براساس اعلام دبیر انجمن انرژی‌های تجدیدپذیر، ناترازی برق در کشورمان به ۱۸ هزار مگاوات یعنی معادل مصرف برق چند کشور می‌رسد که برای جبران این حجم از ناترازی برق با در نظر گرفتن رشد صفر درصدی مصرف، در سال آینده به ۲۰ میلیارد دلار منابع مالی نیاز داریم و خبر بد اینکه پیش‌بینی می‌شود اگر تولید و توزیع برق رشد نکند، سال آینده میزان ناترازی برق به ۳۰ هزار مگاوات برسد.
همچنین بررسی مرکز پژوهش‌های مجلس درباره وضعیت مصرف برق در سال ۱۴۰۲ بیانگر آن است که روند ناترازی برق در کشور تقریبا از دهه ۹۰ شروع شده و از سال ۱۴۰۰ به بعد شدت گرفته است. بخش صنعت بزرگترین مصرف‌کننده برق محسوب می‌شود و ۳۶ درصد از کل مصرف برق به صنعت اختصاص دارد.
اما در بخش گاز طبق گزارش‌های رسمی، ایران با دارا بودن حدود ۳۳ تریلیون مترمکعب ذخایر گازی در مجموع حدود ۱۷درصد از ذخایر اثبات‌شده گاز طبیعی در جهان را در اختیار دارد. هر چند کشورمان با تولید سالانه ۲۷۵ میلیارد مترمکعب، سومین تولیدکننده بزرگ گاز در جهان است اما با مصرف سالانه حدود ۲۴۶ میلیارد متر مکعب گاز، چهارمین مصرف‌کننده بزرگ گاز در جهان هستیم. از سوی دیگر به‌طور متوسط سالانه ۴.۸ درصد مصرف گاز طبیعی در کشورمان افزایش می‌یابد اما روند تولید گاز به‌طور متوسط سالیانه ۲ درصد رشده داشته و همین موضوع به‌معنای افزایش سالانه ناترازی گاز کشور است.
هر چند کشورمان با تولید سالانه ۲۷۵ میلیارد مترمکعب، سومین تولیدکننده بزرگ گاز در جهان است اما با مصرف سالانه حدود ۲۴۶ میلیارد متر مکعب گاز، چهارمین مصرف‌کننده بزرگ گاز در جهان هستیمبر اساس سند تراز تولید و مصرف گاز طبیعی در کشور تا افق ۱۴۲۰، در صورت ادامه روند موجود، میزان ناترازی گاز در سال ۱۴۰۴ به ۳۷۵ میلیون مترمکعب و در سال ۱۴۲۰ به ۵۷۹ میلیون مترمکعب خواهد رسید. البته نکته مهم در ناترازی گاز این است که افت فشار و افت تولید پارس جنوبی به عنوان منبع تأمین ۷۰ درصد گاز کشور، از سال آینده آغاز خواهد شد.
این روند تند ناترازی انرژی در حالی است که هر صنعتی متناسب با نیازمندی‌های خود به انواع انرژی از جمله برق و گاز نیاز دارد و می‌توان گفت انرژی مهمترین حلقه در زنجیره و فرایند تولید است. حال اینکه در برخی از صنایع، انرژی اثرگذاری بیشتری دارد و در نتیجه ناترازی انرژی به این صنایع زیان بیشتری وارد می‌کند.
آوار بالاترین خسارت‌ها بر سر صنعت
براساس گزارش قابل تامل بخش صنعت اتاق بازرگانی، مقایسه شدت تکانه قطع برق به کل اقتصاد در سطح بخش‌های اقتصادی نشان می‌دهد شدت تکانه وارده بر اقتصاد ناشی از قطعی برق بخش «صنعت» ۳ هزار و ۶۹۷ برابر شدت تکانه وارده بر اقتصاد ناشی از قطعی برق «فعالیت‌های اداری و خدمات پشتیبانی» است.
با احتساب سهم بخش‌های مختلف اقتصادی از تولید ناخالص داخلی، بیشترین خسارت قطعی برق به بخش صنعت تحمیل می‌شود و شدت این خسارت در بخش صنعت ۳۶۹۴ برابر، در صنعت برق ۳۴۲ برابر، در بخش حمل‌ونقل ۲۲۶ برابر و در بخش کشاورزی ۲۴۵ برابر محاسبه شده است.
