صاحب‌خبر - مهرداد احمدی: «آنتیک»، فیلمی که در جشنواره فجر امسال به نمایش درآمد، نه‌تنها از نظر سینمایی فاجعه‌ای غیرقابل‌تحمل است، بلکه در لایه‌های زیرین خود به گونه‌ای بی‌محابا و گستاخانه، به هویت و ارزش‌های جامعه ایرانی می‌تازد. این اثر که ادعای نوآوری و جسارت هنری دارد، به شکلی بی‌پروا مفاهیمی توهین‌آمیز نسبت به انسان ایرانی، مقدسات دینی و حتی پایه‌های اخلاق انسانی را در روایت خود به کار گرفته است اما آیا این فیلم به لحاظ سینمایی شایسته نقد است؟ از نخستین لحظات فیلم، آنچه بیش از هر چیز به چشم می‌آید، ضعف فاحش در روایت، کارگردانی و بازیگری است. «آنتیک» نه قصه‌ای برای گفتن دارد و نه توانایی روایت مؤثر آنچه را که به‌عنوان ایده در ذهن نویسنده وجود داشته است. دیالوگ‌ها سطحی و بی‌مغز هستند، شخصیت‌ها فاقد هرگونه عمق روان‌شناختی‌اند و طراحی صحنه‌ها چنان بی‌سلیقه و سردستی است که گویی با یک تمرین دانشجویی مواجهیم، نه اثری که مدعی حضور در بزرگ‌ترین جشنواره سینمایی کشور است. ریتم فیلم پراکنده و گیج‌کننده است؛ صحنه‌ها بی‌هدف به یکدیگر متصل شده‌اند و هیچ انسجامی در ساختار کلی اثر دیده نمی‌شود. کارگردانی نه‌تنها قادر به هدایت بازیگران و انتقال حس نیست، بلکه با انتخاب نماهای بی‌ارتباط و استفاده از افکت‌های بصری سطحی، عملا تجربه تماشاگر را به شکنجه‌ای بدل می‌کند. در یک کلام، «آنتیک» به‌قدری ضعیف و فاقد استانداردهای اولیه سینمایی است که حتی نمی‌توان آن را اثری برای نقد جدی تلقی کرد، چرا که برای نقد، اثری باید دست‌کم شالوده‌ای برای بررسی داشته باشد و این فیلم اساسا تهی از هر گونه بنیان هنری است. فراتر از ابتذال سینمایی، آنچه «آنتیک» را به اثری خطرناک تبدیل می‌کند، پیام‌های اجتماعی و فلسفی نهفته در لایه‌های زیرین آن است. فیلم به ‌صورت آشکار آرامگاه‌های مقدس و معابد را به مضحکه و تخریب می‌کشاند، بدون آنکه کوچک‌ترین تلاشی برای درک معنای نمادین و تاریخی این مکان‌ها انجام دهد. این حمله آشکار به مقدسات نه‌تنها بی‌احترامی به باورهای دینی مردم است، بلکه نادیده گرفتن ریشه‌های عمیق فرهنگی و تاریخی ملت ایران است. معابد و آرامگاه‌های مقدس از دیرباز بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت ایرانی بوده‌اند؛ حتی پیش از ورود اسلام به ایران، این مکان‌ها نقش محوری در فرهنگ، هنر و هویت ملی ایرانیان ایفا کرده‌اند. تخریب و تمسخر این نمادها، درواقع حمله به یکی از بنیادی‌ترین ارکان هویت جمعی ایرانی است. فیلم با استفاده از تصاویر و نمادهای مذهبی، سعی دارد آنها را به ‌عنوان عناصری منفی و بازدارنده نمایش دهد. این نگاه تقلیل‌گرایانه، که نه‌تنها عمق تاریخی و معنوی این نمادها را نادیده می‌گیرد، بلکه با زبان تصویری مسموم خود به تماشاگر القا می‌کند باورهای دینی و تاریخی مانعی بر سر راه پیشرفت هستند؛ نوعی انکار هویت ملی و تلاش برای تهی کردن جامعه از ارزش‌های مشترک است. از دیدگاه فلسفی، آنچه در «آنتیک» به چشم می‌خورد، تلاش برای ایجاد یک هویت جعلی از طریق انکار و تخریب گذشته است. این فیلم در قالب نقد