زینب تاجیک، عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده، در گفت‌وگو با ایسنا، ضمن بیان چگونگی مطالعه بر نقش‌آفرینی زنان در قبل و بعد انقلاب، گفت: به طور کلی مسائل و مطالعات زنان در هر فرهنگ، تمدن و جامعه‌ای برگرفته از یک سری مبانی خداشناسی، انسان‌شناسی، هستی‌شناسی و مبانی کلامی، فلسفی و الهیاتی است. اگر بخواهیم به درک بهتری از تحولات نقش زنان، قبل از انقلاب و بعد از انقلاب چه در ساختارهای سیاسی و چه در ساختارهای اجتماعی برسیم، باید مبانی اصلی و ریشه‌ای را مورد مطالعه قرار دهیم. این برای ما چند دستاورد دارد که یکی از دستاوردهای مهم آن، مشخص شدن نقاط تمایز است.
وی افزود: طبق بیان بزرگان انقلاب، زنان نقش مهم و برجسته‌ای در جریان انقلاب داشته‌اند که به تعبیر این بزرگان، زنان اساس ملت بودند و انقلاب ما، انقلاب چادرها بوده است. در جای دیگری امام(ره) فرموده است: «فکر نکنید که من و بیانیه‌هایم شاه را بیرون کرد. این زنان بودند که شاه را از ایران بیرون کردند.»
عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده با معرفی دو الگوی زنان قبل از انقلاب بیان کرد: تا قبل از انقلاب دو الگوی کلی در ارتباط با زن شاهد هستیم؛ الگوی زن شرقی و غربی. ویژگی‌های زن شرقی، زنی است که کاملا در حاشیه است و هیچ کنش و فعالیت سیاسی و اجتماعی ندارد. الگوی زن شرقی برگرفته از برخی مبانی فلسفی است که از یونان باستان شکل گرفته است و شخصیت زن، یک شخصیت فرودست است و اگر چه جنسیت زن به رسمیت شناخته می‌شود اما همیشه با یک نگاه تحقیرآمیز و فروکاهشی به او می‌نگرند. قبل از انقلاب، این نگاه به زن باعث می‌شده که زن نتواند هیچ‌گونه فعالیت اجتماعی و سیاسی داشته باشد. البته باید تاکید کنم که حتی خصوصیات زنانه در خانواده هم به درستی شناخته نمی‌شده است.
تقلیدی ناسازگار با فرهنگ ایرانی-اسلامی
وی در ادامه به الگوی زن غربی اشاره کرد و گفت: در مقابل آن، الگوی زن غربی را داریم؛ از زمانی که مدرنیته وارد ایران شد، الگوی زن غربی نیز در ایران شکل گرفت. الگوی زن غربی در ایران چندین مشخصه دارد که یکی مهم‌ترین آن‌ها، در اولویت قرار گرفتن جذابیت‌های جنسی زن است. اگر زنان اندک فعالیتی نیز در اجتماع و سیاست داشتند، تحت تاثیر نگاه و در اولویت قرار دادن جذابیت‌های جنسی زنان بوده است. اگر ما خاطرات زنان نقش‌آفرین آن زمان را بخوانیم، به طور کامل مشخص است.
تاجیک الگوی غربی را الگویی تقلیدی دانست و اظهار کرد: در زمان پهلوی، باوری به توانایی‌های زنانه وجود نداشت و صرفا با یک نگاه تقلیدی به غرب، آن راهی که غرب در زمان رنسانس طی کرد و باعث به وجود آوردن برخی تحولات در زنان شد، صورت گرفت. این به طور کامل مشخص است که همین راه تقلیدی از غرب نیز با باورها و فرهنگ ایرانی-اسلامی ما تطابق نداشته است.
وی تصریح کرد: به همین علت است که ما می‌بینیم جامعه بزرگی از زنان ایرانی با این تحولات همراهی نکردند و در مقابل آن ایستادند. در این فضا، انقلاب اسلامی اتفاق افتاد و زن انقلاب اسلامی در این فضا رشد کرد. انقلاب اسلامی، یک نگاه سوم و متفاوتی به زن دارد که با کشیدن یک خط بطلانی به آن دو الگوی قبلی، زنان وارد عرصه‌های سیاسی و اجتماعی می‌شوند.
زنانگی ظرفیت محور؛ نه فرودست یا تقلیدی
عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده نگاه انقلاب را به زن، نگاهی ظرفیتی دانست و گفت: اولین و مهم‌ترین نگاهی که در الگوی سوم شکل می‌گیرد، نگاه فرودستانه به زن ندارد. پس در واقع مثل الگوی زن شرقی، زن را محدود در چند نقش نمی‌کند بلکه به خصوصیات زنانه، نگاه ظرفیتی دارد. در این نگاه، خصوصیات زنانه، ظرفیتی را در اختیار قرار می‌دهد که با استفاده از آن ظرفیت‌ها، مسیری که قرار است طی شود، هموارتر می‌شود.
