به گزارش ایکنا، سعید طاووسی مسرور؛ استاد دانشگاه علامه طباطبایی؛ شامگاه 14 بهمن در نشست علمی «مرزبانی از مکتب اهل بیت(ع) در سیره امامان هشتم تا یازدهم» از مجموعه نشست‌های همایش مرزبانی مکتب اهل بیت(ع) که از سوی نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه آزاد اسلامی برگزار شد با بیان اینکه همواره اهل بیت(ع) و شیعه در اقلیت بوده‌اند، لذا با انواع آسیب‌ها و تهدیدات مواجه بودند، گفت: یکی از جهات فشار از سوی اکثریت بود که فشار سیاسی و اجتماعی بر اقلیت وارد می‌کردند. بنده در مقاله‌ای به هزینه‌های شیعه‌بودن پرداخته‌ام؛ تبعید و زندان و جلای وطن تا کشته‌شدن، بهایی است که افراد زیادی در دوران ائمه(ع) پرداخته‌اند.

 

وی افزود: البته خطرات و تهدیدات لزوما از بیرون یعنی اکثریت و خلفا نبوده است بلکه از درون شیعه هم بوده است مانند غلات زیرا این گروه پیرامون ائمه(ع) غلو کردند و ایشان را واجد مقام الوهیت دانستند در حالی که برای خلفای اول و دوم غلو سراغ نداریم و نهایتا فضائلی برای آنان تراشیده‌اند. 

 

طاووسی مسرور با بیان اینکه در کنار غلات، مفوضه بودند که صفات خدا را به ائمه(ع) نسبت می‌دانند مثلا به آنان نسبت خالقیت می‌‌دادند، تصریح کرد: گاهی ما می‌گوییم خداوند از طریق اهل بیت(ع) به بندگان روزی می‌دهد که این تعبیر ایرادی ندارد ولی گاهی می‌گوییم خداوند رزاقیت خود را به ائمه سپرده است که این سخن غلط است و ائمه(ع) هم با رد این عقاید باطل به مرزبانی از مذهب و مکتب تشیع پرداخته‌اند. 

 

استاد دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به کتاب حیات فکری سیاسی امامان شیعه(ع) نوشته رسول جعفریان، به فعالیت‌های امام رضا(ع) پرداخت و افزود: تعداد روایات کلامی و اعتقادی از امام رضا(ع) زیاد است، روایات امام کاظم(ع) هم واجد این ویژگی است. مثلا امام(ع) روایاتی در مورد منشور امامت دارد؛ در دوره امام کاظم(ع) و امام رضا(ع)، بیت‌الحکمه بغداد که هارون درست کرده بود و در دوره مامون به اوج رسید، آثار یونانی‌، هندی و روم شرقی و ... ترجمه و  وارد جامعه اسلامی شد لذا ائمه(ع) باید از منظر کلامی به آن پاسخ داده و به دفاع از اسلام بپردازند.

 

برداشت غلط برخی منبری‌ها

طاووسی مسرور با بیان اینکه این دانش‌ها، دستاورد بشری است که بعضا افکار انحرافی هم در دل آن وجود داشت، اضافه کرد: امام رضا(ع) با روشنگری و حضور در مناظرات با سران ادیان و مذاهب و رهبر جریان‌های انحرافی به تبیین نظر اسلام پرداختند. امام رضا(ع) با تبلیغات ضدعلوی و ضد شیعی مقابله کرد؛ دستگاه بنی‌عباس وقتی با مطالب امام رضا(ع) در مورد امامت مواجه شدند احساس خطر کردند زیرا امام(ع) در فرصتی که پیدا کردند با صراحت جایگاه امام و مقام امام را برای مردم تبیین فرمودند. 

 

وی افزود: در برابر نظریه ولایت و امامت که مهمترین فرق بین شیعه و سنی است دستگاه خلافت عباسی، مطرح کردند که امامان شیعه مردم را برده و بنده خود می‌دانند یعنی ما سرور هستیم و مردم هم برده ما. هارون الرشید حتی از شافعی گواهی گرفت که آیا تو شهادت می‌دهی که ائمه شیعه، شیعیان را برده خود می‌دانند؛ البته برخی این کار او را تقیه می‌دانند. امام رضا(ع) به روشنگری پرداختند و فرمودند ولایت و اطاعت ما بر مردم واجب است ولی رابطه ما با پیروانمان رابطه ارباب و برده نیست بلکه رابطه محبت و مودت و دوستی است. 

 

این پژوهشگر ادامه داد: استدلال امام(ع) جالب است و فرمودند اگر همه برده ما باشند چه کسی هست که آن‌ها را بخرد. یکی از منبری‌های معروف می‌گفت نسبت ما به ائمه(ع) نسبت غلام و نوکر با امام است که این تعبیر درست نیست؛ برخی جریان‌های دیگر هم وجود دارند که خود را غلام و برده ائمه می‌دانند و معتقدند که نان و آب غلام با ارباب است؛ ائمه(ع) با این افکار خطرناک مبارزه کردند.

 

استاد دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه تکثیر یک مکتب یکی از راه‌های مرزبانی است، افزود: امام رضا(ع) از طریق تربیت شاگردی مانند اباصلت هروی و یونس بن عبدالرحمان و ... به مرزبانی پرداختند. اباصلت 30 سال سنی بود؛ وی در نیشابور با امام رضا(ع) مواجه شد و به سلک شیعه درآمد و ملازم امام رضا(ع) شد؛ اباصلت غلام امام رضا(ع) نبود بلکه خودش یک عالم بود و در دربار مامون کارهای شرعی را عهده‌دار بود و خطبه می‌خواند و مسائل دینی را بیان می‌کرد. 

