سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - نازنین فاطمه سامنی: چهل‌وسومین جشنواره فیلم فجر حالا ۸ روز خود را گذرانده است و شاید بتوانیم آن را جشنواره اقتباس‌ها بنامیم. امسال از ۳۷ فیلمی که در کاخ جشنواره اکران می‌شوند، ۱۳ فیلم به نوعی اقتباسی هستند؛ برخی اقتباس وفادارانه از کتاب، برخی برداشت آزاد از داستان‌های واقعی و برخی دیگر بازخوانی رویدادهای تاریخی. جالب آن‌که جشنواره امسال حتی با یک فیلم اقتباسی آغاز شد!
در حالی که طی سال‌های گذشته سینمای ایران همواره از فقر فیلمنامه‌های اقتباسی رنج برده است، حالا با این تعداد فیلم اقتباسی، یک پرسش مهم مطرح می‌شود: چرا جشنواره فیلم فجر همچنان جایزه‌ای ثابت برای بهترین اقتباس ندارد؟ اگر این رویکرد ارزشمند است و به ارتقای سینمای ایران کمک می‌کند؛ آیا وقت آن نرسیده که سیمرغی ویژه برای بهترین اقتباس در نظر گرفته شود؟
برای درک بهتر وضعیت اقتباس در جشنواره امسال، بیایید نگاهی دقیق‌تر به این آثار داشته باشیم.
«پیشمرگ» به کارگردانی علی غفاری
این فیلم بر اساس کتاب «یادداشت‌های سعید» ساخته شده و زندگی واقعی شهید سعید قهاری سعید را روایت می‌کند. روایت فیلم بر اساس مستندات موجود درباره این فرمانده نیروهای پیشمرگ مسلمان کُرد شکل گرفته است.
«اشک هور» به کارگردانی مهدی جعفری
اقتباسی از کتاب «قرارگاه سری نصرت» و روایت زندگی شهید علی هاشمی است. جعفری در این فیلم تلاش کرده با مطالعه منابع تاریخی، مستندات و روایت‌های شفاهی، تصویری وفادار از شخصیت این فرمانده دفاع مقدس ارائه دهد.
«خدای جنگ» به کارگردانی حسین دارابی
این فیلم بر اساس زندگی شهید حسن طهرانی‌مقدم ساخته شده است. با این تفاوت که برخلاف دیگر آثار بیوگرافیک، شخصیت شهید در فیلم حضور مستقیم ندارد و داستان درباره بحران تأمین قطعات موشکی در دوران جنگ و تلاش نیروهای ایرانی برای حل این مشکل است.
«موسی کلیم‌الله» به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا
این فیلم بر اساس داستان حضرت موسی در قرآن ساخته شده و شاید متفاوت‌ترین اقتباس جشنواره امسال باشد. حاتمی‌کیا به جای یک روایت مستند، از المان‌های سینمای حماسی و دینی برای بازآفرینی این داستان کهن استفاده کرده است.
«زال و رودابه» به کارگردانی محمدعلی سجادی
این انیمیشن، اقتباسی از شاهنامه فردوسی است و داستان عاشقانه زال و رودابه را روایت می‌کند.
«صیاد» به کارگردانی جواد افشار
یکی از وفادارترین اقتباس‌های جشنواره امسال است که فیلمنامه آن توسط حسین تراب‌نژاد با بهره‌گیری از چندین کتاب و منابع مستند تاریخی نوشته شده است. آثاری مانند «در کمین گل سرخ»، «افلاکیان زمین» و «بیست روز نبرد» از منابع اصلی این فیلم هستند. افشار با استفاده از اسناد تصویری و مصاحبه‌های شهدا، تلاش کرده فیلمی مستندگونه و دقیق ارائه دهد.
«بازی خونی» به کارگردانی حسین میرزامحمدی
این فیلم یک اقتباس آزاد است. به گفته کارگردان، فیلم از کتاب‌ها و منابع معتبر الهام گرفته اما تغییراتی دراماتیک برای روایت سینمایی اعمال شده است.
«زیبا صدایم کن» به کارگردانی رسول صدرعاملی
این فیلم اقتباسی آزاد از کتابی با همین نام است. آرش صادق‌بیگی نویسنده فیلم، توضیح داده که برای جذابیت بیشتر، تغییراتی در شخصیت‌پردازی و فضای داستان ایجاد شده است.
