در واقع توجه به فرهنگ دینی خط تمایز برجسته‌ای بود میان حرکت ملت ایران با جنبش‌های دیگر مانند انقلاب کبیر فرانسه یا انقلاب اکتبر روسیه. تشکیل ستاد انقلاب‌فرهنگی از سوی حضرت امام (ره) در ۲۳ خرداد ۵۹ اوج تلاش حکومت تازه برای جلوگیری از مسیر انحرافی گذشته و تشکیل جامعه بر مبنای دین و اصول اسلام ناب محمدی بود. در بخشی از پیام بنیان‌گذار کبیر انقلاب به مناسبت تشکیل شورای انقلاب‌فرهنگی که در سال ۶۳ اتفاق افتاد هم بر این رسالت و مسیر مهم تأکید شده و آمده است: «خروج از فرهنگ بدآموز غربی و نفوذ و جایگزین‌شدن فرهنگ آموزنده اسلامی، ملی و انقلاب‌فرهنگی در تمام زمینه‌ها در سطح کشور آنچنان محتاج تلاش و کوشش است که برای تحقق آن سالیان دراز باید زحمت کشید و بانفوذ عمیق ریشه‌دار غرب مبارزه کرد».
در ایام‌الله دهه فجر پای صحبت با دکتر علیرضا کلانتر مهرجردی، معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی و عضو هیئت‌علمی دانشگاه علم و فرهنگ نشسته و وضعیت علمی و فرهنگی حاکم بر کشور را تورقی زدیم که در ادامه می‌خوانید.
جناب دکتر؛ در ابتدا کمی برای ما درباره دستاوردهای علمی و فرهنگی انقلاب اسلامی بگویید؟
از آنجا که علم و فرهنگ به‌عنوان یکی از تأکیدات و آرمان‌ها همواره در بیانات حضرت امام خمینی (ره) نمود داشت و در واقع فرهنگ سنگ‌بستر و بنای حرکت مردم ما بود، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ایران در این حوزه تحولات شگرفی را از سر گذرانده و پیشرفت‌های چشمگیری داشته است. در حوزه علمی، توسعه دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی به لحاظ شاخص‌های کمی و کیفی، افزایش تولید مقالات علمی، پیشرفت در صنایع دفاعی و علوم پیشرفته مانند نانو، زیست‌فناوری و پزشکی از جمله دستاوردها هستند. به طور نمونه، ایران امروز جزو کشورهای پیشرو در حوزه نانوفناوری و سلول‌های بنیادی محسوب می‌شود. همچنین، موفقیت‌هایی مانند دستیابی به فناوری هسته‌ای و ارسال ماهواره به فضا، نشان‌دهنده حرکت جدی کشور در مسیر پیشرفت علمی است.در حوزه فرهنگی، انقلاب معجزه نوزایی هویت ایرانی - اسلامی است. همچنین ارتقای نسبی سطح آگاهی‌های عمومی، ریشه‌کنی بی‌سوادی، تلاش برای برقراری عدالت اجتماعی، تقویت جایگاه زنان در فعالیت‌های علمی و فرهنگی، تقویت ادبیات مقاومت و گسترش رسانه‌های مستقل از سلطه غرب از جمله اتفاقات مثبت فرهنگی است.
برخی معتقدند اگر دوران پهلوی امتداد داشت همین دستاوردها محقق می‌شد. پاسخ شما به این شبهه چیست؟
این دیدگاه از چند جهت قابل‌بررسی است. نخست، نگاهی به سیاست‌های رژیم پهلوی نشان می‌دهد که توجه چندانی به رشد علمی و فرهنگی بومی وجود نداشت. توسعه علمی در آن دوره عمدتاً وابسته و زیر نظر کشورهای غربی بود؛ یعنی تا جایی که آن‌ها اراده می‌کردند به ما اجازه بازیگری علمی می‌دادند و زمانی که احساس خطر می‌کردند راه ما را سد می‌کردند.