 

طاوسی مسرور با بیان اینکه باید برای هر طبقه از اقشار مردم خوراک فکری مناسب داشته باشیم، افزود: از جمله اقدامات مهم در سیره امام رضا(ع) در راستای مرزبانی، استفاده از احساسات و عواطف مردم است؛ ما باید مردم را با مکتب خود همراه کنیم و نگاه داریم؛ بیشترین تجلی احساسات و عواطف را در مسئله عاشورا شاهد هستیم.

 

وی افزود: امام رضا(ع) براساس گزاره‌های روایی و تاریخی، به مسئله عاشورا و عزاداری آن اهتمام زیادی داشتند. امام سجاد(ع) و حضرت زینب(س) در ترویج فرهنگ عزاداری از روز بعد از عاشورا نقش‌آفرینی کردند. 

 

این پژوهشگر تاریخ اسلام افزود: گرچه همه ائمه(ع) به عاشورا اهتمام داشتند ولی امام رضا(ع) فصل جدیدی را در این زمینه رقم زدند و بسیاری از سنت‌های کنونی ریشه در روایات امام رضا(ع) دارد از جمله برپایی عزا در دهه محرم. البته الان دهه صادقیه و فاطمیه و محسنیه و ... درست شده ولی آنچه روایت مستند از امام رضا(ع) دارد دهه محرم است؛ در روایت بیان شده است که وقتی ماه محرم می‌آمد پدرم را کسی خندان نمی‌دید تا روز عاشورا. 

 

طاووسی مسرور با بیان اینکه در روایات رضوی، ثواب گریه بر امام حسین(ع) بیان شده است از جمله اینکه اگر کسی برای امام حسین(ع) گریه کند در روزی که چشمان بگریند او نمی‌گرید، اظهار کرد: از امام(ع) پرسیدند کسی که در روز عاشورا روزه بگیرد چه بهره‌ای دارد و ایشان فرمودند بهره‌ای که آل زیاد و آل مروان می‌برد. از ریان بن شبیب هم روایت داریم که امام(ع) فرمودند اگر برای چیزی گریان شدی برای حسین گریه کن؛ ریان، دایی معتصم خلیفه عباسی است که جذب شیعه و مکتب اهل بیت(ع) شد. 

 

وی همچنین با اشاره به دوره زندگی امام جواد(ع) و امام هادی(ع) اظهار کرد: این دو امام هم به مراتب بیشتر با جریان‌های انحرافی مواجه بودند؛ از جمله این جریان‌ها اهل حدیث بود که باور فاسد آنان تجسیم بود یعنی خدا را واجد جسم می‌دانستند ولی امام جواد(ع) به شدت با آنان مخالفت کردند و فرمودند به آنان زکات ندهید. گروه دیگر هم واقفه بودند که امام جواد(ع) با آنان مبارزه کردند و به ایشان اجازه امامت جماعت نمی‌دادند.

 

طاووسی مسرور با بیان اینکه فرقه زیدیه پیرو زیدبن علی بن الحسین شدند و امام را لزوما با قیام به امامت قبول دارند، افزود: این‌ها تصورشان این بود که در هر شرایطی باید جهاد وجود داشته باشد؛ زیدیه به تداوم امام اعتقاد ندارند یا ممکن است همزمان چند امام را در یک دوره قبول داشته باشند.

 

استاد دانشگاه علامه طباطبایی بیان کرد: زیدیه در ابتدا مخالف امام صادق(ع) و ائمه دیگر بودند و رسما امام جواد(ع) و امام هادی(ع) را تمسخر می‌کردند و می‌گفتند چگونه می‌شود که امامت یک کودک چندساله قابل پذیرش باشد؛ قرآن کریم حضرت یحیی و عیسی را از کودکی نبی نامیده است بنابراین دور از ذهن نیست که امام هم کودک باشد ضمن اینکه امام در این سن، شرایط امامت را داشتند و در آزمون‌ها کاملا موفق بودند. 

 

وی با بیان اینکه از امام جواد(ع) روایت داریم که زیدی‌ها، ناصبی و دشمن ما هستند، گفت: البته این برای همان زمان بوده و نمی‌توان این خصلت را به زیدیه کنونی نسبت داد زیرا عداوت و دشمنی با شیعه ندارند. گروه دیگری که امام هادی(ع) با آنان مقابله کردند غالیان بودند و حضرت موضع تندی علیه آنان از جمله خطابیان و رئیس آن گرفتند و آنان را ملعون دانستند. 

 

طاووسی مسرور با بیان اینکه روایتی از امام جواد(ع) داریم که فرمودند مجسمه‌سازی حرام است، افزود: برای این نوع روایات باید مخاطب و زمان و مکان را در نظر بگیریم زیرا الان این همه مجسمه‌سازی داریم و ایرادی هم ندارد بنابراین در آن دوره ناظر به عقیده تجسیم بوده است. به عقیده دکتر پاکتچی، اسقفی در آن دوره در بیزانس بوده که با مجسمه‌سازی و شمایل کاملا مخالف بوده است (الان هم برخی مسیحیان این اعتقاد را دارند)؛ اسقف وقتی مرد و اسقف بعدی آمد آن را تشخیص فردی اسقف قبل دانست لذا چندین مجسمه با این آزادسازی ساخته و افراط شد و دامنه آن به مسلمین هم کشیده شد لذا امام(ع) با این فضای افراطی مخالفت کردند. 

گزارش از علی فرج‌زاده