به گزارش خبرنگار ایلنا از خراسان رضوی، شهر مشهد به‌عنوان یکی از مهم‌ترین شهرهای مذهبی و اقتصادی ایران، همواره میزبان جمعیت قابل‌توجهی از اتباع افغانستانی بوده است. نزدیکی جغرافیایی، اشتراکات فرهنگی و مذهبی، و فرصت‌های شغلی، از مهم‌ترین دلایلی هستند که اتباع افغانستانی را به این شهر جذب کرده‌اند. بسیاری از این افراد طی دهه‌های گذشته به‌دلیل جنگ، ناامنی و مشکلات اقتصادی از افغانستان مهاجرت کرده و در مشهد سکونت گزیده‌اند.
حضور آن‌ها تأثیرات متعددی در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی این شهر داشته است که نیازمند مدیریت و سیاست‌گذاری دقیق است تا ضمن استفاده از ظرفیت‌های مثبت این مهاجرت، از چالش‌های احتمالی جلوگیری شود.
در این خصوص معاون امنیتی انتظامی استانداری خراسان رضوی از آغاز مرحله جدیدی از ساماندهی اتباع خارجی در این استان خبر داد.
امیرالله شمقدری در گفت‌وگو با ایلنا، با اشاره به تجربه ۱۵ ساله خود در حوزه امنیتی و بررسی‌های گسترده میدانی، اعلام کرد که این طرح با همکاری فرمانداران، مرزبانی و کارشناسان حوزه‌های فناوری، آی‌تی و هوش مصنوعی عملیاتی خواهد شد.
شمقدری در ادامه تأکید کرد: اجرای موفق این طرح مستلزم شناخت دقیق وضعیت موجود است. به همین منظور، ۸۳۵ کیلومتر از مرزهای خراسان رضوی را مورد بازدید قرار داده و جلساتی تخصصی با فرمانداران مرزی، فرماندهان مرزبانی و سایر مسئولان امنیتی برگزار کرده‌ایم. همچنین پایانه‌های مرزی، به‌ویژه مرز دوغارون که اصلی‌ترین مسیر ورود اتباع افغانستانی به ایران محسوب می‌شود، به‌طور دقیق بررسی شده‌اند.
وی افزود: اردوگاه‌های اسکان اتباع، از جمله اردوگاه سفیدسنگ فریمان و اردوگاه حسن‌آباد شاندیز هم مورد بازدید قرار گرفتند. علاوه بر این، شهرک مهمان‌شهر تربت‌جام، کارگاه‌های تولیدی و بازارهای روز مرتبط با اتباع افغانستانی بررسی شدند تا اطلاعات جامعی از وضعیت اتباع خارجی در استان جمع‌آوری شود.
استفاده از هوش مصنوعی برای مدیریت اتباع خارجی
یکی از محورهای اصلی این طرح، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، از جمله هوش مصنوعی و داده‌کاوی، برای شناسایی چالش‌ها و ارائه راهکارهای مؤثر است. شمقدری با اشاره به فعالیت هیأت‌های اندیشه‌ورزی متشکل از کارشناسان فناوری اطلاعات و امنیتی اظهار داشت که در حال تدوین یک نقشه راه جامع برای مدیریت حضور اتباع خارجی در استان هستند.
وی ادامه داد: ما بر این باوریم که اتباع خارجی می‌توانند فرصت‌های شغلی و سرمایه‌گذاری ارزشمندی ایجاد کنند. البته چالش‌هایی نیز وجود دارد، اما باید فرصت‌ها را از دل تهدیدات استخراج کرد. به‌طور کلی، چهار دهه مهمان‌پذیری اتباع افغانستانی در ایران، یک دستاورد مهم است که سازمان‌های بین‌المللی باید آن را به رسمیت بشناسند.
معاون امنیتی انتظامی استانداری خراسان رضوی با اشاره به تعاملات انجام‌شده با اداره کل کار استان اعلام کرد که در این طرح، وضعیت اشتغال، اسکان، تردد و مراودات مالی اتباع خارجی به‌طور دقیق بررسی خواهد شد. این طرح به دنبال ایجاد تعادل در بازار کار، جلوگیری از رقابت ناسالم و استفاده بهینه از ظرفیت‌های اتباع خارجی در بخش‌های اقتصادی است. اطلاعات لازم از طریق فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی جمع‌آوری شده و مدل اجرایی آن در استان خراسان رضوی به‌عنوان پایلوت کشوری در نظر گرفته خواهد شد.
