«خاتی» سومین فیلم کارنامه فریدون نجفی به حساب می‌آید؛ او پیش‌تر دو فیلم «بچه گرگ‌های دره سیب» و «اسکی‌باز» را در کارنامه‌اش داشته است. این دو فیلم متعلق به سینمای کودک و نوجوان بودند و هر دو در جشنواره فیلم کودک و نوجوان مورد توجه قرار گرفتند.
«خاتی» به خاطرات کودکی‌ام برمی‌گردد
نجفی، کارگردان این فیلم درباره نحوه شکل‌گیری ایده اولیه خاتی گفت: ایده اولیه این فیلم از خاطراتی نشأت می‌گیرد که سال‌ها در کوه‌های زاگرس بدست آوردم. زندگی در همجواری حیات وحش تجربیات بی‌نظیری به من داده است، لحظاتی که همیشه در یاد و دل من باقی خواهد ماند. در روستایی کوچک و زیبا زندگی می‌کردیم، جایی که شب‌ها صدای خرس‌ها را می‌شنیدیم که به در خانه‌مان می‌کوبیدند. این صدا نه تنها ترس به دل ما می‌انداخت، بلکه یادآور یک رابطه پیچیده و پر از چالش میان انسان و حیوان بود.
وی افزود: در آن شرایط پر از تنش، پدرم با اینکه تفنگ داشت، هرگز دلش نمی‌آمد به خرس شلیک کند. همیشه می‌گفت: «او هم بچه‌هایی دارد که گرسنه‌اند، درست مثل ما و برای غذا آمده است». با مشعلی روشن بیرون می‌رفت و خرس از ترس فرار می‌کرد. مادرم هم همیشه سهم غذای حیوانات وحش را کمی دورتر از خانه می‌گذاشت تا آن‌ها را از مزاحمت دور نگه دارد. خاطرات من از آن دوران پر از ایده‌ها و احساسات مختلف و همچنین الهام‌بخش داستان‌های من است.
از سینمای اجتماعی حمایت نمی‌شود
نجفی معتقد است: خاتی یک درام پیچیده اجتماعی است که به چالش‌های انسانی و فرهنگی می‌پردازد. قصه‌ای که از دل طبیعت و زندگی عشایری می‌آید، اما دغدغه‌های جهان‌شمولی دارد که می‌تواند طیف گسترده‌تری از مخاطبان را درگیر کند.
این کارگردان جوان که پیش از این دو فیلم در حوزه کودک و نوجوان ساخته است، در مورد ساخت فیلم سینمایی در ژانر اجتماعی بیان کرد: سینمای کودک و نوجوان همیشه برای من جذاب بوده و هنوز هم هست، اما واقعیت این است که در ایران این سینما حمایت کافی دریافت نمی‌کند. نه سالن‌های مخصوصی برای آن در نظر گرفته شده، نه اکران درستی دارد و این موجب می‌شود در گیشه ضربه بخورد. در نتیجه، سرمایه‌گذاران هم تمایل کمتری برای ورود به این حوزه دارند.
او درباره چالش‌های ساخت یک فیلم اجتماعی نیز تصریح کرد: سینمای کودک و نوجوان دنیای خاص خودش را دارد، اما خاتی به من این فرصت را داد که سراغ یک درام پیچیده‌تر بروم؛ داستانی که روابط انسانی، سنت‌ها، طبیعت و انتخاب‌های سخت را در هم تنیده است. در سینمای کودک، بیشتر با دنیای معصومانه و خیال‌پردازی سر و کار داریم، اما اینجا با واقعیت‌های تلخ‌تر و تصمیم‌های دشوار روبه‌رو هستیم. علاوه بر این، خاتی برخلاف فیلم‌های کودک که در ایران حمایت و اکران مناسبی ندارند، شانس بیشتری برای ارتباط با مخاطب گسترده‌تر و جریان اصلی سینما دارد.
سارا بهرامی بازیگر باهوشی است
نجفی با تأکید بر اینکه انتخاب بازیگران خاتی با وسواس زیادی انجام شده بیان کرد: سعی کردم افرادی را انتخاب کنم که به روح شخصیت‌ها نزدیک باشند و بتوانند آن را با عمق زیادی اجرا کنند. خوشبختانه دستم در این انتخاب‌ها باز بود و با گروهی حرفه‌ای و مستعد کار کردیم. با توجه به پیچیدگی داستان و عمق درام، احساس کردم حضور بازیگران حرفه‌ای و سرشناس به فیلم کمک می‌کند تا تأثیر بیشتری بر مخاطب بگذارد و همچنین روایت داستان را قوی‌تر و باورپذیرتر کند. سارا بهرامی، سعید آقاخانی و آناهیتا افشار توانستند نقش‌هایشان را با عمق و جزئیات اجرا کنند که برای چنین درامی بسیار حیاتی بود.