بررسی شدت تکانه ناشی از قطعی برق در رشته فعالیت‌های صنعتی بر اساس سهم آن‌ها در تولید ناخالص داخلی نیز بیانگر این است که رشته فعالیت تولید فلزات ۱۰۵۹، تولید مواد شیمیایی ۷۹۱ برابر و تولید مواد غذایی با ۳۳۲ برابر، بیشترین آسیب را متحمل می‌شوند.
از جمله صنایعی که در صدر فهرست بیشترین زیان دیده‌ها در قطعی برق و گاز قرار دارد، صنعت کشاورزی و مواد غذایی است. مهمترین دلیل خسارات وارد شده به این صنعت ناشی از قطعی ها، فسادپذیر بودن آن است و همین قطعی‌ها علاوه بر اینکه روند تولید را مختل می‌کند بلکه به فاسدشدن مواد اولیه در مرحله تولید و همچنین محصول در مرحله نگهداریِ پیش از عرضه آن در بازار منجر می‌شود.
طبق گفته رئیس اتحادیه نان فانتزی، با قطعی‌های مکرر برق، شاهد فاسدشدن خمیر نان فانتزی هستیم؛ بنابراین همین روند نه فقط بر کمّیت تولید محصولات کشاورزی و مواد غذایی بلکه بر کیفیت و مسائل بهداشتی تولیدات اثر می‌گذارد.
صنعت کشاورزی و مواد غذایی به دلیل فسادپذیربودن تولیدات، بیشترین زیان‌دیده در نتیجه قطعی برق و گاز است. این قطعی‌ها ضمن اختلال در روند تولید، به فاسدشدن مواد اولیه در مرحله تولید و همچنین محصول در مرحله نگهداریِ پیش از عرضه آن در بازار منجر می‌شوداز سوی دیگر، بیشتر برق مصرفی بخش کشاورزی مربوط به چاه‌های کشاورزی است، به‌همین‌دلیل هرگونه قطعی برق موجب خاموشی این چاه‌ها شده و این یعنی از دست رفتن فرصت‌ها در فصل کاشت محصول به‌ویژه محصولات استراتژیک که به کاهش تولید و عرضه به بازار و در نتیجه سبب ایجاد ناترازی بین عرضه و تقاضا و افزایش قیمت‌ها می‌شود. به همین دلایل وزیر جهاد کشاورزی می‌گوید که «بیشترین بخشی که از کمبود انرژی متضرر می‌شود بخش کشاورزی است زیرا تولید در این بخش تحت هیچ شرایطی نمی‌تواند متوقف شود.»
کاهش ۱۵ درصدی تولید گندم به‌دلیل قطعی برق
«عطاءالله هاشمی» رئیس بنیاد ملی گندمکاران ایران در گفت‌وگو با پژوهشگر ایرنا، درباره زیان گندمکاران از قطعی برق و گاز می‌گوید: با ادامه روند قطعی برق، درباره کاهش ذخایر استراتژیک گندم شکی نداشته باشید. در حال حاضر نزدیک به ۲ میلیون هکتار گندم زیر کشت آبی است که از این عدد سطح زیرکشت آبی، بیشتر با آب چاه‌های عمیق آبیاری می‌شوند. حال اینکه با توجه به مشکلات گذشته در خصوص موتورهای دیزلی و سایر موارد، اکنون بیشتر چاه‌های کشاورزی با نیروی برق کار می‌کنند.
وی ادامه می‌دهد: در فصل کاشت گندم در پاییز و در فصل داشت که از اوایل اسفندماه آغاز می‌شود تا مرحله رسیدن محصول، به چندین فقره آبیاری نیاز است. در حال حاضر چاه‌های عمیق با الکتروپمپ کار می‌کنند و به همین دلیل قعطی برق هم از نظر کمی و کیفی روی محصول اثر می‌گذارد.
رئیس بنیاد ملی گندمکاران ایران به اثرگذاری قطعی برق بر تولید گندم نیز اشاره می‌کند: محصول گندم به آب نیاز دارد؛ برای مثال اگر در مدت ۱۵ روز، روزانه ۵ ساعت برق قطع شده باشد، در مجموع آبیاری گندم سه‌شبانه روز عقب می‌افتد؛ یعنی نوبت آبیاری سه روز دیرتر انجام و این روندِ تاخیر در آبیاری گندم، سبب کاهش بازدهی تولید می‌شود.
