جوان آنلاین: کارگردان فیلم سینمایی «اسفند» با اشاره به اینکه نصف نیرو‌های شهید علی هاشمی عرب عراقی بودند و این اقدامش وحدت‌آفرین بود، گفت اینکه ما به نقش اقوام ایرانی در روزگار سخت جنگ تحمیلی عمق و اهمیت بدهیم کار بسیار خوبی است، همانطور که نقش ترک‌های ما را در فیلمی مثل «موقعیت مهدی» دیدیم در فیلم «اسفند» هم گوشه‌ای از تلاش عرب‌های ایرانی دیده می‌شود.
فیلم سینمایی «اسفند» به نویسندگی و کارگردانی دانش اقباشاوی و تهیه‌کنندگی مرحوم جلیل شعبانی و مهاجر توحیدپرست یکی از دو فیلمی است که با محوریت زندگی شهید علی هاشمی در جشنواره امسال حضور دارند. در سومین روز از چهل و سومین دوره جشنواره فیلم فجر، فیلم سینمایی «اسفند» برای اهالی رسانه به نمایش گذاشته شد.
زحمات مجاهدان شیعه عراقی
پیش از شروع نمایش این فیلم دانش اقباشاوی، نویسنده و کارگردان «اسفند» در گفت‌و‌گو با خبرنگار «جوان» درباره علت استفاده و تأکید بر لهجه عربی در این فیلم گفت: اعراب ایرانی در زمان جنگ تحمیلی نقش بسیار برجسته‌ای داشتند و بر خلاف تصورات و محاسباتی که صدام کرده‌بود و اینکه اعراب ایرانی با او همراهی خواهند کرد، عشایر عرب خوزستان به دلایل اعتقادی، فکری و تمدنی خودشان را ایرانی می‌دانند و به همین دلیل در دوران جنگ تحمیلی از خودشان رشادت‌های بسیاری نشان دادند و شاهد این مدعا شهدایی هستند که تقدیم اسلام و انقلاب کردند. شهید علی هاشمی به عنوان نماد این شهدا و فرمانده‌ای که در طول تمام سال‌های جنگ و تا ۲۲ روز قبل از پذیرش قطعنامه یعنی چهارم تیرماه سال ۱۳۶۷ مخلصانه و گمنام در قرارگاه سری نصرت با همراهی اعراب دشت آزادگان و همچنین اعراب جنوب کشور عراق مشغول جهاد و نبرد بود.
کارگردان «اسفند» در ادامه افزود: ابداً ما نباید زحمات مجاهدان شیعه عراقی را فراموش کنیم مخصوصاً در جریان شناسایی و عملیات‌های خیبر و بدر که کمک‌های بسیار مهمی به شهید علی هاشمی و تیم‌های شناسایی ایرانی انجام دادند. طبیعتاً سینمای ایران یک فیلم به عرب‌های کشورمان بدهکار بود. اگر چندین و چند کشور با صدام حسین همراهی می‌کردند و از او حمایت‌های مختلف سیاسی و نظامی و امنیتی می‌کردند، اما ایران متشکل از چندین و چند قوم ترک، لر، کرد، بلوچ، عرب، ترکمن و فارس بود و این اقوام سرمایه‌هایی بودند که کشور را در مقابل همه دشمنان حفظ کردند. در واقع این اتحاد بین اقوام ایرانی بود که توانست کشور را حفظ کند وگرنه صدام هم کلی متحد قدر قدرت داشت.
نقش اقوام در جنگ تحمیلی
اقباشاوی تأکید کرد: اینکه ما به نقش اقوام ایرانی در روزگار سخت جنگ تحمیلی بعد بدهیم کار بسیار خوبی است، همانطور که نقش ترک‌های ما را در فیلمی مثل «موقعیت مهدی» دیدیم در فیلم «اسفند» هم گوشه‌ای از تلاش عرب‌های ایرانی دیده می‌شود.
کارگردان اسفند در مورد دیگر فیلم حاضر در جشنواره فجر که با محوریت شهید علی هاشمی ساخته شده‌است، اظهار داشت: به نظر من هیچ اشکالی ندارد که در مورد شهید هاشمی چند اثر ساخته شود، ولی اینکه هر دو چرا در جشنواره هستند، این سؤالی است که دبیر جشنواره باید به آن پاسخ بدهد. البته در مراحل مختلف تحقیق و نگارش این فیلم با خانواده شهید هاشمی فرزندان و برادرانش خیلی به من کمک کردند و یاریگر ما بودند. همه دوستان و یاران شهید هاشمی از آقای محسن رضایی و احمد غلامپور که جزو سرداران ارشد سپاه پاسداران هستند تا افراد محلی به ما کمک کردند.
