه‌روز برای آبیاری باغ‌های خود باز می‌گذارند که این موجب می‌شود ساکنان دائمی روستا‌ها با مشکل مواجه شوند.» وی میزان هدر رفت آب در شهر‌های استان را ۲۳درصد و در مجموع شهری و روستایی ۳۰درصد بیان کرد و گفت: «طبق برنامه‌ریزی انجام شده یک تا ۲درصد کاهش هدر رفت آب را در دستور کار داریم.» این مسئول با بیان اینکه هدر رفت آب دو نوع ظاهری و واقعی است، افزود: «هدر رفت ظاهری، آبی است که به مصرف مردم می‌رسد و درآمدی برای شرکت ندارد که ۱۹درصد از هدر رفت آب استان ظاهری و مربوط به انشعابات غیرمجاز و بی‌دقتی وسایل اندازه‌گیری است. ۱۲درصد هدر رفت آب در استان نیز واقعی و ناشی از حوادث و اتفاقات و نشت پنهان از شبکه است که در هیچ کشوری این عدد صفر نیست و بخشی از آن اجتناب ناپذیر است.»
استقرار صنایع آب‌بر
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای زنجان با تأکید بر اینکه بارش‌ها تا حدودی می‌تواند به وضعیت بغرنج دشت‌های زنجان کمک کند، می‌گوید: «با توجه به اینکه مصارف ما در این دشت‌ها زیاد است، سالیانه شاهد افت‌های چشمگیری در این دشت‌ها هستیم. به عنوان مثال در دشت ابهر به طور میانگین حدود ۲ متر افت دشت داریم که رقم بسیار زیادی است که به طور میانگین سالانه یک و نیم متر افت دشت‌ها را در استان شاهد هستیم.»
اکبر باقری با بیان اینکه باید برنامه‌های عاجل در حوزه مصرف آب اتخاذ شود، ادامه می‌دهد: «در حوزه کشاورزی نیازمند این هستیم که برنامه جدی در زمینه برداشت تعریف شود، چراکه بیشترین مصارف ما در حوزه کشاورزی بوده و با توجه به وضعیت بارش‌ها و مصارف، اگر این موضوع به موقع بالانس نشود، بی‌تردید دچار مشکلاتی خواهیم شد که شاید در آینده جبران‌پذیر نباشد.» وی با یادآوری اینکه در گذشته و در شهر‌های ابهر و زنجان شاهد استقرار صنایع آب‌بر بودیم که سرمایه‌گذاری زیادی هم برای این صنایع انجام شده و خروج آنها از این چرخه متحمل هزینه‌های زیادی است، می‌افزاید: «تمهیداتی برای این صنایع اتخاذ شده که یکی از این تمهیدات بحث آب‌های نامتعارف بوده و در حوزه پساب تعریف شده است.» مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای زنجان با اشاره به اینکه موضوع استفاده پساب در صنایع در برنامه هفتم توسعه ذکر شده تا صنایع موظف به تأمین آب خود از طریق پساب، آب دریا یا آب نامتعارف باشند، می‌گوید: «در استان زنجان نیز اقداماتی صورت گرفته است، از این رو باید به سمتی حرکت کنیم که از آب‌های نامتعارف استفاده کنیم.» در همین راستا سرپرست اداره کل حفاظت محیط زیست استان زنجان از تداوم استقرار صنایع آب بر در استان با وجود هشدار‌های داده شده در خصوص وجود فرونشست در دشت‌های استان خبر داده و می‌گوید: «قوانین و مقررات نشان‌دهنده ممنوعیت استقرار صنایع آب‌بر در کشور هستند و ریاست سازمان نیز بخشنامه‌ای دراین‌باره صادر کرده است، اما نیاز به تفاهم وزارت نیرو، وزارت صمت و سازمان حفاظت محیط‌زیست برای تعیین شاخص‌ها و معیار‌های صنایع آب‌بر وجود دارد.» سیدرضا موسوی مشکینی می‌افزاید: «بحران آب به طور جدی‌تری مطرح است و نیاز به مدیریت و اقدامات اساسی دارد از سویی برخی صنایع آب‌بر مانند صنایع فولادی همچنان در حال توسعه هستند که باید مدیریت شوند.» طبق بررسی‌های انجام شده در حدود ۱۵۰کیلومتر مربع از وسعت استان زنجان درگیر فرونشست است. فرونشست‌هایی با عمق ۱۳متر در شهرستان‌های خرمدره، ابهر، هیدج و صائین قلعه بیشتر گزارش شده است. بی شک برای کنترل وضعیت موجود در فرونشست زمین باید راهکار‌های فوری، اساسی و دنباله‌دار انجام شود و با جلوگیری برداشت‌ها از دشت‌ها و ممانعت از استقرار و توسعه صنایع آب بر در استان به خصوص دشت‌های بحرانی از گسترش فرونشست زمین جلوگیری شود.