«ژولیت و شاه» به کارگردانی اشکان رهگذر
یک انیمیشن بلند که اقتباسی آزاد از نمایشنامه «رومئو و ژولیت» است اما آن را در فضای تاریخی ایران و دوره قاجار روایت می‌کند. رهگذر در این فیلم از علاقه ناصرالدین‌شاه به تئاتر الهام گرفته و با پیوند زدن این داستان کلاسیک به تاریخ ایران، اقتباسی متفاوت و خلاقانه خلق کرده است.
«رها» به کارگردانی حسام فرهمند
این فیلم اقتباس از واقعیت است. به گفته کارگردان، فیلم بر اساس چندین واقعه واقعی ساخته شده اما داستان مشخصی ندارد و مجموعه‌ای از اتفاقات حقیقی را در قالب یک روایت سینمایی ترکیب کرده است.
«اسفند» به کارگردانی دانش اقباشاوی
این فیلم ترکیبی از تحقیقات میدانی، خاطرات و پژوهش‌های کتابخانه‌ای است. فیلمنامه آن مستقیماً از یک منبع خاص اقتباس نشده، اما حاصل مطالعه و تحقیق درباره یک دوره تاریخی است.
«بچه مردم» به کارگردانی محمود کریمی
فیلمی که گرچه داستانی فردی دارد، اما بر اساس تجربه‌های زیسته واقعی ساخته شده است. این فیلم به مفهوم هویت ملی و دفاع از وطن می‌پردازد و پرسشی بنیادین را مطرح می‌کند. مثل این پرسش که آیا جان انسان در برابر وطن ارزشی دارد؟
«۱۹۶۸» به کارگردانی امیرمهدی پوروزیری
این فیلم به مسابقه تاریخی فوتبال بین ایران و اسرائیل در جام ملت‌های آسیا ۱۹۶۸ می‌پردازد. «۱۹۶۸» را می‌توان نمونه‌ای از اقتباس از یک واقعه تاریخی واقعی دانست که با عناصر درام سینمایی ترکیب شده است.
آیا جشنواره فجر نباید سیمرغ اقتباسی داشته باشد؟
با این حجم از اقتباس‌های مختلف، آیا جشنواره فیلم فجر نباید جایزه‌ای برای بهترین اقتباس در نظر بگیرد؟ در جشنواره‌های معتبر جهانی مانند اسکار، کن و برلین، بخش بهترین فیلمنامه اقتباسی وجود دارد، اما در ایران هنوز چنین جایزه‌ای تعریف نشده است.
امسال که سینمای ایران گام بلندی در زمینه اقتباس برداشته، آیا جشنواره فجر این تغییر را به رسمیت خواهد شناخت؟ اگر اقتباس ارزشمند است و می‌تواند سینمای ایران را از فقر فیلمنامه نجات دهد، چرا این دستاورد مهم با یک سیمرغ اقتباسی مورد تقدیر قرار نگیرد؟
حالا که اقتباس در جشنواره امسال تا این حد جدی گرفته شده، آیا وعده منوچهر شاهسواری دبیر چهل‌وسومین جشنواره فیلم فجر محقق خواهد شد؟
شاهسواری پیش‌تر و در نشست خبری چهل‌وسومین جشنواره فیلم فجر گفته بود: «یکی از نکات مثبت امسال، بازگشت سیمرغ جایزه مردمی است. اما درباره بازگرداندن جایزه فیلمنامه اقتباسی، سیاست ما این است که اگر تعداد آثار اقتباسی به حد نصاب برسد، حتی اگر در مقررات ذکر نشده باشد، می‌توان با استفاده از اختیارات دبیر جشنواره، این جایزه را به جشنواره بازگرداند.البته هنوز آمار دقیقی از تعداد فیلم‌های اقتباسی نداریم. شب گذشته، از همکاران درخواست کردیم که اطلاعات دقیق‌تری ارائه دهند. برخی تأخیرهایی در ارسال اطلاعات وجود داشته است، اما به‌محض تکمیل داده‌ها، تصمیم نهایی را اعلام خواهیم کرد.»
حالا که پازل نمایش فیلم‌ها در حال تکمیل است و هنرمندان با افتخار در تیتراژ یا نشست‌های پرسش‌وپاسخ فیلم خود از منابع اقتباس خود سخن گفته‌اند؛ باید منتظر ماند و دید که آیا وعده دبیر چهل‌وسومین جشنواره فیلم فجر که در نشست خبری خود را اهل و علاقه‌مند به ادبیات خوانده محقق می‌شود یا خیر؟
امید که آخرین وعده این دوره نیز محقق شود.
∎