همشهری آنلاین- بهنام سلطانی: خیابان کریمخان زند به واسطه وجود ناشران مشهور، در دو دهه اخیر به یکی از راسته‌های کتابفروشی معتبر تهران تبدیل شده اما همین خیابان برای برخی از پایتخت‌نشین‌ها یادآور خاطرات تلخ سال‌های قبل از انقلاب است.
خواندنی‌های بیشتر را اینجا دنبال کنید
در دوره پهلوی دوم که خفقان در فضای سیاسی و اجتماعی حاکم بود، بسیاری از کسانی که مورد ظن ساواک قرار می گرفتند احضار می شدند تا مورد بازجویی ماموران دستگاه امنیتی رژیم پهلوی قرار بگیرند. ساختمان ترسناک ساواک در خیابان کریمخان زند و به طور دقیق‌تر در خیابان خردمند بود. به همین دلیل قبل از پیروزی انقلاب اسلامی تهرانی‌ها خیابان خردمند جنوبی و شمالی را به نام ساواک می‌شناختند.
نصرالله حدادی، تهران پژوه، معتقد است ساواک در این خیابان دو ساختمان داشت که صرفا برای احضار انقلابیون و مخالفان رژیم پهلوی بود. او در این باره می گوید: «ساواک ۲ ساختمان بزرگ در خیابان خردمند داشت که بخشی از آن به تشکیلات اداری مربوط می شد و بخشی هم مخصوص احضار متهمان بود اما این ساختمان‌ها شکنجه‌گاه یا بازداشتگاه رسمی ساواک نبودند. مردم می‌دانستند فردی که گذرش به این ساختمان‌ها می‌افتد دستگیر نخواهد شد، بلکه با پای خودش و برای کاری آمده که آن روزها می‌گفتند «پاره‌ای توضیحات». این نشان می‌داد در این ۲ ساختمان فقط به مسائلی که کمتر برای ساواک اهمیت داشت پرداخته می‌شد.»
در سال‌های قبل از پیروزی انقلاب، تعداد افرادی که به خیابان خردمند و ساختمان‌های ساواک مراجعه می‌کردند به حدی بود که مردم نام ساواک را روی این خیابان گذاشتند. افرادی که به این خیابان مراجعه می کردند سرنوشت متفاوتی داشتند. عده‌ای از آنها که در ادای توضیحات تعلل به خرج می‌دادند و با ماموران ساواک همکاری نمی‌کردند برای بازجویی به زندان منتقل می‌شدند و برخی دیگر به شرط تعهد برای کنار گذاشتن فعالیت سیاسی آزاد می‌شدند.
به خاطر استقرار ماموران ساواک، خردمند برای تهران‌نشین‌ها خیابان محبوبی نبود اما وجود خانه یکی از مفاخر ادبی در این خیابان کمی اوضاع را برای پایتخت‌نشین‌ها تلطیف می‌کرد. حدادی در این باره می‌گوید: «در خیابان خردمند نام پرآوازه‌ای زندگی می‌کرد؛ علی اکبر دهخدا که خانه‌اش در این خیابان چند سال بعد با بی‌سلیقگی تغییر شکل داد و به مدرسه تبدیل شد و به این ترتیب، یادگار صاحب مهمترین لغت‌نامه فارسی از بین رفت.»