سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - یدالله رحمتعلی: نقد بحثی است که برای تحول و ایجاد انگیزه و بهتر وفاخر شدن آثار یک نویسنده و شاعر بکار می رود. از سوی دیگر نقد می‌تواند موجب پیشرفت تعالی و تکامل در نوشتارهای نویسنده شود و نقش دیگر منتقد، شفاف سازی و آشکار کردن ارزش حقیقی اثر است.
در همین راستا با یوسف نیک فام، نویسنده و منتقد کتاب‌های نویسندگان استان مرکزی به گفت‌وگو نشستیم تا نظر این نویسنده و منتقد را در حوزه نقد ادبیات جویا شویم و آنچه را می‌خوانید حاصل این گفت‌وگو است.
- چه مواردی در نقد کتاب حائز اهمیت است؟
یوسف نیک فام نظرش را در مورد منتقد داستان چنین بیان کرد: منتقد داستان در نقد خود به ارزیابی موفقیت یا شکست نویسنده اثر می‌پردازد. پیش از هر چیزی منتقد باید دقیق و کامل داستان را خوانده باشد. خواندن سطحی حتماً قضاوتی سطحی را دربر خواهد داشت.
نکته دیگر آن است که شخص منتقد باید تسلط کافی در مباحث نظری و تئوریک داستان داشته باشد. نویسنده‌ای که چندان آگاهی کاملی از سبک‌ها، مکاتب ادبی و شگردهای نویسندگی نداشته باشد و انواع داستان را نشناسد، چگونه می‌تواند به رمز و رموز آثار نوشتاری بپردازد؟
این شناخت نیز نباید سطحی و تنها پوسته‌ای باشد، بلکه باید به راز و رمزها، تعاریف و چیستی و ماهیت دقیق هر پدیده واقف باشد.
در نقدهای مکتوب به خوبی می‌توانیم به میزان تسلط و شناخت منتقد از مباحث نظری پی ببریم. حتماً بارها دیده‌ایم که افراد وقتی نظری درباره یک موضوع می‌دهند، به خوبی می‌فهمیم که بسیار سطحی و ابتدایی تنها به خوب بودن یا بد بودن اشاره می‌کنند. یک منتقد توانمند هیچ‌وقت از همان ابتدا ارزیابی خود را ارائه نمی‌کند و به قول معروف دستش را رو نمی‌کند. بلکه با بررسی موشکافانه ساختار اثر به نتایج می‌رسد و در انتهاست که خواننده با شفافیت با داوری منتقد روبه‌رو می‌شود.
- نقد چه تاثیری در روند نوشتن و خواندن کتاب داشته باشد؟
نقد می‌تواند به دو گروه سود برساند: نویسندگان، خوانندگان. نقد عالمانه می‌تواند نکات ناشناخته اثر را آشکار کند. نکاتی که حتی خود نویسنده نیز چندان وقوفی نسبت به آن نداشته باشد. نقد می‌تواند موجب پیشرفت، تعالی و تکامل در نوشتارهای نویسنده شود. نقد اصولاً برای نویسنده جنبه آگاهی‌بخشی نسبت به اشکالات و ضعف‌هایی را دارد که نویسنده نسبت به آن‌ها چندان آگاهی ندارد.
نویسندگان عموماً نسبت به اثر خود آن‌چنان شیفته‌وار نگاه می‌کنند که توان یافتن ضعف‌ها و اشکالات را ندارند و این منتقد است که با نگاه عالمانه خود بدون جانبداری کورکورانه و بدون دشمنی خاصی به جراحی و کالبدشکافی اثر پرداخته و اشکالات و ضعف‌ها و ویژگی‌ها را می‌بیند و بدان‌ها اشاره می‌کند.
و اما گروه دوم یعنی خوانندگان. منتقد می‌تواند با نقد خود به خواننده کمک کند تا بهره کافی از اثر ببرد. اصولاً برخی خوانندگان از جزئیات و ریزه‌کاری‌های اثر آگاه نمی‌شوند و این منتقد است که می‌تواند با بیان شفاف خود به کالبدشکافی و آشکارسازی ویژگی‌های اثر بپردازد و خواننده را آگاه‌تر کند. منتقد با نقد خود می‌تواند از سوءاستفاده برخی نویسندگانی که موجب انحراف و ساده‌پسندی و کم‌اطلاعی هستند را بگیرد.
- نقش مهم و اساسی نقد و منتقد در آثار مکتوب چیست؟
نقش دیگر منتقد شفاف‌سازی و آشکار کردن ارزش حقیقی اثر است. نقد می‌تواند موجب ارتقای سلیقه ادبی جامعه و اعتلای ادبیات شود. منتقد کمک می‌کند تا خواننده چه کتابی را بخواند و کار انتخاب را برای مخاطبان آسان‌تر کند.
نقش مهم دیگر منتقد کمک به ماندگاری اثر در تاریخ ادبیات کشور است. نقد می‌تواند در شناخت آثار سترگ و ارزشمند بسیار مؤثر و مفید باشد.
∎