به گزارش ایرنا، خلیج گرگان زیستگاه بسیاری از گونه‌های جانوری و گیاهی منحصر به فرد و هر ساله میزبان هزاران پرنده مهاجر از نقاط مختلف جهان است.
در یک روز زمستانی، خلیج گرگان با چهره‌ای آرام و مه‌آلود، زیبایی‌های خود را به نمایش می‌گذارد. آسمان خاکستری و ابری، مانند پتویی گسترده بر فراز خلیج، فضایی رمانتیک و اسرارآمیز ایجاد کرده است. نسیم سردی که از سوی دریای خزر می‌وزد، سطح آب را با موج‌های کوچک و ملایم می‌آراید و صدای آرام برخورد آب با ساحل، مانند نجوایی طبیعت، گوش‌نواز است.
در این روز زمستانی، خلیج گرگان رنگ‌هایی ملایم و سرد به خود گرفته است. آب‌های آن به جای آبی درخشان تابستان، حالا به رنگ نقره‌ای مایل به خاکستری درآمده‌اند و انعکاس نور کم‌جان خورشید زمستانی بر سطح آن، جلوه‌ای خیال‌انگیز ایجاد می‌کند. در دوردست، کشتی‌های کوچک ماهیگیری با حرکت آرام خود، صحنه‌ای از زندگی و فعالیت را به این منظره اضافه می‌کنند.
سواحل خلیج که در تابستان مملو از گردشگران و صدای خنده است، حالا خلوت و ساکت است. تنها ردپای پرندگان مهاجر بر روی شن‌های مرطوب ساحل دیده می‌شود. قوهای سفید و مرغان دریایی، با وقار خاصی بر روی آب‌ها شناورند و گاهی با پروازهای کوتاه خود، سکوت زمستانی خلیج را می‌شکنند.
هوای سرد و مرطوب زمستان، مه‌های نازکی را بر فراز خلیج پدید آورده است که گاهی چنان غلیظ می‌شود که افق را محو می‌کند. این مه، خلیج گرگان را در هاله‌ای از راز و رمز فرو برده و زیبایی آن را دوچندان می‌کند. درختان و نیزارهای اطراف خلیج، که در تابستان سرسبز و پررونق بودند، حالا با شاخه‌های لخت و قهوه‌ای خود، تصویری از مقاومت در برابر سرما را به نمایش می‌گذارند.
خلیج گرگان در این روز زمستانی، با همه سکوت و آرامشش، همچنان زنده و پویا است. این پهنه آبی همچنین نقش مهمی در تعدیل آب‌وهوای منطقه و حمایت از معیشت جوامع محلی از طریق ماهیگیری و گردشگری دارد.
مشکلات خلیج گرگان
کاهش ورودی آب از رودخانه‌های منتهی به خلیج گرگان، افزایش تبخیر و تغییرات اقلیمی، این خلیج را به مرز خشک‌شدن کامل کشانده است. خشک‌شدن خلیج گرگان نه تنها حیات گونه‌های گیاهی و جانوری را تهدید می‌کند، بلکه بر زندگی جوامع محلی که وابسته به این اکوسیستم هستند نیز تأثیر منفی گذاشته است. از دست رفتن این خلیج می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری برای محیط زیست و اقتصاد منطقه داشته باشد.
مشکلات پیش‌روی خلیج گرگان به واسطه عوامل متعددی پیچیده‌تر از همیشه شده است و نیازمند توجه فوری و اقدام‌های جدی برای جلوگیری از فاجعه‌ای محیط زیستی است.
کاهش ورودی آب
رودخانه‌هایی که به خلیج گرگان می‌ریزند، به دلیل سدسازی‌های زیاد، تغییرات کاربری زمین و کاهش بارندگی‌های فصلی، حجم آب کمتری را به این خلیج می‌رسانند. این کاهش ورودی آب به معنای کاهش تغذیه آبی خلیج و تشدید مشکلات مرتبط با تبخیر آب است.
افزایش تبخیر
با افزایش دما و تغییرات اقلیمی، میزان تبخیر آب خلیج گرگان افزایش یافته است. این پدیده باعث کاهش سطح آب خلیج و افزایش شوری آب می‌شود که تاثیر منفی بر حیات گونه‌های گیاهی و جانوری خواهد داشت.
تغییر اقلیم
تغییرات اقلیمی جهانی، تاثیرات مستقیمی بر خلیج گرگان داشته است. افزایش دما، تغییر الگوهای بارندگی و کاهش جریان‌های آبی، همگی از عوامل تسریع‌کننده خشک شدن این خلیج هستند. این تغییرات نه تنها خلیج گرگان بلکه کل منطقه را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
تهدید حیات گونه‌های گیاهی و جانوری
خلیج گرگان زیستگاهی مهم برای گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری است. خشک شدن خلیج می‌تواند به انقراض برخی از گونه‌ها و کاهش تنوع زیستی منطقه منجر شود. گونه‌های مهاجر، پرندگان و آبزیان که به این زیستگاه وابسته‌اند، بیشترین آسیب را خواهند دید.