اجتماعی، به‌طور سیستماتیک نمادهای تاریخی و فرهنگی را به سخره می‌گیرد و تماشاگر را در جهانی بدون ریشه و معنا رها می‌کند. هانا آرنت، فیلسوف برجسته قرن بیستم، در تحلیل‌های خود از توتالیتاریسم، به این نکته اشاره می‌کند که یکی از ابزارهای ایجاد سلطه فرهنگی، تخریب حافظه تاریخی و بی‌ریشه کردن انسان‌هاست. فیلم «آنتیک» به‌گونه‌ای نمادین همین رویکرد را در پیش گرفته است: با تحقیر معابد و مکان‌های مقدس، که از نخستین سنگ‌بناهای هویت ایرانی بوده‌اند، تلاش می‌کند انسان ایرانی را از گذشته خود جدا و به موجودی بی‌هویت تبدیل کند که برای پذیرش هرگونه هویت تحمیلی آماده باشد. در فرهنگ ایران، معابد و آرامگاه‌های مقدس تنها اماکنی برای عبادت یا بزرگداشت نیستند؛ آنها تجلی پیوند انسان ایرانی با جهان معنوی و طبیعت بوده‌اند. این مکان‌ها، هم در دوران پیش از اسلام و هم پس از آن، نقشی محوری در شکل‌دهی به هنر، ادبیات و فلسفه ایرانی ایفا کرده‌اند. تخریب یا تحقیر این نمادها، به‌ معنای انکار یکی از بنیادی‌ترین ارکان شکل‌دهنده هویت ایرانی است. از منظر جامعه‌شناختی، «آنتیک» را می‌توان مثالی از شکاف میان هنرمندان و جامعه دانست. فیلمساز در این اثر، نه‌تنها توانایی درک روح جمعی جامعه ایرانی را ندارد، بلکه به ‌وضوح از آن متنفر است. این نفرت در سراسر فیلم موج می‌زند: شخصیت‌های ایرانی در این فیلم اغلب به ‌عنوان افرادی سطحی، نادان و بی‌اخلاق نمایش داده می‌شوند و هیچ تلاشی برای نمایش پیچیدگی‌ها و عمق انسانی آنها وجود ندارد. این نوع نگاه تحقیرآمیز به انسان ایرانی، در کنار توهین به باورهای دینی و تاریخی او، نشان‌دهنده گسستی عمیق میان فیلمساز و جامعه‌ای است که در آن زیست می‌کند. چنین نگرشی نه‌تنها به تقویت شکاف‌های اجتماعی کمک می‌کند، بلکه در نهایت هنرمند را از مخاطبانش دورتر می‌کند و اثرش را به تولیدی بی‌معنا و فراموش‌شدنی تبدیل می‌کند. فیلم «آنتیک» نمونه‌ای روشن از آن است که چگونه فقدان دانش سینمایی، فهم تاریخی و درک اجتماعی می‌تواند به تولید اثری توهین‌آمیز و بی‌ارزش منجر شود. این اثر نه‌تنها هیچ‌گونه ارزش هنری ندارد، بلکه با پیام‌های مسموم و خطرناک خود، تلاش می‌کند ریشه‌های هویتی و فرهنگی جامعه ایرانی را هدف قرار دهد. پاسخ به چنین آثاری، نه در سانسور و انکار، بلکه در بازگشت به ریشه‌ها و تقویت ارزش‌های مشترک ملی است. ایران، با تمام تاریخ و فرهنگ غنی خود، نیازی به آثار سطحی و مخرب ندارد؛ آنچه بیش از هر چیز نیازمند آن است، هنری است که بتواند عمق و زیبایی این هویت را به نمایش بگذارد و نه‌تنها ایرانیان، بلکه جهانیان را با ارزش‌های والای این تمدن آشنا کند. *** سازمان اوقاف: «آ» شانه تخم‌مرغی و ر است با توجه به پایان یافتن چهل‌وسومین جشنواره فیلم فجر، سازمان اوقاف و امور خیریه ضمن محکوم کردن محتوای فیلم «آنتیک»، بیانیه‌ای در این زمینه صادر کرد. به گزارش تسنیم، در متن این بیانیه آمده است: تقریباً هفته‌ای نیست که توسط عوامل ساخت یک فیلم سینمایی یا یک مجموعه تلویزیونی، از روابط عمومی سازمان اوقاف و امور خیریه درخواست مجوز فیلمبرداری