ما بارها زمین خوردیم تا بتوانیم سر بلند کرده و کشورمان را در عرصه اکتشافات فضایی سربلند کنیم. شاید هنگامی که نخستین ماهواره با نام «امید» در سال ۱۳۸۷ به فضا پرتاب شد بسیاری حتی در خوش‌بینانه‌ترین حالت، امیدی به ورود جدی جمهوری اسلامی به این عرصه نداشتند؛ اما اکنون پروژه‌های پیشرفته‌ای نظیر «خیام»، «هدهد» و «کوثر» جایگاه ایران را در باشگاه کشورهای فعال در عرصه فضایی جهانی تثبیت کرده است.
ماهواره امید (۱۳۸۷)، رصد ۱ (۲۵ خرداد ۱۳۹۰)، نوید (۱۴ بهمن ۱۳۹۰)، فجر (۱۳۹۳)، پیام (۱۳۹۷)، ظفر۱ (۱۳۹۸)، خیام (۱۴۰۱)، پارس۱ (۱۰ اسفند ۱۴۰۲)، هدهد و کوثر (۱۵ آبان ۱۴۰۳)، این خط سیر را برای ایران عزیز ما رقم زد. تهران همزمان روی توسعه فناوری پرتابگرها کار کرده است. موشک‌هایی مانند «سیمرغ» و «ذوالجناح» به عنوان حامل‌های فضایی برای ارسال ماهواره‌ها به فضا طراحی و ساخته شده‌اند. با این دستاورد، ایران به جمع کشورهای دارای توانایی پرتاب ماهواره پیوست و اکنون عنوان نهمین کشور دارای چرخه فضایی کامل را یدک می‌کشد. هفت کشور دیگر شامل آمریکا، روسیه، فرانسه، ژاپن، چین، انگلستان، هند و همچنین رژیم اشغالگر قدس پیش از این به طور مستقل موفق به پرتاب ماهواره شده‌اند . این تعبیر واقعی حدیث پیامبر (ص) است که فرمود: اگر علم در ثریا هم باشد مردانی از پارس به آن دست خواهند یافت.
پزشکیان: از توسعه صنایع دفاعی پشتیبانی می‌کنیم
به مناسبت پرتاب موفقیت‌آمیز نخستین ماهواره بومی ایران، به نام «امید» و پاسداشت زحمتکشان این عرصه، روز ۱۴ بهمن به عنوان «روز ملی فناوری فضایی» نام‌گذاری شده است. روز گذشته در مراسمی که به همین مناسبت و با حضور رئیس جمهور برگزار شد، از سه ماهواره جدید ناوک۱، پارس۲ و نمونه ارتقایافته ماهواره پارس ۱ رونمایی شد. مسعود پزشکیان در جریان این بازدید با بیان اینکه از توسعه صنایع دفاعی پشتیبانی می‌کنیم، گفت: آنچه در اینجا از تلاش و زحمت عزیزان مشاهده کردیم حاکی از نوع‌آوری و خلاقیت جوانان کشورمان است. ما روزگاری در جنگ داشتیم که رژیم بعث عراق از زمین و هوا به خاک کشورمان تهاجم داشت و هر کاری دلشان می‌خواست، انجام می‌دادند. وی ادامه داد: آنچه که در حال روی دادن است ما را در ردیف کشورهایی قرار می‌دهد که حتی خارج از جو هم می‌توانیم پرواز داشته باشیم. این نشان از قدرت علمی و اجرایی کشور دارد. با توانمندی‌های علمی‌مان توانستیم به راه‌هایی برسیم که شاید اگر در آن قدم نمی‌گذاشتیم همچنان واردکننده این فناوری‌ها به کشور بودیم.
وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح نیز در این مراسم با بیان اینکه تا پایان سال دو پرتاب دیگر ماهواره خواهیم داشت، گفت: ارتباط بسیار خوبی میان وزارت دفاع، ارتباطات، هوافضای سپاه و شرکت‌های دانش بنیان وجود دارد. امیر عزیز نصیرزاده با بیان اینکه آینده دنیا نشان می‌دهد علوم فضایی از چه جایگاه مهمی برخوردار است و فضا محور تمام علوم است با اشاره به اقدامات انجام شده در حوزه فضایی افزود: وزارت دفاع با بیش از ۷ هزار شرکت خصوصی و بیش از هزارو۳۰۰ شرکت دانش بنیان ارتباط دارد و این همکاری‌ها برای تقویت و توسعه کشور به‌کار گرفته می‌شود.
