اما وزارت امور خارجه عربستان سعودی به سرعت واکنش نشان داد و گفت که موضع این کشور در مورد تشکیل کشور فلسطین "محکم و تزلزل ناپذیر" است و تاکید کرد که ریاض در غیر این صورت هیچ معامله‌ای با تل‌آویو نخواهد داشت.
پروژه عادی سازی 2 و چالش‌های واشنگتن
همزمان محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی تأکید کرد که عربستان سعودی به تلاش‌های بی‌وقفه خود برای ایجاد یک کشور مستقل فلسطینی با پایتختی بیت‌المقدس شرقی ادامه خواهد داد و بدون آن روابط دیپلماتیک با اسرائیل برقرار نخواهد کرد.
در این بیانیه همچنین تأکید شده است که موضع عربستان در این مورد «غیرقابل مذاکره است و نمی‌توان در این باره مصالحه کرد». علیرغم خوش بینی شدید تیم سیاست خارجی تازه منصوب شده ترامپ، توافق نامه عادی‌سازی بین عربستان و اسرائیل که بسیار در باب آن تبلیغ شده همچنان یک هدف دست نیافتنی باقی مانده است.
در حالی که واشنگتن اصرار دارد چنین توافقی به طور بالقوه نزدیک است، گروهی با استناد به مؤلفه‌های جدی‌تر تأکید دارند که مسیر دستیابی به یک توافق همچنان با موانعی جدی روبرو است. توافق ابراهیم که در دوره نخست ریاست ترامپ محقق شد، در واشنگتن به عنوان یک پیشرفت تاریخی در دیپلماسی غرب آسیا مورد استقبال قرار گرفت و زمینه را برای برقراری روابط دیپلماتیک میان اسرائیل با امارات، بحرین، مراکش و سودان هموار کرد.
با این حال، غیبت آشکار عربستان سعودی - با نفوذترین کشور عربی - قطعه گمشده‌ای است که ایالات متحده و اسرائیل بیش از همه بر آن تأکید دارند.
در دوران تصدی بایدن، رئیس جمهوری وقت آمریکا به جای پیشبرد ابتکار ترامپ، مسلماً آن را تضعیف کرده است. حمایت تسلیم ناپذیر دولت بایدن از نسل کشی اسرائیل در غزه و حملات نظامی تل‌آویو به لبنان، بسیاری از کشور‌های عربی و مسلمان را از خود دور کرده و احتمال توافقات عادی‌سازی جدید را کاهش داده است.
در همین حال، چین از اعتبار رو به زوال واشنگتن استفاده کرده و در سال ۲۰۲۳ با میانجیگری برای نزدیکی تاریخی بین عربستان سعودی و ایران به یک کودتای دیپلماتیک بزرگ دست زد؛ رابطه‌ای که فارغ از تحولات و احتمالات، دست نخورده باقی مانده است.
علیرغم تغییر واقعیت در میدان، دولت ایالات متحده همچنان معتقد است که معامله بین بزرگترین صادرکننده نفت جهان و اسرائیل همچنان براساس شرایط قبلی قابل دستیابی است. مایک والتز، مشاور امنیت ملی جدید دولت ترامپ، اعلام کرده است که دستیابی به توافق صلح بین ریاض و تل آویو اولویت بزرگ دولت جدید است.
جنگ صلیبی ترامپ
در حالی که سعودی‌ها با تحقق عادی‌سازی را به تشکیل کشور مستقل فلسطین منوط کردند، اما نه اسرائیل و نه دولت جدید ترامپ تمایلی برای تحقق اهداف سعودی‌ها ندارند. بسیاری از حامیان اصلی ترامپ، چهره‌ای چون میریام ادلسون و همچنین اسرائیل، نه تنها با تشکیل کشور فلسطین مخالفند، بلکه آشکارا در مورد الحاق کل کرانه باختری صحبت می‌کنند. بنابراین، هنوز مشخص نیست که ترامپ چگونه می‌تواند دو دیدگاه متضاد را با هم آشتی داده و توافقنامه ابراهیم را گسترش دهد.
به گفته جوزپه دنتیس، تحلیلگر رصدخانه مدیترانه (OSMED) در مؤسسه مطالعات سیاسی ایتالیا «سان پیو پنجم»، ترامپ احتمالاً به رویکرد آزمایش شده خود، یعنی تکیه بر توافقنامه ابراهیم به عنوان چارچوبی که عناصر به اصطلاح «معامله قرن» را احیا می‌کند، بازخواهد گشت.
دنتیس در این باره به The Cradle گفت که هدف نهایی چنین تلاش‌هایی به حاشیه راندن کامل موضوع فلسطین و سوق دادن آن به حاشیه برنامه‌های منطقه‌ای و جهانی است.
علاوه بر این، بسیاری بر این باورند که دولت ترامپ یک جنگ صلیبی علیه «انتفاضه جهانی» و کسانی که جرات انتقاد از اسرائیل یا اصرار بر تعقیب جنایات جنگی اسرائیل را دارند، به راه خواهد انداخت. دنتیس ادعا می‌کند: «رویکرد تهاجمی ترامپ در قبال ریاض می‌تواند برای آمریکا و منافع این کشور در خاورمیانه (غرب آسیا) نتیجه معکوس داشته باشد، به‌ویژه اگر پادشاهی آل سعود کماکان این شروط را رد کرده و همین گزاره می‌تواند خطر همسویی نزدیک‌تر عربستان با برنامه‌های دیگر بازیگران بین‌المللی -مانند چین یا روسیه، اگر فقط از نظر استراتژیک یا ابزاری باشد- افزایش دهد؛ گزاره‌ای که برای واشنگتن تهدید است.