در فضای معنوی و معماری ایرانی ـ اسلامی چشمگیر یکی از امامزادگان و بقاع متبرکه نشود. این در حالی است که انتخاب فضای کالبدی امامزادگان به عنوان لوکیشن یا مکان فیلمبرداری به صورت کاملا خودجوش از سوی فیلمسازان پیگیری می‌شود و سازمان اوقاف و امور خیریه هیچ مشوق یا تبلیغ خاصی در این زمینه در نظر نگرفته است. بنابراین رابطه نزدیک امامزادگان به عنوان یکی از پایگاه‌های معنوی، فرهنگی و اجتماعی با سینمای کشور رابطه‌ای دیرینه، ریشه‌دار و پرمعنا است و نشان از آن است که فیلمسازان برای روایت یک داستان که در بطن جامعه اتفاق می‌افتد به‌درستی مکانی را برمی‌گزینند که ملجا و پناهگاه مردمان این مرز بوم است. به قول سعدی، خرم آن بقعه که آرامگه یار آنجاست/ راحت جان و شفای دل بیمار آنجاست. اما چندی است که با اکران فیلم سینمایی «آنتیک» در جشنواره فیلم فجر، بحث‌هایی در زمینه داستان این فیلم و توهین به اصالت امامزادگان در فضای مجازی و رسانه‌ای کشور مطرح شده است که سازمان اوقاف و امور خیریه بر خود لازم می‌داند اجمالا چند نکته مهم را در این زمینه گوشزد کند: اولاً، جای تاسف است که فیلمی تا این حد سطحی و بی‌ارزش ساخته می‌شود که نه‌تنها بر رونق سینمای ایران نمی‌افزاید، بلکه با برهم زدن جو هنری و فرهنگی جامعه باعث ریزش مخاطبان آن هم می‌شود. از نظر ما فیلم سینمایی «آنتیک» که به اذعان همه منتقدان فیلمی شانه تخم‌مرغی پر از لودگی و فقر طنز با داستانی تقلیدی و کاملا بی‌ارزش و ملغمه‌ای از سخافت و رکاکت است، توهین به شعور مردم ایران محسوب می‌شود. مردم فهیم خاصه قشر مذهبی کشور آنقدر ساده نیستند که اصالت چنارهای چندصد ساله کنار امامزادگان را با نهالک‌های هرزه و جعلی بی‌برگ و بار هر بی‌سر و پایی یکسان بیانگارند. ثانیاً، حکایت محبوبیت و مرجعیت و زیارت امامزادگان و بقاع متبرکه در بین مردم ایران مربوط به امروز و دیروز نیست، بلکه ریشه در قرن‌ها پیش دارد و همین ریشه‌دار بودن آداب زیارت و این انس و الفت دیرینه است که به رغم همه تلاش‌های دشمنان، دور معنوی بقاع متبرکه در همه ادوار تاریخ بعد از اسلام بدون هیچ تزلزلی همواره در تسلسل بوده است. حضور میلیونی و روزافزون مردم در لیالی قدر، در ایام محرم، در لحظات تحویل سال و سایر مناسبت‌های ملی و مذهبی مطلبی نیست که بر کسی پوشیده باشد. آمار امدادها و دستگیری از فقرا و نیازمندان و کمک به حادثه‌دیدگان سیل و کرونا و حوادث غیرمترقبه دیگر که به طفیلی وجود پربرکت امامزادگان در همین چند سال اخیر انجام شده از فرط فراوانی قابل احصا نیست. گزارش دیگر فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی و قرآنی امامزادگان نیز شرحی مبسوط دارد و در این مقال نمی‌گنجد. ثالثاً، سازمان اوقاف و امور خیریه ضمن محکوم کردن محتوای موهن فیلم «آنتیک» حق پیگیری قضایی و شکایت از سازندگان این فیلم را برای خود محفوظ می‌داند. ضمناً شناسنامه و اطلاعات تمام امامزادگان در پایگاه جامع امامزادگان و بقاع متبرکه ایران اسلامی به نشانی اینترنتی http://www.emamzadegan.ir/default.aspx موجود و در دسترس همگان است.∎​