وی افزود: در این تحولی که اتفاق می‌افتد، اگرچه خصوصیات زنانه به رسمیت شناخته می‌شود اما زنانگی مساوی تنانگی نیست چون در اسلام اصولی مانند حجاب وجود دارد، صرفا زن در جذابیت‌های جنسی خلاصه نمی‌شود. انقلاب اصل انسانیت زن و مرد را در این نگاه پیاده می‌کند. اما در عین حال به تفاوت‌های جنسیتی توجه ویژه دارد و به دنبال امتداد این اختلافات در ساختارها و کنشگری اجتماعی زنان است.
وی در پاسخ به این سوال که چگونه می‌توانیم از توانمندی‌های زنان برای پیشبرد اهداف استفاده کنیم، بیان کرد: همانگونه که از سخنان پایه‌گذار انقلاب اسلامی و خلف صالح ایشان، مقام معظم رهبری پیداست، ما باید نگاهی که انقلاب اسلامی به زن دارد را در تمام هدف باید به یک الگویی برسیم که این الگو مبتنی بر مباحث نظری است اما از دل این الگو، باید به برنامه عملی برسیم که این برنامه باید متناسب با مشکلات و مسائل حال حاضر ما باشد.
تاجیک در پاسخ به این سوال که چه برنامه‌هایی در راستای تقویت نقش زنان باید اجرا شود، تاکید کرد: اجرایی شدن تمام مسائلی که مطرح شد، نیازمند ساختار است. ساختارهای اجتماعی و سیاسی ما باید متناسب با تغییرات هویت زن در انقلاب باشد. در برخی موارد این تغییر ساختار اتفاق نیفتاده و زن نمی‌تواند با هویت جدیدش نقش‌آفرینی کند. بعضی افراد در کشور هنوز درگیر الگوی زن شرقی هستند. تا وقتی‌که نتوانیم نگاه سومی که انقلاب به جایگاه زن داشت را در جامعه تسری ببخشیم، نمی‌توانیم شاهد اصل توانمندی زنان باشیم. پس به دلیل عدم جاافتادن نگاه سوم، نمی‌توانیم این توقع را از زنان داشته باشیم که آنان در همه حال بتوانند بهترین عملکرد را داشته باشند.
عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده ادامه داد: برای متناسب‌سازی ساختارها، در ابتدا باید در ابعاد مختلف نظری درباره پیاده‌سازی نگاه انقلابی به زن صحبت کنیم که این نوع نگاه چه مبانی نظری دارد. پس اگر در مبنای این ساختارها به یک اجماعی نرسیم، نمی‌توانیم امتداد در ساختارها را انتظار داشته باشیم. بعد از رسیدن به اجماع، باید از سه‌گانه نظام، الگو و برنامه استفاده کنیم و سعی کنیم بازبینی در ساختارها داشته باشیم تا بتوانیم الگوی زن انقلابی را پیاده کنیم.
انتقال هویت انقلابی به نسل‌ها
تاجیک ضمن بیان و معرفی وظایف زنان در قبال انقلاب و تداوم ارزش‌ها، بیان کرد: به عنوان زنی که بعد از انقلاب اسلامی به دنیا آمدم و در این فضا تحصیل کردم، همیشه معتقد هستم که اگرچه انقلاب اسلامی دین بزرگی بر تک تک افراد جامعه ایران اسلامی دارد، اما این دین برای زنان مضاعف است چون انقلاب، یک ظرفیتی را برای زنان فراهم کرد که باعث تحولات بسیار شده است.
وی ادامه داد: انقلاب اسلامی هویتی به زن بخشیده که زن متوجه شده است که نیازی نیست که مرد باشد تا کنش اجتماعی داشته باشد و با حفظ زنانگی و خصوصیات جنسیتی زنانه می‌تواند کنشگری داشته باشد. اگرچه ممکن است در بعضی موارد ساختارها از ما پشتیبانی نکنند اما این زمینه، بدون ظهور انقلاب، برای ما زنان فراهم نمی‌شد.
وی ادامه داد: یکی از وظایف مهم زنان این است که این هویت جدید و تحول انقلابی را به تمام مردم جهان معرفی کنند. ما باید سعی کنیم با شیوه‌های مختلف این را به گوش زنان جهان برسانیم. زنان ما باید به این تغییر هویت واقف باشند. ما باید بدانیم سیر تاریخی زن ایرانی چگونه بوده و حال چگونه است. این سیر تاریخی و انتقال ارزش باید به گوش جوانان و نوجوانان ما برسد.
انتهای پیام