تاثیر بر جوامع محلی
خشک شدن خلیج گرگان می‌تواند زندگی جوامع محلی را که به این اکوسیستم وابسته‌اند، به شدت تحت تاثیر قرار دهد. ماهیگیران، کشاورزان و سایر افرادی که از منابع طبیعی خلیج بهره‌برداری می‌کنند، با مشکلات اقتصادی و معیشتی روبرو خواهند شد.
پیامدهای زیست‌محیطی و اقتصادی
از دست رفتن خلیج گرگان می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری برای محیط زیست و اقتصاد منطقه داشته باشد. کاهش منابع آبی، افزایش شوری خاک و آب، از بین رفتن زیستگاه‌های طبیعی و کاهش تولیدات کشاورزی و شیلاتی، تنها بخشی از این پیامدها هستند.
اقدامات فوری و جامع برای حفظ و بازسازی خلیج گرگان ضروری است. این اقدامات می‌تواند شامل مدیریت بهینه منابع آبی، احیای رودخانه‌ها، کاهش تبخیر از طریق تکنولوژی‌های نوین و برنامه‌های حفاظت از تنوع زیستی باشد. همچنین، آموزش و آگاهی‌بخشی به جوامع محلی برای مشارکت در حفاظت از خلیج نیز بسیار حائز اهمیت است.
طرح پمپاژ آب از دریای خزر به خلیج گرگان
در راستای حل این بحران و در خبری که روز ۲۲ بهمن روابط عمومی استانداری گلستان اعلام کرد: طرح پمپاژ آب از دریای خزر به خلیج گرگان با دستور محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور، نهایی شد.
این طرح که با اعتباری بالغ بر ۲۳ هزار میلیارد رال به تصویب رسیده است و در نشست ستاد ملی تالاب‌ها مقرر شد پس از تهیه طرح عملیاتی، اجرای آن آغاز شود.
هدف اصلی این طرح، احیای خلیج گرگان و جلوگیری از خشک‌شدن کامل این پهنه آبی است. با پمپاژ آب از دریای خزر، انتظار می‌رود سطح آب خلیج گرگان افزایش یابد و تعادل زیست‌محیطی آن تا حد زیادی بازگردد.
این پروژه شامل انتقال آب از دریای خزر به خلیج گرگان از طریق سیستم‌های لوله‌کشی و پمپاژ است. اجرای این طرح نیازمند مطالعات دقیق مهندسی و زیست‌محیطی است تا اطمینان حاصل شود که انتقال آب به گونه‌ای انجام می‌شود که کمترین تأثیر منفی بر اکوسیستم دریای خزر و خلیج گرگان داشته باشد.
همچنین، تمهیداتی باید اندیشیده شود تا از افزایش شوری آب خلیج گرگان جلوگیری شود و تعادل شوری و شیرینی آب در منطقه حفظ گردد.
استاندار گلستان چند ماه گذشته در دیدار با محمدرضا عارف معاون اول رییس جمهور تاکید کرده بود: مشکلات متعدد محیط زیستی، اجتماعی و اقتصادی ثمره تلخ خشک شدن خلیج گرگان است و تقاضا داریم هرچه سریعتر اجرای طرح پمپاژ آب از دریا به خلیج در ستاد ملی تالاب‌ها تعیین تکلیف شود.
علی‌اصغر طهماسبی در این دیدار با اشاره به لزوم اجرای اقدامات عاجل برای نجات خلیج گرگان اظهار کرده بود: خشک شدن خلیج گرگان باعث ایجاد کانون گرد و غبار و کاهش شدید کیفیت آب خلیج و ایجاد مشکلات متعدد زیست محیطی خواهد شد که به طور طبیعی مسائل اجتماعی، حقوقی و اقتصادی را برای مردم منطقه در پی خواهد داشت.
وی ادامه داد: در دولت گذشته بر اساس مصوبه طرح جامع نجات خلیج گرگان فاز اول طرح شامل لایروبی کانال ارتباطی خلیج و دریا اجرا شد اما نتیجه بخش بودن کامل طرح نجات خلیج نیازمند اقدامات تکمیلی است.
استاندار گلستان همچنین در نشست با دکتر پزشکیان رییس جمهور با همراهی مجمع نمایندگان استان گفت: خلیج گرگان به عنوان رَحِم دریای خزر در حال خشک‌شدن است و پمپاژ آب به داخل خلیج و تامین حقآبه از گرگانرود و نکارود ضروری است.
طهماسبی در این دیدار که ۱۱ دی انجام شد اظهار کرد : اگرچه بر اساس مصوبه شورای عالی تالاب‌ها، احیای خلیج با لایروبی کانال آشور آغاز شد اما برای این پهنه آبی باید اقدامات اساسی بیشتری در راستای احیا و گذر آن از روزهای سخت کم‌آبی انجام شود.
چالش‌ها و ملاحظات
یکی از چالش‌های اصلی این طرح، تأمین اعتبار مورد نیاز برای اجرای آن است. با وجود تصویب اعتبار ۲۳ هزار میلیارد ریالی ممکن است این طرح در مراحل اجرا با کمبود منابع مالی مواجه شود.
