گروه استان‌های دفاع‌پرس- «رضا عابدی گناباد» عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی نیشابور؛ انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ با محوریت «اسلام سیاسی» و مبارزه با استعمار، تحولات ژئوپلیتیک غرب آسیا را دگرگون ساخت. این انقلاب، با تکیه بر آموزه‌های دینی و شعار‌های ضداستکباری امام خمینی (ره)، نه تنها الهام‌بخش جنبش‌های مقاومت شیعی شد، بلکه با تأکید بر «وحدت اسلامی» و عبور از مرزبندی‌های فرقه‌ای، جریان‌های اهل سنت را نیز به سوی خود جذب کرد. شعار‌هایی مانند «مستضعفان جهان متحد شوید» و «نه شرقی، نه غربی»، نظم دوقطبی حاکم بر جهان را به چالش کشید و جنبش‌های منطقه را حول محور مقابله با سلطه خارجی متحد ساخت. امام خمینی (ره) با تبدیل اسلام به یک ایدئولوژی مبارزه‌جو، راهبرد جدیدی را در عرصه سیاست جهانی ترسیم کرد که همزمان به نیاز‌های اجتماعی پاسخ می‌داد و مبارزه ضداستعماری را تقویت می‌نمود.

والری ناسر، تحلیلگر سیاسی، معتقد است: «ایران با ایجاد جبهه سومِ مبتنی بر استقلال و مقاومت، معادلات سنتی قدرت در خاورمیانه را برهم زد. این رویکرد، متحدان غربی را با بحران مشروعیت مواجه کرد؛ چراکه نشان داد بازیگران منطقه‌ای می‌توانند خارج از چارچوب‌های تحمیلی شرق و غرب عمل کنند.» از دستاورد‌های کلیدی انقلاب، احیای نقش دین در عرصه سیاست بود که جریان‌های سکولار و مارکسیستی دهه‌های پیش از انقلاب را به حاشیه راند. این تحول، ماهیت ایدئولوژیک نظام بین‌الملل را زیر سؤال برد و الگویی برای جنبش‌های عدالت‌خواهانه ارائه داد.

انقلاب ایران با طرح «مردم‌سالاری دینی»، مفهومی نوین از حاکمیت را مطرح کرد که در تقابل با الگو‌های لیبرال دموکراسی و کمونیسم قرار داشت. شعار «نه شرقی، نه غربی» موجی از هراس در میان ابرقدرت‌ها و حکومت‌های وابسته منطقه ایجاد نمود. برنارد لوییس، مورخ غربی، اعتراف می‌کند: «این انقلاب خواب آرام استعمارگران را آشفته کرد. مردم ثابت کردند می‌توانند بدون اتکا به شرق یا غرب، سرنوشت خود را تعیین کنند.» این هراس تا امروز ادامه دارد، چرا که الگوی انقلابی ایران، مشروعیت رژیم‌های وابسته به غرب را با پرسش‌های جدی روبه‌رو ساخته است.

مشارکت گسترده مردم در انقلاب، الگویی نوین از «قدرت مردمی» را به نمایش گذاشت. امام خمینی (ره) با ترکیب مبارزه ضداستبدادی و ضداستعماری، همزمان سلطه خارجی و حکومت‌های دست‌نشانده را هدف گرفت. نوام چامسکی، اندیشمند آمریکایی، تأکید می‌کند: «ایران نشان داد مردم می‌توانند حتی در برابر پیچیده‌ترین نظام‌های سرکوبگر بایستند. این پیام برای دیکتاتور‌های منطقه هشدار جدی بود.» تأثیر این گفتمان در خیزش‌هایی مانند بهار عربی آشکار شد؛ جایی که جوانان عرب با الهام از مبارزات ایران، فساد و وابستگی حکومت‌های خود را به چالش کشیدند.

تأثیر انقلاب بر گروه‌های مقاومت شیعی مانند حزب‌الله لبنان و حزب الدعوه عراق انکارناپذیر است. اما جریان‌های اهل سنت نیز از گفتمان مقاومت ایران الهام گرفتند. در فلسطین، جنبش‌های سنی‌مذهب مانند «جهاد اسلامی» با اتکا به الگوی مبارزاتی ایران، رویکرد مسلحانه را تقویت کردند. در یمن، انصارالله ــ علیرغم تفاوت‌های مذهبی ــ با شعار‌های ضدصهیونیستی و ضداستعماری، حمایت بخشی از اهل سنت را جلب کرد. نوح فلدمن، استاد حقوق هاروارد، می‌گوید: «گفتمان ضداستعماری ایران به جنبش‌ها جسارتی بی‌سابقه بخشید تا همزمان با اشغالگران و حکومت‌های محلی فاسد بجنگند.» این همگرایی فرامذهبی، نشان‌دهنده ظرفیت انقلاب در عبور از اختلافات تاریخی است.

امام خمینی (ره) با اعلام «هفته وحدت» و تأکید بر مشترکات شیعه و سنی، چارچوبی برای هم‌گرایی اسلامی ایجاد کرد. این نگرش در تقابل با سیاست‌های تفرقه‌افکنانه برخی رژیم‌های عربی قرار گرفت که با تحریک اختلافات مذهبی، امنیت منطقه را تهدید می‌کردند. حمایت ایران از فلسطین و تبدیل قدس به نماد مشترک اسلامی، شکاف‌های تاریخی را کمرنگ ساخت. فردریک وهری، تحلیلگر شورای آتلانتیک، می‌گوید: «ایران با حمایت بی‌وقفه از فلسطین، نه‌تنها پیشتاز مقاومت ضدصهیونیستی شد، بلکه سستی رژیم‌های عربی همپیمان غرب را عریان ساخت.» این رویکرد، هویت اسلامی را به جای تعلقات فرقه‌ای، به محور مبارزه تبدیل کرد.

گرچه عده‌ای از رهبران مستبد منطقه و برخی رسانه‌ها و جریان‌های مخالف این انقلاب، آن‌را انقلابی شیعی و ایرانی نامیده‌اند، اما انقلاب اسلامی با عبور از مرز‌های فرقه‌ای و جغرافیایی، ثابت کرد که ایدئولوژی مبتنی بر عدالت و استقلال می‌تواند معادلات قدرت را دگرگون سازد. فواز جرجیس، استاد دانشگاه لندن، نتیجه می‌گیرد: ایران نشان داد بازیگران محلی می‌توانند خارج از چهارچوب‌های تحمیلی شرق و غرب، نقش‌آفرینی کنند. این انقلاب، خواب استعمارگران را به کابوسی تبدیل کرد که تا امروز ادامه دارد.

انتهای پیام/