تصور می‌کردم جنگ تمام شده
اقباشاوی در نشست خبری «اسفند» در مورد شکل‌گیری ایده این اثر گفت: علقه جنگی همواره همراه با من بوده است و در فیلم‌های جنگی بسیاری دستیاری کرده‌ام. من آبادانی و جنگ‌زده هستم و برای همین همه فکر می‌کردند اولین فیلم من جنگی خواهد بود، اما من «تاج محل» را ساختم. بعد متوجه شدم که من در کودکی شهید علی هاشمی را دیده‌ام و متوجه شدم او چقدر شخصیت منحصر به فردی دارد. نصف نیرو‌های او عرب عراقی بودند و در واقع حرکتش نه باعث انشقاق بلکه وحدت‌آفرین بود. ضمن اینکه شیوه مدیریت مردمی او بسیار خاص بود و حلقه واسط مردم و دولت به حساب می‌آمد. تا قبل از سال ۱۴۰۰ تصورم این بود که جنگ تمام شده و نیازی به یادآوری آن نیست، اما با مطرح شدن ایده ساخت فیلمی درباره فرمانده علی هاشمی، نگاهم تغییر کرد.
این کارگردان سینما افزود: پرداختن به زندگی این فرمانده، نه‌تنها باعث ایجاد اختلاف نمی‌شود، بلکه برعکس، وحدت و یکپارچگی را تقویت می‌کند. فرمانده علی هاشمی حلقه واسط میان نظام و مردم بود و در کنار آن، کاملاً مردم‌محور عمل می‌کرد. فیلم سرشار از موقعیت‌های دراماتیک است و به هیچ‌وجه تخت و کسل‌کننده نیست. در تدوین هم تلاش شد که ریتم مناسب حفظ شود.
وی بیان کرد: ما برای ساخت این کار تحقیقات میدانی، کتابخانه‌ای و چهره به چهره داشتیم. فیلمنامه «اسفند» ترکیب خاطرات، تحقیقات و اندکی تخیل است و این‌طور نیست که از منبعی خاص اقتباس کرده باشیم. این اثر روایت سفر یک قهرمان در ۱۳ ماه است و حس می‌کنم فراز و فرود‌هایی که در فیلم می‌بینم به اندازه است. به‌نظرم فیلم، رگه‌هایی از نان‌فیکشن (ادبیات غیرداستانی) را هم دارد و سعی شده روند قصه سرگرم‌کننده باشد.
رضایت فرماندهان از بازیگران
اقباشاوی خاطر نشان کرد: اگر برای نقش‌های احمد غلامپور و محسن رضایی بازیگر پیدا نمی‌کردیم، اصلاً فیلم را نمی‌ساختیم. بازیگران برای شبیه شدن به این سردار‌ها چهارساعت گریم می‌شدند و با قوزبند و لباس‌های سنگین جلوی دوربین می‌رفتند. پیدا شدن این دو بازیگر و کار کردن در این نقش‌ها برای من خوش‌شانسی بود و فیلم را گرم و زنده کردند. ما به طور کلی از یکایک این عزیزان اجازه گرفتیم، اما حتی نمی‌دانستند کدام بازیگر‌ها قرار است جوانی‌شان را بازی کنند تا امروز من از سردار غلامپور پرسیدم راضی بودند یا نه و پاسخ مثبت گرفتم.
وی درباره به تصویر کشیدن تعداد زیادی از سرداران جنگ تحمیلی عنوان کرد: عمده‌ترین علت این موفقیت، پیدا کردن بازیگران مناسبی برای نقش سرداران حاضر در این فیلم بود. به شکل کلی از سردارانی که کاراکترشان در فیلمنامه بود، از خود یا بستگان نزدیکشان مجوز اخذ کردیم.
کارگردان «اسفند» افزود: ما همه عربیم و برای همین لهجه‌ها همه صحیح هستند. به گفته هیچکاک «ستاره (بازیگر شناخته شده)، آدرس فیلم است»، اما ما می‌خواستیم فیلمی بومی و اورجینال بسازیم. قرار بود کاراکتر کار عربی صحبت کند و به نظرم درونیات رضا مسعودی بسیار نزدیک به کاراکتر بود. او سال‌ها دستیار کیانوش عیاری بود و سینما و رئالیته را به خوبی می‌شناسد. برای همین روح بومی را به کار اضافه کردیم.