کارگردان خاتی در مورد نقش‌آفرینی سارا بهرامی گفت: بهرامی بسیار بازیگر باهوشی است که توانایی انتقال احساسات پیچیده‌ای مثل عشق، مسئولیت و تضاد درونی را داشت. بازیگر نقش قباد نیز باید توانایی اجرای تضادهای احساسی و درک عمیق از فرهنگ عشایری را نشان می‌داد و سعید آقاخانی برای این نقش بی‌نظیر بود. خوشبختانه انتخاب بازیگران به خوبی با داستان هماهنگ شد.
کار با حیوانات وحشی پرچالش بود
او با اشاره به چالش‌های ساخت فیلم در نقاط دورافتاده بیان کرد: خاتی در شرایط بسیار دشواری ساخته شد. فیلم‌برداری در ارتفاعات زاگرس و مناطق دورافتاده، دسترسی ما را به امکانات محدود می‌کرد. از طرفی، گرمای شرجی تیر ماه خوزستان چالش‌های فیزیکی زیادی برای گروه ایجاد کرد. کار با حیوانات وحشی مثل خرس و روباه هم پیچیدگی‌های خاص خودش را داشت و نیاز به دقت و برنامه‌ریزی زیادی داشت. علاوه بر این چون فیلم در بخش خصوصی ساخته شد و بدون حمایت‌های دولتی، تأمین هزینه‌ها و مدیریت پروژه سخت‌تر بود. حضور ستاره‌های سینما در منطقه‌ای دور از پایتخت هم نیاز به هماهنگی و مدیریت دقیقی داشت؛ چرا که این فضا و شرایط برای آن‌ها کاملاً متفاوت از پروژه‌های شهری بود. همه این چالش‌ها موجب شد خاتی تجربه‌ای متفاوت و دشوار، اما در عین حال ارزشمند باشد.
حرکت جشنواره به سمت سفارشی‌سازی
نجفی در ادامه جشنواره فجر را بزرگ‌ترین رویداد فرهنگی کشور دانست و عنوان کرد: هر سال نگاه‌ها به فجر دوخته می‌شود تا چکیده‌ای از سینمای ایران را ببینند و عیار فیلم‌ها را بسنجند. این جشنواره می‌تواند فرصتی برای دیده شدن آثار و ایجاد جریان‌های جدید در سینمای ایران باشد. البته در سال‌های اخیر، نفوذ و تسلط برخی سازمان‌ها تا حدی جشنواره را به سمت سفارشی‌سازی برده و این موضوع به سینمای مستقل آسیب زده است اما امیدوارم با تیم حرفه‌ای و جدید جشنواره، امید به سینمای بخش خصوصی برگردد و سینمای ایران بتواند بدون ملاحظات غیرسینمایی رشد و مسیر طبیعی خودش را طی کند.
او افزود: این جشنواره نه تنها فرصتی برای دیده شدن فیلم‌ها و ارزیابی عیار سینمای سالانه کشور است، بلکه می‌تواند به معرفی جریان‌های جدید و حمایت از سینمای مستقل کمک کند. نگاه مخاطبان، رسانه‌ها و سینماگران در این بازه زمانی به جشنواره معطوف می‌شود و فیلم‌هایی که در این رویداد مورد توجه قرار بگیرند، شانس بیشتری برای اکران و دیده شدن در سطح گسترده دارند.
نجفی در پایان تأثیرگذاری و نفوذ برخی سازمان‌ها در سیاست‌گذاری جشنواره را علتی دانست تا برخی آثار مستقل و بخش خصوصی تحت تأثیر قرار بگیرند و بیان کرد: جشنواره تا حدودی به سمت سفارشی‌سازی حرکت کرده و این مسئله نگرانی‌هایی را برای فیلم‌سازانی که خارج از جریان‌های حمایتی خاص فعالیت می‌کنند، به وجود آورده است. اگر جشنواره بتواند به رسالت اصلی خود یعنی نمایش و ارزیابی واقعی سینمای ایران بازگردد، قطعاً تأثیر مثبتی بر رشد سینما و دیده شدن فیلم‌ها خواهد داشت.
خبرنگار: لیلا نوعی