به گزارش ایرنا، کمبود آب در روستاهای همدان یکی از مشکلات جدی بوده که در سال‌های اخیر به دلیل تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی و مدیریت نادرست منابع آبی تشدید شده است. این مشکل باعث شده بسیاری از روستاهای این منطقه با بحران‌های جدی از جمله کاهش دسترسی به آب شرب و آب مورد نیاز برای کشاورزی، مواجه شوند.
خشک شدن چشمه‌ها و منابع زیرزمینی، استفاده بی‌رویه از منابع آبی برای کشاورزی سنتی و پرمصرف، عدم وجود سیستم‌های مدرن و کارآمد برای توزیع و ذخیره آب، حفر بی‌رویه چاه‌ها و برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی، منجر به کاهش شدید سطح آبهای زیرزمینی در روستاهای استان همدان شده است.
کمبود آب در این روستاها تأثیرات گسترده‌ای بر زندگی ساکنان داشته و بسیاری از خانوارها مجبور به مهاجرت به شهرها شدند و یا در وضعیت سختی از نظر تأمین آب قرار دارند به همین دلیل وزارت نیرو و شرکت آب و فاضلاب، تلاش می‌کنند تا با احداث پروژه‌هایی در قالب جهاد آبرسانی و مدیریت بهینه منابع آبی، این مشکل را تا حدی کاهش دهند.
افت ۲ متری سطح آب های زیر زمینی استان همدان
مدیرعامل آب منطقه ای همدان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه میانگین افت سطح آب های زیرزمینی در استان طی سال گذشته ۲ متر ثبت شد، افزود: بیشترین میزان افت با ۴.۵ متر مربوط به شهرستان تویسرکان اختصاص داشته است.
رضا اخلاص مند اظهار کرد: سال گذشته در دشت های بهار شاهد افت ۲.۷ متری، در کبودرآهنگ کاهش ۲ متری، در تویسرکان ۴.۵ متری، در ملایر ۲.۳ متری و در اسدآباد شاهد کاهش یک متری افت آب زیرزمینی بودیم.
وی با اشاره به اینکه هفت محدوده مطالعاتی منابع آب در استان داریم، افزود: از این تعداد چهار محدوده ممنوعه بحرانی و سه منطقه ممنوعه است که هر سال شاهد افت منابع آب زیرزمینی در این مناطق هستیم.
مدیرعامل آب منطقه ای همدان یادآور شد: در سال آبی امسال ۷۶ میلیمتر بارش در استان همدان به ثبت رسیده که نسبت به میانگین بلندمدت ۳۵ درصد کاهش بارندگی داشته ایم.
انسداد ۴۹۴ حلقه چاه غیرمجاز در همدان
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای همدان با بیان اینکه انسداد چاه های غیرمجاز با سرعت در حال اجرا است، گفت: تعداد ۴۹۴ حلقه چاه غیرمجاز امسال در سطح استان مسدود شده است.
وی ادامه داد: از ابتدای اجرای طرح تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی، هفت هزار و ۲۶۳ حلقه چاه غیر مجاز در سطح استان همدان مسدود شده است.
از ابتدای اجرای طرح تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی، هفت هزار و ۲۶۳ حلقه چاه غیر مجاز در سطح استان همدان مسدود شده است.اخلاص مند عمق انسداد این تعداد چاه غیرمجاز مسدود شده به طول ۲۲۰.۳ کیلومتر می رسد که با انسداد این تعداد چاه از ابتدای طرح تاکنون بیش از ۳۵۱.۲ میلیون متر مکعب در مصرف آب زیرزمینی جلوگیری شده است.
اخلاص مند تصریح کرد: با انسداد این تعداد چاه غیرمجاز از ابتدای سال جاری تاکنون از برداشت غیرمجاز بیش از هفت میلیون و ۴۰۰ هزار متر مکعب از آب زیرزمینی جلوگیری شده که عمق انسداد این تعداد چاه غیرمجاز بیش از ۱۰ کیلومتر است.
آبرسانی به ۱۶۰ روستا با اعتبار بیش از پنج هزار میلیارد ریالی
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان همدان نیز اظهار کرد: پروژه جهاد آبرسانی در استان همدان شامل آبرسانی به ۱۶۰ روستا با اعتبار پنج هزار و ۹۰ میلیارد ریال در راستای پیشبرد اهداف محرومیت‌زدایی و آبرسانی به روستاهای استان همدان با همکاری قرارگاه بسیج سازندگی امام حسن مجتبی (ع) انجام شد.