وی با بیان اینکه «اسفند» درباره پیش‌تولید و مقدمات عملیات خیبر است و با شروع عملیات، فیلم ما به پایان می‌رسد، توضیح داد: برای اولین‌بار است که در فیلم ما پیش‌تولید یک عملیات ترسیم می‌شود و نه خود عملیات. ما در قصه‌گویی با شهید علی هاشمی حرکت کردیم و قدم به قدم با او پیش رفتیم نمی‌توانستیم از قهرمان در روایت جلو بزنیم و قصد سرعت بخشیدن به پایان‌بندی فیلم را هم نداشتیم.
اقباشاوی درباره اقتباس از کتاب «قرارگاه سری نصرت» توضیح داد: ما اقتباس مستقیم از این کتاب نداشتیم، اما در تیتراژ پایانی، بخشی با عنوان پیوست پژوهشی اضافه کردیم که در آن نام این کتاب ذکر شده‌است. ما قصد اقتباس از این کتاب یا کتاب دیگری را به طور مستقیم نداشتیم و برمبنای کتب و تحقیقات میدانی، در نگارش فیلمنامه پیش رفتیم.
چالش بازی در نقش یک فرمانده
رضا مسعودی، بازیگر نقش شهید علی هاشمی نیز درباره ایفا کردن این نقش گفت: برای این اثر همه تلاشم را به کار گرفتم. اول کار قرار بود دستیار کار باشم و لیست بازیگر به دانش اقباشاوی دادم؛ حتی انتخاب اولم ساعد سهیلی بود، اما مهم‌ترین نکته در این فیلم جغرافیا و زبان کار بود که اگر هر بازیگر غیربومی این‌کار را انجام می‌داد، لهجه به درستی درنمی‌آمد. این کار برای من چالش بزرگی بود، چون باید مظلومیت و فرماندهی شهید هاشمی را همزمان به نمایش می‌گذاشتم. هر چند که بازیگر حرفه‌ای نیستم، اما این نقش را پذیرفتم.
مهدی زمین‌پرداز بازیگر فیلم «اسفند» نیز درباره تجربه حضور خود در این اثر سینمایی عنوان کرد: بخشی عظیمی از گروه بازیگران این فیلم از جنوب ایران به ما اضافه شدند و با وجود تجربه کم این عزیزان یک دست بودن و رئال بودن این بازیگران بسیار خوشحال کننده است.
زینب هاشمی دختر شهید علی هاشمی نیز در رابطه با فیلم «اسفند» گفت: من از چهار سالگی پدرم را از دست دادم و همیشه در پی شناخت شخصیت او بودم. امروز با تماشای این فیلم، بسیاری از صحبت‌هایی که در این سال‌ها درباره پدرم شنیده‌بودم، به تصویر کشیده شد. برای من این یک تجربه نادر و ارزشمند بود.
روایت مخاطبان خاص از «اسفند»
محسن رضایی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و سردار احمد غلامپور، عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین (ع) و یکی از فرماندهان ارشد دوران دفاع مقدس در سومین روز از چهل و سومین جشنواره فجر در برج میلاد به تماشای فیلم «اسفند» نشستند.
محسن رضایی پس از تماشای فیلم «اسفند» گفت: عزیزان زحمت بسیار خوبی برای این فیلم کشیده‌اند، هر چند که تمام حقایق را در یک فیلم نمی‌توان منعکس کرد، ولی درمجموع بسیار خوب بود. جشنواره فیلم فجر دوباره رونق پیدا کرده‌است. از تمام بازیگران، کارگردان‌ها و همچنین داورانی که زحمت می‌کشند، صمیمانه تشکر می‌کنم. حال و هوای این دوره از جشنواره بسیار خوب بوده‌است.
سردار احمد غلامپور نیز بعد از اتمام فیلم بدون انجام مصاحبه و فقط با اعلام رضایت از کیفیت اثر و اینکه «اسفند» فیلم خوبی است محل جشنواره را ترک کرد.
سیدضیا هاشمی معاون فرهنگی و اجتماعی دکتر عارف معاون اول رئیس‌جمهور پس از تماشای فیلم «اسفند» درباره آثار حاضر در جشنواره بیان کرد: من تاکنون در چند سینما حضور یافتم و چند اثر از جشنواره چهل و سوم را دیدم. به نظرم تفاوت و تنوع آثار با یکدیگر بسیار زیاد است، اما فیلم «اسفند» برایم دلنشین و جذاب بود. حضور مخاطبان و استقبالی که تاکنون شده نشان از ارتباط خوب با آثار دارد و اینکه حس خوبی در حال انتقال است.