هاشمی می‌افزاید: در کنار کاهش بازدهی، این محصول ضعیف می‌شود و در این صورت، انواع افت‌ها به سراغ آن می‌آید و در نهایت کیفیت آن کاهش می‌یابد؛ از سوی دیگر وقتی بازدهی کاهش پیدا می‌کند روند تولید هم نزولی می‌شود و در این شرایط میزان گندم نیز کم می‌شود و درآمد کشاورزان پایین می‌آید و دوباره به بحث کاهش کیفیت محصول می‌رسیم.
وی یادآوری می‌کند: باید توجه داشته باشیم که گندم از تولیدات استراتژیک کشور محسوب می‌شود و قعطی برق در میزان تولید این محصول استراتژیک اثر می‌گذارد.
رئیس بنیاد ملی گندمکاران ایران: با ادامه روند قطعی برق، درباره کاهش ذخایر استراتژیک گندم شکی نداشته باشیدرئیس بنیاد ملی گندمکاران ایران به زیان قطعی برق در میزان تولید در سال گذشته اشاره می‌کند: پارسال در مرحله کاشت و داشت، روزانه حداقل ۶ ساعت قطعی برق داشتیم که این میزان قطعی برق حداقل ۱۰ تا ۱۵ درصد بر میزان تولید محصول اثر گذاشت. «کمبود تولید باعث می‌شود که خلاء محصول در بازار و در ذخایر داشته باشیم و دولت هم مجبور خواهد شد که این کمبود را با واردات گندم پر کند که این اقدام ارز بر است و منایع ارزی کشور را هم کاهش می‌دهد.»
هاشمی با یادآوری اقدامات دولت چهاردهم برای کاهش خسارات صنایع حاصل از ناترازی انرژی می‌گوید: باید توجه داشته باشیم که این ناترازی‌ها فقط به امسال و دولت چهاردهم محدود نمی‌شود و در نتیجه کم‌کاری دولت‌ها در دهه‌های گذشته است؛ در واقع دولت‌های گذشته نتوانستند صنایع برق و گاز را بازسازی کنند و در طول سالیان گذشته نیروگاه‌های جدید ساخته نشد و امروز شاهد این عقب‌ماندگی تاریخی در بخش انرژی هستیم.
رئیس بنیاد ملی گندمکاران ایران می‌افزاید: دولت چهاردهم وارث این ناترازی است؛ از این رو گلایه از دولت چهاردهم دور از انصاف است و عامل این نا به‌سامانی‌ها مسئولان دولت‌های قبلی بوده اند. مدیران این دولت تلاش دارند پیامدهای ناشی از ناترازی‌ها را مدیریت کنند اما با توجه به میزان کمبود، این مدیریت‌ها جواب نمی‌دهد.
وی با بیان اینکه با وجود همه این مشکلات در تولید گندم خودکفا هستیم، می‌گوید: امسال نیز همانند پارسال، در تولید گندم نانوایی به خودکفایی رسیدیم و از طریق خرید خوبی که از کشاورزان انجام شد و با وجود همه مشکلات قطعی برق، شرایط اقلیمی، کمبود نهاده‌ها و آفت‌ها و… واردات نداشتیم. «اما این دور از انصاف است که با وجود این شرایط، بدهی کشاورزان پرداخت نشود و بعد از گذشت چند ماه دولت بخواهد با کشاورزان تسویه کند. کشاورزانی هستند که در زمان مقرر و اردیبهشت‌ماه گندم خود را به فروختند اما مهرماه پول آن‌ها پرداخت شد و پیامد این روند، کم از قطعی برق نیست.»
دولت‌های گذشته نتوانستند صنایع برق و گاز را بازسازی کنند و در طول سالیان گذشته نیروگاه‌های جدید ساخته نشد و امروز شاهد این عقب‌ماندگی تاریخی در بخش انرژی هستیمزیان‌های جبران‌نشدنی مرغداری‌ها با قطعی ۵ ساعته برق
«داود رنگی» رئیس هیأت مدیره فدراسیون طیور ایران نیز درگفت‌وگو با پژوهشگر ایرنا درباره پیامدهای ناترازی انرژی در صنعت مرغداری، به زیان‌های واردشده به این بخش اشاره می‌کند: در این صنعت مدت زمان خاموشی بسیار مهم است؛ در زنجیره تولید مرغ، قطعی برق در مدت کوتاه یعنی تا ۲ ساعت نمی‌تواند در پرورش مرغ اثر منفی قابل توجهی بگذارد زیرا مرغداری‌ها به ژنراتور و برق اضطراری مجهزند اما وقتی قطعی برق طولانی می‌شود آثار منفی آن به مرور ظهور می‌کند؛ به این صورت که زمستان به علت سرما باید گرمای لازم تامین شود تا پرورش مرغ مراحل را به خوبی طی کند اما با قطعی‌ها، بخشی از جوجه‌ها از دست می‌روند و آمار تلفات در مرغداری‌ها روند افزایشی پیدا می‌کند.