ناوک و پارس ۱ و ۲، تازه‌ترین دستاوردها
واقعیت آن است که این روزها، ماهواره‌های ایرانی نه‌تنها در مدار زمین قرار گرفته‌اند، بلکه در حوزه‌هایی همچون سنجش از دور، مخابرات و تحقیقات علمی نیز نقش‌آفرینی کرده و هر یک صفحه‌ای جدید در تاریخ فناوری کشوررقم زده‌اند. تهران همچنان در حال توسعه و پرتاب ماهواره‌های جدید است و طبق شنیده‌ها در حال حاضر ۲۵ ماهواره در حال ساخت است و هشت ماهواره آماده پرتاب می‌شود.
به بهانه روز فناوری فضایی، سراغ دکتر حسین سالاریه، رئیس سازمان فضایی کشور رفتیم و جزئیات برنامه‌ریزی صورت گرفته برای توسعه در این صنعت را از وی جویا شدیم. سالاریه در ابتدا با اشاره به رونمایی از سه ماهواره جدید که دیروز اتفاق افتاد، گفت: در مراسمی با حضور رئیس جمهور از ماهواره‌های ناوک و پارس ۱ و ۲ رونمایی شد. ناوک ماهواره‌ای مخابراتی است که به کمک پلتفرم ماهواره‌های کلاس ۲۰ تا ۵۰ کیلوگرم پژوهشگاه فضایی توسعه یافته است. هدف اصلی ماهواره ناوک آزمون عملکرد صحیح پرتابگر سیمرغ بهینه است که در آینده نزدیک پرتاب خواهد شد. پرتابگر سیمرغ بهینه، ماهواره ناوک را به مدار بیضوی کشیده تزریق خواهد کرد. همچنین آزمون عملکرد الگوریتم‌های کنترلی در فاز آرام‌سازی و آزمون برقراری لینک مخابراتی در ارتفاع بالا و کارکرد زیرسیستم موقعیت‌یابی جی‌پی‌اس ارتقا یافته برای استفاده در ارتفاع بالای هزار کیلومتر از مأموریت‌های دیگر این ماهواره است. ماهواره پارس۲ با وزن ۱۵۰ کیلوگرم، مجهز به دو محموله تصویربرداری با دو نوع سنجنده متفاوت خطی با قدرت تفکیک ۳ متر رنگی و سنجنده دوبعدی با قدرت تفکیک ۴ متر تک‌رنگ و ۸ متر چندطیفی است که با ترکیب تصاویر بدست‌آمده از محموله‌ها و تکنیک‌های نرم‌افزاری به قدرت تفکیک بهتر از ۲٫۵ متر خواهد رسید. نمونه ارتقا یافته ماهواره پارس۱ هم یک ماهواره سنجشی تصویربرداری است که با استفاده از پلتفرم کلاس بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم ماهواره‌های سنجشی پژوهشگاه فضایی ایران توسعه یافته است.
چشم‌انداز آینده صنعت فضایی ایران
رئیس سازمان فضایی کشور در ادامه با اشاره به هدف‌گذاری صورت گرفته در این حوزه تصریح کرد: حوزه فضایی در کشور یک برنامه مصوب ۱۰ ساله در افق ۱۴۰۱ تا ۱۴۱۰ را دارد که بر اساس این برنامه تمام اهداف و گام‌هایی که در این مدت باید طی شود، دیده شده است. این اهداف هم شامل کمی و هم کیفی است؛ یعنی مشخص است مثلاً درباره ماهواره سنجشی باید به چه میزان دقتی در چه محدوده زمانی برسیم، در حوزه ماهواره‌های مخابراتی، پرتابگرها و غیره هم به همین صورت. به عبارت دیگر برنامه فضایی کشور شامل تمام بخش‌های مختلف و زنجیره فضایی شامل ماهواره، ماهواره بر، ایستگاه پرتاب، ایستگاه دریافت تصاویر، پایگاه کنترل ماهواره و همچنین توسعه خدمات کاربردی است.