فرهاد بختیاری‌فر افزود: در قرارداد اول جهاد آبرسانی به روستاهای استان همدان؛ ساخت ۱۲ باب مخزن با حجم ۱۵ هزار و ۲۰۰ متر مکعب، اجرای ۲۳۶ کیلومتر خط انتقال، اصلاح و توسعه ۱۸۲ کیلومتر از شبکه توزیع آب، ساخت ۲ باب ایستگاه پمپاژ با ظرفیت ۲۵ لیتر در ثانیه و حفر ۳۸ حلقه چاه با آبدهی ۱۱۰ لیتر در ثانیه، اجرا شد.
وی پیرامون چالش‌ها و موانع اجرای این پروژه، تصریح کرد: یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های جهاد آبرسانی در مناطق اسدآباد، کبودرآهنگ و فامنین، خالی بودن سفره‌های زیرزمینی و ناپایداری منابع آب و عدم دسترسی به منابع پایدار آب زیرزمینی بود.
وی ادامه داد: سفره‌های زیرزمینی در این مناطق به‌دلیل کاهش بارندگی، برداشت بی‌رویه و تغییرات اقلیمی به شدت افت کرده بودند، در نتیجه برخی از چاههای حفر شده به آب نمی‌رسیدند یا منابع بسیار محدود و غیراقتصادی بودند و یا دسترسی به آب پایدار برای تأمین نیاز روستاها، حتی پس از حفر چاه، ممکن نبود.
بختیاری فر با بیان اینکه برای رفع این مشکل، از تکنولوژی‌های ژئوفیزیکی و روش‌های زمین‌شناسی مدرن استفاده شد، افزود: این اقدامات شامل؛ بررسی ساختار زمین‌شناسی منطقه، استفاده از دستگاه‌های ژئوفیزیک و مدل‌سازی زمین‌شناسی سه بعدی بود که با استفاده از نقشه‌های زمین‌شناسی، مناطق مستعد وجود سفره‌های آب زیرزمینی شناسایی و سپس به کمک دستگاه‌های ژئوفیزیک، اطلاعات دقیقی از لایه‌های زیرسطحی ارائه و مناطقی که پتانسیل وجود آب داشتند، با دقت بیشتری برای حفر چاه انتخاب می‌شدند.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان همدان گفت: مدل‌سازی زمین‌شناسی سه‌بعدی نیز کمک کرد تا عمق و حجم تقریبی منابع آب تخمین زده شده و در نتیجه، درصد موفقیت حفر چاههای آبرسانی افزایش پیدا کند.
آلوده شدن آب های زیرزمینی به نیترات و آرسنیک
بختیاری فر عنوان کرد: در برخی مناطق، حتی پس از یافتن منابع آب، چالش دیگری ظاهر شد و آن آلودگی آبهای زیرزمینی به نیترات و آرسنیک بود، نیترات، عمدتاً به‌دلیل استفاده بیش از حد از کودهای شیمیایی در کشاورزی وارد آبهای زیرزمینی می‌شود که می‌تواند به مشکلات جدی بهداشتی منجر شود، در برخی سفره‌های زیرزمینی نیز به‌طور طبیعی یا به‌دلیل فعالیت‌های انسانی، مقادیر بالایی آرسنیک وجود داشت که سمی و خطرناک است.
وی ادامه داد: برای شناسایی و حل مشکل آلودگی تست و نمونه‌برداری منظم از چاههای حفاری شده و چاههای مجاور و آزمایش‌های شیمیایی برای اندازه‌گیری سطح نیترات، آرسنیک و سایر آلاینده‌ها انجام و در مواردی که آلودگی بیش از حد مجاز بود، منابع دیگری مانند چاههای دورتر یا آبهای سطحی تصفیه شده، در نظر گرفته شد.
