برخی از پژوهشگران تاریخ انقلاب اسلامی معتقدند پس از وقایع روزهای نهم و دهم دی‌ماه ۱۳۵۷ که درواقع اوج درگیری نفسگیر میان مردم و عوامل رژیم پهلوی بود، کنترل مشهد عملاً در اختیار نیروهای انقلابی قرار گرفت. با این حال، بقایای وابستگان به دربار همچنان در شهر حضور داشتند و به دنبال راهکاری برای تسلط دوباره بر اوضاع یا دست‌کم جلوگیری از پیشرفت انقلاب در مشهد می‌گشتند. با اعلام تصمیم امام خمینی(ره) برای بازگشت به ایران، شرایط نیروهای انقلابی بهتر شد؛ آن‌ها روحیه بالاتری بدست آوردند و در مقابل، جریان وابسته به رژیم که پس از فرار شاه، دچار رخوت و وحشت فراوانی شده‌بود، آشکارا عقب نشست. شاپور بختیار، نخست‌وزیر رژیم که ۲۶ دی از مجلس رأی اعتماد گرفته‌بود و می‌کوشید وابستگی خود را به جبهه ملی پررنگ کند و از این نمد برای خود کلاهی بسازد، نتوانست کاری از پیش ببرد و در نهایت، با تعطیلی فرودگاه‌ها کوشید مانع ورود امام خمینی(ره) به ایران شود. با این اقدام، ترسی سابقه‌دار در ذهن مردم شکل گرفت. خاطرات مربوط به کودتای ۲۸ مرداد و خطر بازگشت دیکتاتوری، راه انداختن حمام خون در کشور و دست آخر، به ثمر ننشستن انقلابی که برای پیروزی‌اش عزیزترین فرزندان سرزمین ایران فدا شده بودند، مسئله‌ای بود که درست یا غلط، در قالب شایعات میان مردم پخش می‌شد و اسباب نگرانی بیش از حد آن‌ها را فراهم می‌کرد. اگر بخواهیم با نگاه دقیق و براساس شواهد بنگریم، این نگرانی چندان بی‌سبب نبود. هرچند اخبار مربوط به سفر ژنرال هایزر به ایران، برای شکل دادن به یک کودتای نظامی، سال‌ها بعد منتشر شد، اما تجربه تاریخی ایرانیان درباره چنین اقداماتی کامل بود و آن‌ها می‌دانستند چنین تحرکاتی دور از انتظار نیست و حتی شخص محمدرضا پهلوی هم به همین اقدامات امید بسته است. با این حال، میان آنچه در مرداد ۱۳۳۲ رقم خورد و رخدادهای بهمن ۱۳۵۷، تفاوت‌های آشکاری وجود داشت؛ در مرداد ۱۳۳۲، وحدت و انسجام میان گروه‌ها عملاً از بین رفته و اختلافات ریشه‌داری میان رهبران نهضت و احزاب فعال در متن جامعه به وجود آمده‌بود؛ اما در بهمن ۱۳۵۷، رهبری واحد و اتحاد بی‌سابقه مردم ایران اصولاً مانع انجام تحرکاتی شبیه به اقدامات مرداد ۱۳۳۲ می‌شد.
مقدمات تحصن بزرگ
با رسیدن خبر بسته شدن فرودگاه‌ها به مشهد، التهاب عمومی به اوج رسید. خیابان‌های منتهی به حرم مطهر و به‌ویژه فلکه حضرت، روزانه شاهد حضور صدها هزار نفر از مردمی بود که خواستار بازگشت امام خمینی(ره) به کشور بودند. روز هفتم بهمن ۱۳۵۷، با مدیریت انقلابیون فعال در مشهد، اجتماعی بزرگ در صحن موزه حرم مطهر رضوی شکل گرفت. این صحن، یکی از صحن‌های نسبتاً تازه‌تأسیس در تاریخ حرم مطهر رضوی بود و در سال ۱۳۱۰ خورشیدی در اراضی جنوب شرقی اماکن متبرکه ساخته شد (امروزه این صحن تبدیل به رواق امام خمینی(ره) شده‌است). تا پیش از هفتم بهمن، صحن موزه معمولاً شاهد حضور جمعیت تظاهرات‌کنندگان اطراف حرم مطهر رضوی بود، اما هیچ وقت انقلابیون اقدام به برگزاری تحصن در این مکان و اصولاً داخل محدوده اماکن متبرکه در چنین ابعادی نکرده‌بودند. با اعلام عمومی، مردم به سوی صحن موزه حرکت کردند. اجتماع چنان پرتعداد بود که صحن ظرفیت حضور بخش مهمی از آن‌ها را نداشت. ترکیب جمعیتی شامل همه اصناف می‌شد؛ روحانیون، دانشجویان، دانش‌آموزان، بازاریان، کارمندان و ... دلیل تجمع، کارشکنی رژیم در بازگشت امام خمینی(ره) به میهن بود. متحصنان خواستار بازگشایی فرودگاه‌ها برای بازگشت رهبر مردم ایران بودند و اعلام کردند تا رفع این محدودیت در تحصن باقی خواهند ماند.