ساماندهی اتباع فاقد مجوز و تسهیل اقامت قانونی
شمقدری در خصوص ساماندهی اتباع خارجی فاقد مجوز تأکید کرد که این طرح به دنبال اخراج اتباع نیست، بلکه هدف آن، شناسایی، مدیریت و تسهیل اقامت قانونی آن‌ها است.
وی افزود: در این راستا، مذاکراتی با اتاق بازرگانی ایران و افغانستان انجام شده است تا موانع سرمایه‌گذاری اتباع افغانستانی برطرف شود. امیدواریم بتوانیم با تعامل و هم‌افزایی، شرایط مطلوبی برای اقامت و فعالیت قانونی این افراد در ایران فراهم کنیم.
معاون امنیتی انتظامی استانداری خراسان رضوی تصریح کرد: اولویت اصلی در بازار کار با شهروندان ایرانی است. بااین‌حال، برخی مشاغل که مورد استقبال ایرانیان قرار نمی‌گیرند، می‌توانند توسط اتباع خارجی پوشش داده شوند.
وی همچنین بر لزوم اصلاح نظام پرداخت یارانه‌ها و هزینه‌های عمومی برای اتباع خارجی تأکید کرد و گفت: اتباع افغانستانی باید هزینه‌های خود را به‌صورت منطقی پرداخت کنند. همچنین، در این طرح موضوع اتباع بی‌هویت به‌طور جدی مورد بررسی قرار گرفته است تا راهکاری قانونی برای تعیین تکلیف آن‌ها ارائه شود.
شمقدری همچنین در خصوص اتباع بی هویت اظهارکرد: بررسی دقیق اسناد و مدارک اتباع خارجی انجام خواهد شد تا هویت واقعی آن‌ها مشخص شود.
وی همچنین از برنامه‌های دیپلماسی امنیتی و گفت‌وگو با مقامات طالبان خبر داد و افزود: ارتباط ما با طالبان در چارچوب مشخصی ادامه دارد و تلاش می‌کنیم همکاری‌های امنیتی بین دو کشور تقویت شود.
معاون امنیتی انتظامی استانداری خراسان رضوی با اشاره به آمار اتباع افغانستانی که در سال جاری به کشور خود بازگشته‌اند، گفت: از ابتدای سال تاکنون، حدود ۶۰۰ هزار نفر از مرز دوغارون به افغانستان بازگشته‌اند. این افراد به دلایل مختلفی مانند اقامت غیرمجاز، تردد غیرقانونی یا تخلفات دیگر از ایران خارج شده‌اند.
موضوع اتباع غیرمجاز در دستور کار کمیسیون‌های مجلس
ابراهیم عزیزی رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا با اشاره به حساسیت مجلس نسبت به موضوع اتباع غیرمجاز، اعلام کرد: این موضوع در دستور کار کمیسیون‌های تخصصی مجلس قرار دارد.
وی تأکید کرد: کمیسیون امنیت ملی و سایر نهادهای مرتبط در حال همکاری با دولت برای حل این مشکل هستند.
عزیزی با اشاره به لزوم همکاری مردم در این زمینه، گفت: مردم عزیز ما باید همراهی کنند و از ایجاد جاذبه‌هایی که باعث تشدید حضور اتباع غیرمجاز می‌شود، خودداری کنند. پرداخت حقوق‌های کلان به اتباع غیرمجاز و استفاده از آن‌ها در مشاغل مختلف، فرصت‌هایی را برای این افراد فراهم کرده است که باید کنترل شود.