از نظر فرهنگی نیز رژیم گذشته سیاست‌های غرب‌گرایانه‌ای داشت که موجب تضعیف هویت ایرانی - اسلامی شد؛ بنابراین، پیشرفت‌هایی که پس از انقلاب اسلامی محقق شد، به دلیل تغییر در نگاه راهبردی به علم و فرهنگ بود، نه یک سیر طبیعی که در هر شرایطی اتفاق می‌افتاد. فراهم‌کردن زمینه‌ها و شرایط مطلوب برای رشد فضایل اخلاقی براساس ایمان و تقوا، مبارزه با فساد و تباهی در تمامی اشکال آن، رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادلانه برای عموم در زمینه‌های مادی و معنوی، تأمین آزادی‌های اجتماعی بر اساس موازین اسلامی و... جزو این اهداف فرهنگی والای انقلاب مردم ایران بود، انقلابی که آن را از دیگر انقلاب‌ها مانند انقلاب روسیه و فرانسه که اهداف سیاسی و یا اقتصادی داشتند متمایز می‌کند.
طی بیش از چهار دهه گذشته، پیشرفت‌های علمی پس از انقلاب به‌ویژه موضوعی است که غرب را به‌شدت نگران کرده. افرادی مانند شهید فخری‌زاده، کاظمی آشتیانی و دیگر شهدای عرصه علم چقدر در این مهم نقش داشتند؟
پس از انقلاب، جمهوری اسلامی به‌جای صرفاً تکیه بر واردات علم، به توسعه زیرساخت‌های علمی بومی روی آورد. افزایش تعداد دانشگاه‌ها، حمایت از نخبگان و تمرکز بر فناوری‌های نوین از جمله سیاست‌هایی بود که به این پیشرفت کمک کرد. قطعاً در این میان نقش افرادی مانند زنده‌یاد سعید کاظمی آشتیانی بنیان‌گذار پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی و سلول‌های بنیادی، بسیجی و فرزند صالح انقلاب در این مسیر بسیار برجسته است. شهیدان علمی ایران، مانند شهید فخری‌زاده، مجید شهریاری، علی‌محمدی و... نه‌تنها در تولید دانش بلکه در تربیت نسل‌های جدید دانشمندان ایرانی نقش‌آفرینی کردند. این افراد نه‌تنها در حوزه فنی، بلکه در ایجاد روحیه خودباوری علمی در کشور تأثیر بسزایی داشتند.
باوجود همه اقدامات مثبت، برخی مشکلات در حوزه فرهنگ مشهود است. چگونه می‌توان برای این مسائل راه‌حل پیدا کرد؟
تغییرات در حوزه فرهنگ نیازمند زمان، برنامه‌ریزی دقیق و هماهنگی بین نهادهای مختلف است. به اعتقاد من برای حل مشکلات هویتی، باید به چند راهبرد اساسی توجه داشت. بازخوانی تاریخ و فرهنگ بومی با هنر و زبان به‌روز مسئله‌ای مهم است. درحالی‌که غول‌های رسانه‌ای غرب و دشمنان قسم‌خورده در حال پمپاژ اخبار دروغ و مهمل‌بافی علیه ما هستند، نسل جوان باید باهویت ملی و اسلامی خود آشنا شود. اگر محصولات فرهنگی جذاب و باکیفیت تولید نشوند، جوانان به سمت محصولات خارجی گرایش پیدا می‌کنند. افزایش تولید محتوای قوی در سینما، موسیقی، بازی‌های رایانه‌ای و ادبیات می‌تواند تأثیر مثبتی در این زمینه داشته باشد. گفت‌وگوی‌های فرهنگی و تقویت تعاملات اجتماعی نکته دیگر است. بسیاری از چالش‌های فرهنگی ناشی از نبود گفت‌وگوی مؤثر میان نسل‌ها، نخبگان و عموم مردم است. در نهایت بازنگری در سیاست‌های فرهنگی هم باید مدنظر باشد. برخی سیاست‌های فرهنگی ممکن است نیاز به اصلاح و به‌روزرسانی داشته باشند تا بتوانند متناسب با شرایط روز جامعه، هویت ایرانی - اسلامی را به‌خوبی تقویت کنند که البته این مسیر نیاز به ظرافت‌های خاصی دارد.
شهیدان علمی در تربیت نسل جدید دانشمندان ایرانی نقش آفریدند / انقلاب، معجزه نوزایی هویت ایرانی - اسلامی
اگرچه انقلاب اسلامی نیز همانند هر جنبشی دربردارنده اهداف سیاسی و اقتصادی خاص بود؛ اما تمشیت امور اجتماعی، فرهنگی و علمی کشور مهم‌ترین آرمان خیزش مردم ما بود.
صاحب‌خبر -
∎