دانشگاه انقلاب
تحصن بزرگ صحن موزه خیلی زود از صورت و شکل تحصن اعتراضی خارج شد. ماندگاری جمعیت، این امکان را به زعمای انقلاب در مشهد، مانند آیت‌الله واعظ طبسی و حجت‌الاسلام هاشمی‌نژاد (در آن زمان آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای در تهران حضور داشتند) می‌داد که بتوانند به تبیین مواضع انقلابی نزد مردم بپردازند. می‌توان با قاطعیت گفت پس از ماجرای تحصن دو هفته‌ای در میدان بیمارستان امام رضا(ع)، دیگر چنین فرصتی برای انقلابیون فراهم نشده‌بود. تمرکز بر تنویر افکار عمومی و تبیین این موضوع که «چرا انقلاب کردیم؟» و «چه می‌خواهیم؟» مسئله‌ای مهم و راهبردی بود. به‌ویژه آنکه در این ایام، با فضای باز سیاسی ایجاد شده، جریان‌های مختلف سیاسی که سال‌ها در انزوا بودند و عملاً حضور پررنگی در نهضت نداشتند، به دنبال سهم‌خواهی افتاده‌بودند. اطلاع‌رسانی نکردن درست درباره موضوعات راهبردی انقلاب اسلامی، می‌توانست مردم و به‌ویژه جوانان را به دام این جریان‌ها بیندازد. با چنین دغدغه‌ای، برنامه منظم ایراد سخنرانی و پاسخ به شبهات و پرسش‌ها در تحصن بزرگ صحن موزه آغاز شد. با این حال، بقایای رژیم پهلوی همچنان به دنبال کارشکنی و گرفتن انتقام از مردم بودند.
اوج درگیری و بازگشت امام(ره)
۱۰ بهمن سال ۱۳۵۷ عوامل رژیم به بیت آیت‌الله‌العظمی سیدعبدالله شیرازی در بالاخیابان هجوم بردند و ناغافل، حاضران در بیت را به گلوله بستند. در این هجوم، تعدادی از مردم مشهد به شهادت رسیدند. اقدام مأموران فرمانداری نظامی، علمای مشهد را به واکنشی سخت واداشت؛ آن‌ها در اعتراض به قتل‌عام مردم و جلوگیری دولت بختیار از بازگشت امام خمینی(ره)، ساعاتی پس از هجوم به بیت آیت‌الله شیرازی راهی حرم مطهر شده و در تحصن صحن موزه شرکت کرده و خواستار بازگشت امام خمینی(ره) و پایان دادن به اقدامات خصمانه علیه مردم شدند. این اقدام، سبب رونق بیشتر حضور مردم شد. با انتشار خبر بازگشت قریب‌الوقوع امام خمینی(ره) به ایران، در روز ۱۱ بهمن ۱۳۵۷، راهپیمایی بزرگی از سوی دانشگاهیان مشهد در حمایت از تحصن، بیرون از صحن موزه برگزار شد. تحصن بزرگ صحن موزه، روز ۱۲ بهمن، با انتشار خبر بازگشت امام خمینی(ره) پایان یافت؛ تحصنی که در تاریخ حرم مطهر به عنوان یکی از بزرگ‌ترین اجتماعات مردمی شناخته می‌شود.