وی افزود: جمهوری اسلامی ایران سال‌هاست که به مهمان‌نوازی از برادران و خواهران افغانستانی پرداخته و از تمام ظرفیت‌های خود برای کمک به آن‌ها استفاده کرده است. اما به نظر می‌رسد که دولت و مجلس افغانستان نیز باید به این واقعیت پی ببرند که ادامه حضور غیرمجاز اتباع این کشور، مشکلاتی را برای میزبان و میهمان ایجاد می‌کند. بنابراین، باید تصمیمات عاجل و درستی در این زمینه اتخاذ شود.
اقدامات انجام‌شده و لایحه ساماندهی اتباع غیرمجاز
رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس با اشاره به اقدامات انجام‌شده در این زمینه، گفت: خوشبختانه اقدامات خوبی در طول این مدت انجام شده است. سازمان مهاجرت به‌طور موقت توسط وزارت کشور راه‌اندازی شده و مجلس نیز در حال بررسی لایحه دولت برای ساماندهی اتباع غیرمجاز است. ما باید تلاش کنیم تا این لایحه با سرعت بیشتری در مجلس بررسی و تصویب شود.
عزیزی همچنین از مردم خواست تا در این زمینه همکاری کنند و گفت: مهمانان عزیز ما که سال‌هاست از میهمان‌نوازی جمهوری اسلامی ایران بهره‌مند شده‌اند، باید بدانند که ورود غیرمجاز به کشور دیگر قابل پذیرش نیست. ما همواره خود را حامی مردم مسلمان و مومن افغانستان دانسته‌ایم و در مشکلات آن‌ها شریک هستیم، اما باید تلاش کنیم تا از ورودهای غیرقانونی جلوگیری شود تا مشکلات و آسیب‌های بیشتری برای خود آن‌ها و کشورمان ایجاد نشود.
وی با تأکید بر لزوم نگاه واقع‌بینانه به حضور اتباع افغانستانی در ایران، گفت: نباید حضور افغان‌ها در کشور را صرفاً به‌عنوان یک تهدید دید. در برخی بخش‌ها، این حضور می‌تواند فرصت‌هایی نیز ایجاد کند که باید از آن‌ها به‌درستی استفاده شود. اما در عین حال، باید مراقب بود که از این فرصت‌ها سوءاستفاده نشود.
عزیزی گفت: ما در مجلس تلاش می‌کنیم تا با تصویب لایحه ساماندهی اتباع غیرمجاز، گام‌های مؤثری در این زمینه برداریم. امیدواریم با همکاری مردم و نهادهای دولتی، شاهد اقدامات مثبت و سازنده‌ای در آینده نزدیک باشیم.
این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که موضوع ساماندهی اتباع غیرمجاز به‌ویژه اتباع افغانستانی، به‌دلیل پیامدهای امنیتی، اجتماعی و اقتصادی، به یکی از اولویت‌های مجلس و دولت تبدیل شده است. مجلس شورای اسلامی در تلاش است تا با تصویب قوانین جدید، مدیریت بهتری بر این حوزه داشته باشد.
لزوم ساماندهی اتباع افغانستانی با سیاست‌های روشن و ساختار منسجم
ابوالفضل ظهره‌وند، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در این خصوص بر ضرورت ایجاد ساختاری منسجم و سیاست‌های مشخص برای مدیریت اتباع افغانستانی در ایران تأکید کرد.
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در گفت‌وگو با ایلنا، با اشاره به افزایش ورود اتباع افغانستانی به ایران، بر لزوم ساماندهی این افراد تأکید کرد و گفت: پس از تسلط طالبان بر افغانستان، بسیاری از اتباع این کشور به‌عنوان پناهنده وارد ایران شده‌اند. اولین اقدام اساسی در این زمینه، تعیین وضعیت اقامت و صدور کارت‌های شناسایی برای آن‌ها است.
ظهره‌وند خواستار صدور کارت‌های شناسایی ویژه برای اتباع افغانستانی در هر استان شد و تأکید کرد: فرآیند اقامت، دریافت تابعیت یا بازگشت به افغانستان باید کاملاً شفاف باشد.
وی گفت: بیش از پنج تا شش میلیون افغان در ایران حضور دارند و با جامعه ایرانی سازگاری نسبی دارند، اما وزارت کشور باید در مدیریت این وضعیت جدی‌تر عمل کند.