علاوه بر این، انتقال آب از دریای خزر به خلیج گرگان باید با دقت بالا انجام شود تا از بروز مشکلات زیست‌محیطی جدید جلوگیری گردد. افزایش شوری آب خلیج گرگان و تأثیرات منفی بر اکوسیستم دریای خزر از جمله نگرانی‌های اصلی در این زمینه هستند.
اجرای طرح پمپاژ آب از دریای خزر به خلیج گرگان، اگرچه چالش‌برانگیز است، اما گامی ضروری برای نجات این اکوسیستم ارزشمند محسوب می‌شود.
این طرح نه تنها به احیای خلیج گرگان کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی جوامع محلی نیز منجر شود.
با این حال، موفقیت این پروژه مستلزم برنامه‌ریزی دقیق، تأمین اعتبارات لازم و رعایت ملاحظات زیست‌محیطی است. در صورت اجرای صحیح، این طرح می‌تواند الگویی برای حل بحران‌های مشابه در دیگر مناطق کشور باشد و نشان‌دهنده تعهد دولت به حفظ محیط زیست و توسعه پایدار است.
بازگشت آب به خلیج گرگان یک اقدام اساسی برای احیای این پهنه آبی ارزشمند است. این طرح نه تنها به حفظ زیستگاه‌های طبیعی و تنوع زیستی کمک می‌کند، بلکه خطر خشک شدن خلیج را کاهش داده و پایداری منابع آبی را افزایش می‌دهد.
بهبود شرایط زیست‌محیطی و جذابیت‌های طبیعی خلیج گرگان می‌تواند باعث افزایش حضور گردشگران شود، که به نوبه خود فرصت‌های شغلی جدیدی را ایجاد خواهد کرد. همچنین، کاهش آلودگی‌ها و بهبود کیفیت آب از دیگر دستاوردهای این طرح پمپاژ آب از دریای خزر به خلیج گرگان است.
کاهش سطح آب دریای خزر در دهه‌های گذشته، تا حدود ۲ متر، منجر به خشکی کانال‌های خزینی و آشوراده شده بود. به همین دلیل، دولت سیزدهم تصمیم گرفت برای وارد کردن آب دریای خزر به خلیج گرگان، طرح احیای این پهنه آبی را بر اساس مصوبات ستاد ملی هماهنگی و مدیریت تالاب‌های کشور اجرا کند. این اقدامات با لایروبی کانال آشوراده آغاز شد.
بر اساس مصوبات ستاد ملی، سازمان بنادر و دریانوردی موظف بود بر اساس نتایج مطالعات مرکز ملی اقیانوس‌شناسی، تنگه‌های طبیعی را با اولویت کانال آشوراده لایروبی کند تا تبادل آب بین دریای خزر و خلیج گرگان تسهیل شود.
در این راستا، کانالی به عرض ۲۰۰ متر و عمق ۱.۵ متر ایجاد شد. عملیات اجرایی لایروبی کانال آشوراده و مسیر منتهی به خلیج گرگان توسط سازمان بنادر و دریانوردی در اسفند سال ۱۴۰۰ آغاز گردید.
هدف از لایروبی کانال آشوراده، افزایش جریان آب از دریای خزر به خلیج گرگان بود. این عملیات شامل برداشت رسوبات و باز کردن مسیر کانال بود تا آب به راحتی به خلیج جریان یابد. با این حال، این اقدامات با چالش‌هایی نیز مواجه بود.
یکی از چالش‌های اصلی، شوری بالای آب دریای خزر است که می‌تواند شوری آب خلیج را افزایش داده و تأثیر منفی بر کیفیت زیست‌محیطی خلیج بگذارد. همچنین، رسوبات و آلودگی‌های موجود در کانال می‌توانند بر کیفیت آب تأثیر منفی داشته باشند.
به همین دلیل، لایروبی کانال به تنهایی کافی نبوده و نیاز به طرح‌های تکمیلی مانند پمپاژ آب و مدیریت منابع آبی به منظور بهبود کیفیت و احیای کامل خلیج گرگان احساس می‌شود.
پمپاژ آب از دریای خزر به خلیج گرگان می‌تواند مانع از خشک شدن این پهنه آبی شود. با وارد شدن آب تازه، سطح آب در خلیج افزایش می‌یابد و از خشکی آن جلوگیری می‌شود. این اقدام می‌تواند به احیای زیستگاه‌های طبیعی و بهبود کیفیت آب کمک کند.
با این حال، برای دستیابی به موفقیت کامل، نیاز به اجرای دقیق و مداوم این طرح‌ها و اقدامات تکمیلی همچون مدیریت منابع آبی و کنترل آلودگی‌ها است. بنابراین، در حالی که پمپاژ آب می‌تواند تأثیرات مثبتی داشته باشد، نیاز به یک رویکرد جامع‌تر برای حفظ و بهبود وضعیت خلیج گرگان احساس می‌شود.