به گزارش گروه سیاسی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷، یکی از اهداف کلان کشور، توسعه علمی و فناورانه برای دستیابی به استقلال و کاهش وابستگی به کشورهای خارجی بود. در این راستا، پیشرفت‌های چشمگیری در حوزه‌های مختلف علمی، فناوری و نوآوری حاصل شده است. این پیشرفت‌ها به‌ویژه در قالب شرکت‌های دانش‌بنیان، مراکز تحقیقاتی و دانشگاه‌ها نمود یافته و ایران را به یکی از کشورهای پیشرو در برخی حوزه‌های فناوری تبدیل کرده است. در این گزارش، روند پیشرفت دانش‌بنیان در ایران پس از انقلاب اسلامی، چالش‌ها و دستاوردهای آن بررسی خواهد شد.
۱. پایه‌گذاری زیرساخت‌های علمی و پژوهشی
یکی از مهم‌ترین اقدامات پس از انقلاب اسلامی، ایجاد زیرساخت‌های لازم برای توسعه علمی و فناوری بود. برخی از مهم‌ترین اقدامات در این حوزه عبارت‌اند از:
۱.۱. تأسیس و توسعه دانشگاه‌ها و مراکز علمی
پس از انقلاب، تعداد دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی در کشور به‌شدت افزایش یافت. در حال حاضر، ایران دارای بیش از ۲۵۰۰ مرکز آموزش عالی است که نقش مهمی در تربیت نیروی انسانی متخصص ایفا می‌کنند. دانشگاه‌هایی مانند دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه تهران، دانشگاه علم و صنعت و پژوهشگاه‌های تخصصی، نقشی کلیدی در توسعه فناوری‌های نوین دارند.
۱.۲. ایجاد نهادهای حمایتی از پژوهش و فناوری
پس از انقلاب، نهادهایی مانند بنیاد ملی نخبگان، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و صندوق نوآوری و شکوفایی تأسیس شدند تا از فعالیت‌های دانش‌بنیان حمایت کنند. این نهادها با ارائه تسهیلات مالی و قانونی، مسیر رشد شرکت‌های فناورانه را هموار کردند.
۲. رشد شرکت‌های دانش‌بنیان و اقتصاد مقاومتی
در دو دهه اخیر، ایران با تأکید بر سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان را در اولویت قرار داده است.
۲.۱. شکل‌گیری اکوسیستم دانش‌بنیان
در سال ۱۳۹۰، قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان تصویب شد که زمینه را برای رشد استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای فناورانه فراهم کرد. این شرکت‌ها در حوزه‌هایی مانند بیوتکنولوژی، فناوری نانو، هوافضا، هوش مصنوعی و پزشکی رشد چشمگیری داشته‌اند.
۲.۲. تأثیر شرکت‌های دانش‌بنیان بر اقتصاد کشور
طبق آمار، بیش از ۸ هزار شرکت دانش‌بنیان در کشور فعال‌اند که هزاران فرصت شغلی ایجاد کرده‌اند. همچنین، صادرات محصولات فناورانه ایران به کشورهای مختلف، وابستگی اقتصادی به نفت را کاهش داده است.
۳. پیشرفت در حوزه‌های راهبردی علم و فناوری
یکی از مهم‌ترین شاخص‌های پیشرفت دانش‌بنیان ایران، توسعه در حوزه‌های کلیدی فناوری است.
۳.۱. فناوری نانو
ایران جزو ۵ کشور برتر دنیا در زمینه نانوفناوری است و محصولات نانویی ایران به بیش از ۴۰ کشور صادر می‌شود. تولید داروهای نانویی، مواد پیشرفته و تجهیزات پزشکی از جمله دستاوردهای این حوزه است.
۳.۲. بیوتکنولوژی و پزشکی
توسعه فناوری‌های زیستی و تولید داروهای پیشرفته، ایران را به یکی از قطب‌های بیوتکنولوژی در منطقه تبدیل کرده است. تولید داروهای ضدسرطان، واکسن‌های نوترکیب و کیت‌های تشخیصی از مهم‌ترین موفقیت‌های این بخش است.
۳.۳. هوافضا و فناوری‌های پیشرفته
ایران پس از انقلاب، موفق به پرتاب ماهواره‌های مختلف به فضا شده و در حوزه فناوری‌های فضایی جایگاه ویژه‌ای در منطقه دارد.
۳.۴. هوش مصنوعی و IT
رشد استارتاپ‌های فناوری اطلاعات، توسعه نرم‌افزارهای بومی و گسترش زیرساخت‌های دیجیتال از دیگر شاخص‌های پیشرفت کشور در این حوزه است.
۴. چالش‌ها و موانع پیشرفت دانش‌بنیان در ایران
با وجود دستاوردهای قابل‌توجه، مسیر توسعه علم و فناوری در ایران با چالش‌هایی همراه بوده است:
۴.۱. تحریم‌های اقتصادی و محدودیت‌های بین‌المللی
تحریم‌ها دسترسی به تجهیزات پیشرفته و همکاری‌های بین‌المللی را دشوار کرده‌اند. بااین‌حال، محققان ایرانی توانسته‌اند بسیاری از فناوری‌های پیشرفته را بومی‌سازی کنند.
۴.۲. کمبود سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه
یکی از مشکلات اصلی، پایین بودن سهم تحقیق و توسعه از تولید ناخالص داخلی است. برای حفظ روند پیشرفت، باید سرمایه‌گذاری بیشتری در این بخش انجام شود.
۴.۳. چالش‌های اداری و بوروکراتیک
برخی از فرآیندهای اداری پیچیده مانع از رشد سریع شرکت‌های دانش‌بنیان می‌شود. اصلاح قوانین و تسهیل فرآیندها می‌تواند به تسریع توسعه کمک کند.
۵. آینده دانش‌بنیان در ایران
با توجه به پیشرفت‌های کنونی، آینده دانش‌بنیان در ایران روشن است. برخی از سیاست‌های کلیدی برای ادامه این مسیر عبارت‌اند از:
افزایش حمایت‌های مالی و قانونی برای شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌ها
گسترش همکاری‌های بین‌المللی و استفاده از دانش جهانی
سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی، انرژی‌های نو و زیست‌فناوری
حمایت از تجاری‌سازی دانش و توسعه بازارهای بین‌المللی
فرجام سخن
پس از انقلاب اسلامی، ایران پیشرفت‌های چشمگیری در حوزه علم و فناوری داشته است. رشد شرکت‌های دانش‌بنیان، توسعه دانشگاه‌ها، و دستاوردهای فناورانه، کشور را در مسیر استقلال علمی و اقتصادی قرار داده است. با وجود چالش‌ها، آینده دانش‌بنیان ایران روشن بوده و با برنامه‌ریزی صحیح، می‌توان این مسیر را با سرعت بیشتری ادامه داد.
گزارش از عرفان عباسی