به گزارش ایرنا آیین «تالوگردانی» یا «اَتَلو مَتَلو» رسم باران خواهی از سنت‌های دیرینه مردم خراسان جنوبی است که قدمتی کهن داشته، اما طی گذر زمان مغفول مانده و آرام آرام به فراموشی سپرده شده است.
شاید برای ما که امروز در چارچوب زندگی شهری محصور شده‌ایم، دیگر این ارتباط مستقیم بین معیشت‌مان و باران وجود نداشته باشد اما میزان بارندگی دست‌کم در میزان آب شهری تامین‌شونده در پشت سدها، میزان آلودگی هوا و مقدار میوه‌ها و محصولات کشاورزی که قرار است از طریق فروشگاه‌ها به دست ما برسد تاثیرگذار است.
طلب کردن باران در منطقه خراسان جنوبی اغلب حال و هوای مذهبی داشته است. به عنوان مثال در یکی از رسوم معمول برای طلب باران مردم سه روز را روزه می‌گرفته و در روز آخر به خواندن نماز باران می‌‍ایستاده‌اند که با اقتدا به یک پیشوای مذهبی انجام می‌شده است.
جوانان این خطه هم برای این که نهایت عجز و وضعیت تاسف بار خود را نشان دهند دور هم جمع می‌شدند و عروسکی با عنوان «اَتَلو مَتَلو» را از چوب درست می‌کردند.
«خدا بده تو باران، به حرمت مزاران». این جمله، مصرع تکرارشونده تصنیف قدیمی خراسانی است که برای باران‌خواهی کاربرد داشته، سینه به سینه و دهان به دهان نقل شده و نشان از دیرینه بودن آیین طلب باران بین مردم دارد.
ابتکاری در یک مدرسه
دانش آموزان پایه چهارم مدرسه ریحانه النبی روستای حاجی آباد بیرجند در یک اقدام ابتکاری با کمک معلمان، معاون و مدیر مدرسه خود آیین تالوگردانی را برای ارایه درس آزاد خود احیا کردند.
یکی از معلمان طراح این نمایش دانش آموزی در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: در پایه چهارم ابتدایی موظف هستیم فرهنگ منطقه ای که زندگی می‌کنیم را به دانش آموزان معرفی کنیم.
فاطمه خسروی میناخو افزود: لذا برای تولید محتوا تصمیم گرفتیم با خلاقیت یکی از مراسم‌های کهن فراموش شده را احیا کنیم این کار بر اساس مقاله دکتر حسین زنگویی از پژوهشگران فرهنگ عامه استان انجام گرفت.
وی عنوان کرد: در این نمایش اشعاری انتخاب شد که برای دانش آموزان قابل فهم باشد و برای مخاطب هم جذابیت داشته باشد.
این معلم بیرجندی با اشاره به اینکه این کار تیمی با کمک سه معلم پایه چهارم انجام شد بیان کرد: ۱۴ دانش آموزان از کلاس‌های مختلف ۲ ماه این نمایش را تمرین کردند.
وی یادآور شد: اجرای این کار ۱۰۰ میلیون ریال هزینه دربر داشت که نیمی از آن توسط معلمان و اولیه و ۵۰ درصد هم از سوی آموزش و پرورش شهرستان بیرجند تامین شد.
درس آزاد فرصتی برای احیای آیین های کهن
مدیر مدرسه ریحانه النبی روستای حاجی آباد بیرجند هم گفت: درس آزاد در همه پایه های ابتدایی وجود دارد و هر منطقه ای باید در متناسب با آداب و روسوم خود این درس را تدریس کنند.
فاطمه دادی هدف از درس آزاد را جلوگیری از فراموش شدن آیین‌های کهن عنوان کرد و افزود: امسال در مدرسه ریحانه النبی سه معلم پایه چهارم به نام‌های آرزو خسروی هندوان، فاطمه خسروی میناخو و مینا اسعدزاده در ابتکاری مراسم تالوگردانی را برای درس آزاد انتخاب کردند.
وی بیان کرد: اجرای این آیین با اسقبال دانش آموزان مواجه شد و در حدود ۲ ماه تمرین، شور و شعب را در روحیه دانش آموزان مشاهده می‌کنیم که موجب انگیزه بیشتر آن به درس شد.
اجرای درس آزاد به صورت نمایش در یادگیری بیشتر دانش آموزان تاثیر زیادی داشته و نیاز به حمایت بیشتر از سوی اولیا دارد
این مدیر مدرسه یادآور شد: درس آزاد از سال‌های قبل به کتاب‌های فارسی اضافه شده و تاکنون هم توانسته ایم آیین‌های کهن استان همچون رمضوخوانی، آداب و روسوم عروسی، تالوگردانی و غیره را احیا کنیم.
وی تاکید کرد: اجرای درس آزاد به صورت نمایش در یادگیری بیشتر دانش آموزان تاثیر زیادی داشته و نیاز به حمایت بیشتر از سوی اولیا دارد.
دادی با اشاره به وجود ۴۵۰ دانش آموز در مدرسه ابتدایی ریحانه النبی روستای حاجی آباد گفت: در اجرای نمایش تالوگردانی هم توانستیم کمک‌هایی از طرف مدرسه، اولیا و آموزش و پرورش جذب کنیم تا کار بدون مشکل پیش برود.
مراسم تالو گردانی از آیین‌های کهن خراسان جنوبی است که وقتی چند سال خشکسالی می آمد مردم برای اینکه ناتوانی خود را در برابر خداوند نشان دهند عروسکی با لباس کهنه می‌ساختند و مراسم توسط نوجوانان و جوانان برگزار می شد.
در گویش خراسانی «اتلو» به معنی کسی است که لباس نامرتب می‌پوشد و حمام نمی‌رود. در نتیجه عروسکی که با این نام ساخته می‌شده هم لباس‌های کهنه و مندرس بر تنش می‌پوشانده‌اند و با در دست گرفتن آن در کوچه‌ها راه می‌رفتند و عموما جلوی خانه متمولان محل، دسته‌جمعی با آهنگی موزون اشعاری را برای تمنای باران می‌خواندند.
افراد با در دست داشتن این عروسک اشعاری از جمله «اتالو، متالو، ای خدا باران کن، باران آبشاران کن، اتالوی ما تشنه شده، بر کوه و بر پشته شده(رفته)، آبگیر می‌خواهد، چمچمه شیر می‌خواهد.
ای خدا باران کن، بر چوب چوپانان کن، چوپان پنیر می‌خواهد، نان و پنیر می‌خواهد، ای خدا باران کن، باران آبشاران کن، گندم در زیر خاک است، از تشنگی هلاک است، باران می‌آید، گل می‌شود، گندم‌داران بی‌دل می‌شوند، یا رب بده تو باران، به حق شاه مردان» را می‌خوانده‌اند.
اهالی هر خانه به بچه‌ها مقداری هیزم می‌دادند تا با آتش کشیدن آن سرگین الاغ را در آن بسوزانند تا بلکه باران ببارد.
اتلو متلو عروسک طلب باران در برخی مناطق مانند بیرجند، خوسف و حتی سربیشه است و در نقاطی از جمله فردوس، طبس و سرایان عروسک دیگری به نام «چولی قزک» ساخته می‌شود.
مراسم عروسک گردانی «اَتَلو مَتَلو» در سال ۸۸ به شماره ۵۰ در فهرست آثار معنوی کشور ثبت شده است.