برخی ناظران براین باورند که رویکرد اخیر عربستان سعودی مبنی بر اینکه ریاض قصد دارد طی چهار سال آینده ۶۰۰ میلیارد دلار در ایالات متحده سرمایه‌گذاری کند، می‌تواند به عنوان رشوه‌ای زودهنگام به ترامپ در ازای کاهش فشار در مورد توافق عادی‌سازی عربستان و اسرائیل و سایر مسائل ژئوپلیتیکی نیز تلقی شود.
در حالی که متقاعد کردن سعودی‌ها دشوار است، اما دنتس، باور ندارد که چنین تعهد اقتصادی مهمی بتواند دولت جدید آمریکا را از اهدافش منحرف یا منصرف کند.
به باور این تحلیلگر، فراتر از موضوع عادی‌سازی توافقات با اسرائیل، ریاض می‌خواهد تفاهم و همکاری خود را با واشنگتن به ویژه با دولت ترامپ تقویت کند. با این وجود، واقعیت این است که چهره‌های کلیدی تعریف شده در کاخ سفید، مانند جرد کوشنر، داماد ترامپ، می‌توانند فرآیند‌ها و نیات عربستان را از طریق روابط تجاری خود تضعیف کنند.
از منظر دکتر پل راجرز، استاد بازنشسته مطالعات صلح در گروه مطالعات صلح و روابط بین‌الملل در کالج برادفورد، ترامپ چهره‌ای غیرقابل پیش‌بینی است و نمی‌تواند درباره احتمال توافق با عربستان سعودی نتیجه بگیرد، اما اظهارات اخیر او در مورد اخراج فلسطینی‌ها از غزه نشان‌دهنده رابطه بسیار نزدیک با حقایق سیاسی راست افراطی اسرائیل است.
چالش پادشاهی
فراتر از محاسبات ژئوپلیتیکی، احساسات عمومی در جهان عرب همچنان یک مانع بزرگ برای عادی‌سازی است. نپذیرفتن دولت فلسطین، همراه با فشار‌های زیاد برای برقراری دیپلماتیک میان عربستان و اسرائیل، به طور گسترده به عنوان تلاشی برای محو کامل آرمان فلسطین تلقی می‌شود – برنامه‌ای که فاقد مشروعیت در میان جمعیت‌های عرب و مسلمان است.-
علاوه بر این، بسیاری از ناظران بر این باورند که جنایات جنگی اسرائیل و نسل کشی در غزه، ادامه مذاکرات صلح را برای ولیعهد سعودی، محمد بن سلمان، بسیار دشوار خواهد کرد. دیدگاه‌های غرب آسیا علیه عادی‌سازی حتی قبل از جنگ ۱۵ ماهه گزاره‌ای برجسته بود. به عنوان مثال، بر اساس شاخص افکار عرب از سال ۲۰۲۲، به طور متوسط ۸۴ درصد از شهروندان ۱۴ کشور روابط دیپلماتیک با اسرائیل را رد کردند. این رقم نشان می‌دهد که مجریان عرب پیمان ابراهیم در نهایت نتوانستند افکار عمومی را تحت تأثیر قرار دهند.
جنگ غزه تنها دیدگاه‌های ضد اسرائیلی را در عربستان سعودی تقویت کرده بلکه موجب شده تا توافق عادی‌سازی بدون قید و شرط با اسرائیل تنها خطر بی‌ثبات کردن وجهه ولیعهد را در پادشاهی و خارج از کشور افزایش دهد. با این حال تشکیل کشور فلسطین به هیچ وجه موضوع ساده‌ای نیست، حتی اگر اسرائیل از این ابتکار حمایت کند، که دولت فعلی قاطعانه آن را رد می‌کند.
آرمان‌های ملی فلسطین به دلیل اختلافات داخلی، فقدان رهبری سازمان‌یافته قادر به رسیدگی به چالش‌های کنونی و آینده نخواهد بود. علاوه بر این حمایت متزلزل حامیان سنتی عرب، بالاخص در شرایطی که سوریه درگیر تحولات عمیق شده و با کنار رفتن بشار اسد و آمدن گروه تحریرالشام از مقاومت فاصله گرفته است، موجب شده تا فلسطین نیز درگیر چالش‌هایی جدی باشد.
این در حالی است که براساس واقعیت‌ها پیشنهاد‌ها در باب تشکیل کشور فلسطین در سه دهه گذشته پیشرفت معناداری نداشته است. در نتیجه، ابتکارات یکجانبه موقتی به طور فزاینده‌ای در کانون توجه قرار گرفته و اغلب پیامد‌های فاجعه باری را به همراه دارد.
در این زمینه، فشار برای دستیابی به توافق عربستان و اسرائیل کمتر شبیه یک پیشرفت دیپلماتیک و بیشتر شبیه سرابی است که توسط واشنگتن و تل‌آویو ساخته شده است. دنتیس بر این باور است که در چنین شرایطی و با چشم انداز توافق احتمالی عربستان و اسرائیل، فلسطینیان در آینده اهمیت سیاسی کمتری خواهند داشت.
این وضعیت فضا را برای گروه‌های رادیکال و مسلح فراهم می‌کند تا به میدان آمده و تنش‌ها را در خیابان‌های فلسطین و عرب تشدید کنند. تاکتیک‌های تهاجمی ترامپ ممکن است در مسلح کردن برخی از رهبران موفق باشد، اما بعید است که نگرش‌های عمیق منطقه‌ای را تغییر دهد.
در هر صورت، دستیابی به توافقی بدون امتیازات عمده برای فلسطینی‌ها می‌تواند تنش‌ها را بیشتر شعله ور کند و منطقه را به سمت بی‌ثباتی بیشتر سوق دهد. در حال حاضر، مفهوم توافق عربستان و اسرائیل ممکن است بیشتر خیالی باشد تا واقعیت.