وی پیرامون چالش‌های مالی و لجستیکی در پروژه‌های آبرسانی به روستاهای همدان، توصیح داد: به دلیل شرایط خاص جغرافیایی، اقتصادی و فنی همدان، چالش‌های مالی و لجستیکی از مهم‌ترین موانع و چالش‌های اجرای این پروژه بودند چون پروژه‌های آبرسانی، به‌ویژه در مناطق دورافتاده، نیازمند هزینه‌های بالایی برای حفاری چاه، خرید تجهیزات، نصب تأسیسات و انتقال آب بودند.
ضرورت آبرسانی به مناطق صعب العبور و دور افتاده
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان همدان با بیان اینکه در برخی مناطق، پس از هزینه‌های قابل‌توجه برای حفاری چاه‌ها، به منابع آب پایدار نرسیده و از طرفی به دلیل دورافتادگی برخی روستاها، حمل تجهیزات به این مناطق بسیار هزینه‌بر بود، گفت: این استان به‌ویژه مناطقی مانند اسدآباد، کبودرآهنگ و فامنین، دارای روستاهایی است که در نقاط کوهستانی، صعب‌العبور یا دورافتاده قرار دارند و انتقال دستگاه‌های سنگین حفاری یا ژئوفیزیک به این مناطق دشوار و گاه ناممکن بود.
بختیاری‌فر ادامه داد: شرایط جوی استان همدان، به‌ویژه در فصل زمستان یکی دیگر از موانع لجستیکی بود، سرمای شدید و یخ‌زدگی خاک، عملیات حفاری را کند یا غیرممکن می‌کرد و بارش‌های سنگین برف و باران، مسیرهای دسترسی به روستاها را مسدود می‌کرد و نیاز به هماهنگی‌های بیشتر برای بازگشایی مسیرها بود.
وی خاطرنشان کرد: چالش‌های مالی و لجستیکی، هرچند بزرگ و پیچیده بودند اما با تلاش مشترک جهادگران، مسئولان و مردم محلی قابل‌حل شد و این تجربه نشان داد که مدیریت صحیح منابع، هماهنگی میان دستگاه‌ها و بهره‌گیری از تکنولوژی‌های مدرن می‌تواند مسیر پروژه‌های توسعه‌ای را هموار کند.
بختیاری فر اضافه کرد: اجرای پروژه جهاد آبرسانی در روستاهای همدان، به‌رغم تمامی چالش‌ها، دستاوردهای چشمگیری به همراه داشت و این دستاوردها نه تنها تأمین آب پایدار برای مناطق محروم را ممکن ساخت، بلکه تأثیرات مثبت اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی نیز به دنبال داشت.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان همدان با اشاره به دستاوردهای جهاد آبرسانی در همدان، بیان کرد: اجرای پروژه‌های جهاد آبرسانی در استان، منجر به تأمین پایدار آب برای روستاها، بهبود کیفیت زندگی در مناطق روستایی، توسعه اقتصادی مناطق روستایی، تقویت انسجام اجتماعی و روحیه جهادی، تجربه و دانش به‌دست‌آمده برای پروژه‌های آینده، گسترش زیرساخت‌های آبرسانی در مناطق محروم و کاهش هزینه‌ها در بلندمدت می‌شود.
پیشگیری از بیماری های گوارشی با بهره مندی از آب بهداشتی
بختیاری‌فر ادامه داد: پیش از اجرای این پروژه، بسیاری از روستاها وابسته به منابع آب سطحی یا چاههای غیر استاندارد بودند که اغلب در اثر خشکسالی خشک می‌شدند و این وابستگی کاهش یافت و منابع آب پایدار جایگزین شدند. از طرفی دسترسی به آب سالم، بروز بیماری‌های ناشی از مصرف آب آلوده، مانند بیماری‌های گوارشی را کاهش می‌دهد.
وی خاطرنشان کرد: پیش از اجرای این پروژه، دسترسی به آب با مشکلاتی در برخی روستاها مواجه بود و در زندگی روزمره، اختلالاتی ایجاد می‌کرد و اکنون با دسترسی آسان به آب، کیفیت زندگی و رفاه عمومی افزایش یافته است. دسترسی پایدار به آب، امکان آبیاری زمین‌های کشاورزی را فراهم کرد.