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با اشاره به سیاست دیپلماسی ایران، تأکید کرد که باید زمینه بازگشت محترمانه اتباع افغانستانی فراهم شود. یکی از اولویت‌های اصلی دیپلماسی ایران، تنظیم روابط با طالبان برای تسهیل بازگشت اتباع افغانستانی است. ما باید ببینیم شرایط این کشور چگونه پیش خواهد رفت و آیا امکان بازگشت امن اتباع فراهم می‌شود یا خیر.
وی هشدار داد که تداوم وضعیت کنونی می‌تواند مشکلات پیچیده‌تری ایجاد کند.
عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی به مسائلی مانند تولد نسل‌های جدید، تغییرات جمعیتی و تأثیر اقتصادی اشاره کرد و گفت: سرشماری دقیق و ایجاد یک نهاد مدیریت مهاجرت ضروری است تا بتوان از حضور این اتباع به شکل بهینه بهره برد.
ظهره‌وند خواستار تفکیک پناهندگان قدیمی از مهاجران جدید شد و تأکید کرد که ورود غیرقانونی اتباع بی‌هویت باید متوقف شود. این روند باید با نظارت دقیق دستگاه‌های اطلاعاتی و نهادهای مسئول امور پناهندگان انجام شود.
وی پیشنهاد کرد: سازمانی مستقل برای مدیریت امور مهاجرت تشکیل شود. این سازمان باید فارغ از تغییرات دولت‌ها، سیاست‌های مهاجرتی کشور را تنظیم کند. ما باید از تجربیات کشورهای مهاجرپذیر مانند آمریکا و کانادا استفاده کرده و بر اساس شرایط داخلی، سیاست‌گذاری کنیم.
ظهره‌وند با هشدار اینکه که دشمنان ایران، از جمله آمریکا و اسرائیل، به‌دنبال ایجاد اختلاف بین ایرانی‌ها و افغان‌ها هستند، گفت: افرادی که حاضر به سازگاری با قوانین ایران نیستند، ممکن است در شبکه‌های قاچاق و گروه‌های تبهکار فعالیت کنند. ما باید با مدیریت صحیح از بروز چنین تهدیداتی جلوگیری کنیم.
لزوم تعیین تکلیف اتباع بلاتکلیف و جلوگیری از سوءاستفاده
عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی بر لزوم تعیین تکلیف اتباع افغانستانی تأکید کرد و گفت: بسیاری از اتباع در چهارراه‌ها و خیابان‌ها زندگی می‌کنند و از آن‌ها سوءاستفاده می‌شود. برخی مادر ایرانی دارند اما هنوز هویت قانونی دریافت نکرده‌اند. این وضعیت باید اصلاح شود.
وی در عین حال تأکید کرد که برخی از اتباع افغانستانی می‌توانند به‌عنوان سرمایه‌ای برای ایران عمل کنند. بسیاری از آن‌ها مهارت‌های فنی دارند و حتی می‌توانند در ایران سرمایه‌گذاری کنند. اگر به‌درستی مدیریت شوند، می‌توانند پس از بازگشت به افغانستان به‌عنوان سفیران اقتصادی ایران فعالیت کنند.
حضور اتباع افغانستانی در مشهد، علاوه بر فرصت‌های اقتصادی، چالش‌هایی مانند افزایش تقاضا برای خدمات شهری، تغییرات اجتماعی و ضرورت مدیریت مسائل هویتی را به همراه داشته است. در این راستا، سیاست‌های مشخص برای صدور مدارک هویتی، تعیین وضعیت اقامت و تسهیل شرایط بازگشت داوطلبانه این افراد به افغانستان، می‌تواند به کاهش مشکلات کمک کند. از سوی دیگر، تعامل مثبت میان ایرانیان و مهاجران افغان، می‌تواند به تقویت همبستگی اجتماعی و استفاده بهینه از نیروی کار ماهر بینجامد.
بنابراین، ساماندهی حضور اتباع افغانستانی در مشهد باید با رویکردی جامع و منسجم صورت گیرد تا ضمن حفظ ثبات اجتماعی، از فرصت‌های اقتصادی و فرهنگی ناشی از این مهاجرت بهره‌برداری شود.