وی درباره میزان خسارت واردشده به این صنعت و مرغداری‌ها در پی ناترازی انرژی می‌افزاید: از آنجایی که سیستم پرورش مرغ و مرغداری‌ها یک سیستم سهمیه‌بندی بوده و آزاد نیست، نمی‌تواند برآورد دقیقی از میزان ضرر و زیان قطعی برق به صورت کارشناسی و آماری تهیه کرد؛ اکنون مرغدار، دان مرغ را بر مبنای سهمیه تعریف شده دریافت می‌کند؛ در نتیجه مجبور است با این شرایط کنار بیاید.
رئیس هیأت مدیره فدراسیون طیور ایران ادامه می‌دهد: در پرورش مرغ اینگونه نیست که اگر قطعی برق هر روز ۲ تا ۳ ساعت باشد بلافاصله اثر آن در سیستم توزیع و بازار دیده شود و شاهد کمبود مرغ باشیم. آثار آن در مدت زمان ۲ ماهه به صورت کمبود در بازار ظاهر می‌شود.
«در واقع برنامه‌ریزی برای تولید مرغ اینگونه نیست که در یک عدد مشخص ثابت باشد و به طور قطع میزان تولید تحت شرایط مختلف نوسان دارد؛ زیرا با موجود زنده مواجه‌ایم که تحت تاثیر عوامل مخالف قرار می‌گیرد که تولید آن را متاثر می‌کند اما به طور قطع، قطعی برق اثرگذار است.»
رنگی می‌افزاید: برنامه‌ریزی‌ها برای جوجه‌ریزی معمولا بیشتر از نیاز بازار است زیرا امکان دارد در اثر عواملی از جمله قطعی برق در زمان‌هایی، ۱۰ درصد تلفات داشته باشیم؛ اما از آنجایی که جوجه‌ریزی بالاتر از نیاز بوده، در صورت تلفات، بازار دچار کمبود نمی‌شود. با این حال این مدیریت تولید برای قطعی برقِ طولانی‌مدت اثرگذار نیست و مرغدار دچار زیان می‌شود.
اگر در بازه ۵ ساعته، اختلالی در تامین برق مرغداری‌ها ایجاد شود، تلفات وحشتناکی به بار می‌آیدوی با بیان اینکه دامداری و مرغداری‌ها در همان دورانی که قطعی برق رایج نبود، به ژنراتور مجهز بودند تا ریسک تولید به حداقل برسد، ادامه می‌دهد: نکته بسیار مهم این است که اگر در بازه ۵ ساعته اختلالی ایجاد شود، تلفات وحشتناکی به بار می‌آید؛ براین اساس پیش‌بینی‌ها از قبل شده اما مساله مهم، مدت‌زمان استفاده از ژنراتورهاست؛ زیرا اگر در گذشته این ژنراتورها در هفته چهار ساعت کار می‌کردند، در حال حاضر این میزان مصرف در هر هفته به ۴۰ ساعت رسیده است. این روند سبب استهلاک تجهیزات می‌شود و ما نیز در تامین قطعات آن با مشکلات مختلفی مواجه‌ایم؛ در مجموع، همه این عوامل، هزینه تمام‌شده واحدهای مرغداری را افزایش می‌دهد.
رنگی ادامه داد: از آنجایی که تعداد عرضه کننده مرغ در بازار متعدد است وقتی یک شرکت و تولید کننده با مشکل مواجه شود، نمی‌تواند در قیمت‌ها در بازار اثر بگذارد، اگر بخش عمده عرضه در بازار کاهش پیدا کند، قیمت بالا می‌رود. البته تاکید دارم که مرغ تابع تولید خطی نیست و این نوسانات اثرگذار در تولید در کشورمان بیشتر از استاندارد دنیا است.