بختیاری فر گفت: بسیاری از روستاها که پیش‌تر با خشکسالی و کمبود محصول مواجه بودند، توانستند تولیدات خود را افزایش دهند از طرفی دامداری نیز از این پروژه سود می‌برد و تأمین آب برای دام‌ها موجب افزایش تولید گوشت، شیر و سایر محصولات دامی می‌شود.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان همدان با بیان اینکه یکی از عوامل اصلی مهاجرت روستاییان به شهرها کمبود آب و امکانات اولیه بود، اظهار کرد: با اجرای این پروژه، بسیاری از خانوارها در روستاها ماندگار شدند و این مساله علاوه بر کاهش فشار جمعیتی بر شهرها، به حفظ فرهنگ و سبک زندگی روستایی نیز کمک می‌کند از طرفی اجرای پروژه با مشارکت جهادگران و همراهی مردم محلی، حس همکاری و همبستگی را تقویت کرد و مردم روستاها در مراحل مختلف پروژه، از انتخاب محل چاه‌ها تا نگهداری از تأسیسات، مشارکت فعال داشتند.
همدان، الگویی موفق در جهاد آبرسانی
بختیاری‌فر با اشاره به اینکه این پروژه باعث شد نگاه بلندمدت‌تری به مدیریت منابع آبی شکل بگیرد و برداشت‌های غیرمجاز و بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی کنترل شود، تصریح کرد: با اجرای این پروژه، شبکه‌های لوله‌کشی، مخازن آب و سیستم‌های انتقال بهبود یافت که این زیرساخت‌ها برای پروژه‌های توسعه‌ای آینده نیز قابل استفاده هستند.
وی ادامه داد: در برخی مناطق که چاه‌ها به تنهایی کافی نبودند، استفاده از آبهای سطحی پمپاژ آب به روستاها امکان‌پذیر شد و با تأمین آب پایدار، نیاز به حفر چاههای موقت و حمل آب با تانکر کاهش یافت، که این امر موجب صرفه‌جویی در هزینه‌ها در درازمدت می‌شود.
وی خاطر نشان کرد: پروژه جهاد آبرسانی در همدان نه تنها به رفع کمبود آب در مناطق محروم انجامید، بلکه به‌عنوان الگویی موفق برای سایر استان‌های کشور شناخته شد، نتایج این پروژه نشان داد که با برنامه‌ریزی دقیق، استفاده از فناوری های روز و مشارکت مردمی، می‌توان بر چالش‌های بزرگی مانند کم‌آبی و محرومیت غلبه کرد. این دستاوردها نه تنها به بهبود زندگی هزاران نفر انجامید، بلکه پایه‌ای برای توسعه پایدار و عدالت اجتماعی را در آینده فراهم کرد.
رهاورد:
کاهش میزان بارندگی در سال های اخیر موجب پایین رفتن سفره های زیرزمینی و بروز خشکسالی ها و مناطق بحرانی در استان همدان شده است بنابراین برای مواجه با کم آبی لازم است راهبردهای اساسی در بخش مدیریت مصرف انجام شود که می توان به جلوگیری از هر گونه هدر رفت آب، استفاده بهینه از منابع آب موجود، جایگزینی پساب ها به جای منابع آب در کارخانه ها و کارگاههای صنعتی، ایجاد گلخانه و بهره وری آب در زراعت و کشاورزی اشاره کرد.
از آنجائیکه که بیش از ۸۰ درصد آب در بخش کشاورزی استفاده می شود، ضرورت دارد با بهره گیری از شیوه های نوین کشت در کشاورزی از هدر رفت هر گونه آب در مزارع جلوگیری کرد و همچنین با مسدود کردن چاههای غیرمجاز و شناسنامه دار کردن چاههای مجاز و کنترل برداشت آنها، مانع از افت هر چه بیشتر سطح آبهای سفره های زیر زمینی و بروز خشکسالی گسترده در سطح استان شد.
از سوی دیگر رفع تشنگی و تامین آب روستائیان و شهرنشینان استان امری اجتناب ناپذیر است و این امر ممکن نیست جز به اجرای طرحهای مربوط به جهاد آبرسانی برای سیراب کردن روستائیان که این مهم جز با همراهی سازمان برنامه و بودجه برای اختصاص منابع لازم و همکاری میسر نمی شود.
اعتبار بیش از پنج هزار میلیارد ریالی برای طرحهای آبرسانی روستاهای استان گامی مهم در بهره مندی روستائیان ساکن در مناطق دورافتاد و صعب العبور در دسترسی به نعمت آب و رفع کم آبی است.