برای نجات از ناترازی خودمان دست به کار شدیم
«محمد بلاغی» رئیس هیات‌مدیره انجمن گلخانه‌داران کشور نیز در گفت‌وگو با پژوهشگر ایرنا ضمن نگرانی از ادامه قطعی برق و گاز و اثرگذاری آن روی محصولات کشاورزی و گلخانه‌ای، درباره پیشنهادها برای برق اختصاصی صنعت کشاورزی گفت: می‌توان موتور برق دیزلی و دیزل‌ها در واحدهای گلخانه‌ای را با انجام اقدامات و تغییراتی، به نیروگاه حرارتی تولید برق تبدیل کرد. مطالعات برای انجام این اقدام انجام شده است و نمونه‌هایی آزمایش شده و باید این نمونه‌های موفق را به ثبت برسانیم.
وی ادامه داد: می‌توانیم از ظرفیت خالی دیزل‌های اضطراری واحدهای گلخانه‌ای برای تولید برق استفاده و در تابستان هم برق مازاد را به شبکه تزریق کنیم؛ دولت موافق این طرح است و ما هم پیگیر اجرا آن هستیم؛ البته گزینه دیگری برای رفع مشکل ناترازی برق نداریم و به جای انتظار برای رفع مشکل از سوی دولت، خودمان دست به کار شده‌ایم.
اگر قطعی برق در ساعات شب باشد، متاسفانه آسیب بیشتری به محصولات گلخانه وارد می‌کند به‌گونه‌ای که در همان مدت زمان دو ساعت، به طور کلی بوته‌ها دچارسرمازدگی می‌شوند و از بین می‌روندرئیس هیات‌مدیره انجمن گلخانه‌داران کشور گفت: همه واحدهای گلخانه‌ای مجهز به دیزل ژنراتور هستند به همین دلیل در شرایط اضطراری که برق گلخانه‌ها قطع می‌شود، برق ژنراتور در مدار قرار می‌گیرد و از اتلاف محصولات جلوگیری می‌شود، مگر اینکه واحدی به ژنراتور مجهز نباشد.
بلاغی با تاکید بر اثرگذاری ساعت قطعی برق در طول شبانه‌روز ادامه داد: اگر قطعی برق در ساعات شب باشد، متاسفانه آسیب بیشتری به محصولات وارد می‌کند به‌گونه‌ای که در همان مدت زمان دو ساعت، به طور کلی بوته‌ها دچارسرمازدگی می‌شوند و از بین می‌روند؛ در حال حاضر از میزان خسارات محصولات گلخانه‌ای ناشی از قطعی برق و گاز آمار دقیقی وجود ندارد که آن را اعلام کنیم.
وی افزود: البته بیشتر واحدهای گلخانه‌ای به موتور برق دیزلی مجهزند و از اساس این تجهیزات جزو الزامات طرح راه‌اندازی گلخانه است و هر واحدی که به آن مجهز نیست باید به تامین دیزل اقدام کند. در حال حاضر با چند شرکت و مرکز مکانیزاسیون جهاد کشاورزی در حال مذاکره‌ایم و هماهنگی‌هایی در حال انجام است که از طریق ارائه تسهیلات، واحدهای گلخانه‌ای را به موتور برق دیزلی تجهیز کنیم تا در زمان قطعی، دچار مشکل نشوند. برق صنایع پیوسته در حال قطعی است و این روند همچنان ادامه دارد؛ از این رو باید ریسک تلفات را به حداقل برسانیم.
رئیس هیات‌مدیره انجمن گلخانه‌داران کشور تاکید کرد: در حال حاضر مشکل اصلی ما قطعی گاز است؛ قطعی برق را می‌توانیم با دیزل جبران کنیم اما برای قطعی گاز راهی نداریم و از نظر بسیار نگرانیم. هرچند که خوشبختانه تاکنون قطعی گاز نداشتیم.
وی در ادامه، تداوم روند قطعی برق را نگران‌کننده خواند و افزود: روند قطعی برق به‌ویژه در ساعات شب بسیار نگران‌کننده است. اگر دولت به دنبال تامین برق از طرق پنل‌های خورشیدی است در صورت تامین تسهیلات، از تامین برق با این روش استقبال می‌کنیم؛ اما بدون تسهیلات و فراهم‌کردن شرایط، راه‌اندازی برق با پنل خورشیدی برای ما صرفه ندارد.