وی در تشریح جزئیات مسیر رفته و راه‌های پیش‌رو عنوان کرد: در حوزه ماهواره‌های مخابراتی منظومه‌های ماهواره‌های باریک باند را داریم که با عنوان «آی او تی» یا اینترنت اشیا هم از آن یاد می‌کنیم. اما رسیدن به ماهواره‌هایی که در مدار ژئو و مدار بالا بتوانند خدمات بدهند و ماهواره‌های سنجشی با دقت تصویربرداری ۵، ۴، ۲ و حتی یکی متر و دقت‌های بهتر، در افق ۶-۵ سال آینده هدف‌گذاری شده است.
همچنین درباره پایگاه پرتاب فاز ۱ و ۲ چابهار قرار است فاز یک تا پایان سال تمام شود و سال آینده بهره‌برداری شود. فاز ۲ اما یک برنامه مشخص سه ساله دارد. سواحل مکران ویژگی‌های منحصر به فردی دارند که یکی از این ویژگی‌ها دسترسی به آب‌های آزاد است و توسعه این پایگاه، پنجره بازی برای پرتاب ماهواره‌ها به فضا برای ما خواهد بود. برای ایستگاه‌های کنترل و دریافت تصاویر ماهواره هم به همین صورت به لحاظ جغرافیای منطقه هدف‌گذاری صورت گرفته است. در خصوص توسعه کاربرد و خدمات مبتنی بر داده و تصویر هم تعداد مشخصی خدمات در زمینه کشاورزی، منابع، محیط زیست، معدن، ریزگردها، مدیریت منابع آبی و ... که بسیار متنوع است، هدف‌گذاری شده است.
برش پنج‌ساله این برنامه که مرتبط به برنامه هفتم توسعه است هم پیش بینی شده. یعنی هم تعداد ماهواره‌ها، مشخصات و ابعاد و اندازه و دقت و کیفیت آن‌ها مشخص شده که ان‌شاءالله به‌تدریج پیش خواهیم رفت. در مورد پرتابگرها هم پرتابگر سوخت جامد با تناژ و ابعاد و اندازه مختلف و هم پرتابگر سوخت مایع در برنامه کاملاً مشخص است. ما در گام اول تثبیت مدار لئو تا ۵۰۰ کیلوگرم را داریم که تا ۲۵۰ و ۳۰۰ کیلوگرم را تثبیت کرده‌ایم. هدف‌گذاری ما تا ۵۰۰ کیلوگرم و به‌تدریج بالاتر است. بعد از آن هم هدف دستیابی به مدار ژئو است که همزمان روی بخش‌های مختلف این پازل کار می‌شود.
همکاری با دیگر کشورها برای شتاب‌دهی به برنامه فضایی
وی اتفاقاتی که در صنعت فضایی می‌افتد را حاصل تحقیقات متعدد شبانه‌روزی در وزارت ارتباطات، پژوهشگاه فضایی، مجموعه وزارت دفاع و صنایع فضایی سپاه، بخش خصوصی و دانشگاهی دانست و درباره همکاری با کشورهای دیگر تصریح کرد: نکته مثبت برنامه فضایی ما این است که کاملاً بومی و مبتنی بر دانش و فناوری داخلی است. این در حالی است که مشکلات و شرایط مربوط به تحریم و فشارهای بیرونی هم از ابتدا بر سر راه ما قرار داشته، اما الحمدللّه با وجود این مشکلات به دستاوردهای خوبی رسیده‌ایم و بدون توجه به این موانع، کار را پیش خواهیم برد. البته در کنار این‌ها، هر جا که نیاز باشد از ظرفیت‌های کشورهای همراه با ما در این زمینه کمک خواهیم گرفت. باید اذعان کرد عضویت در گروه بریکس هم یک حوزه بسیار ارزشمند است و قطعاً همکاری‌هایی بین‌المللی در این زمینه داریم که چون ابعاد محرمانه دارد، بسیاری از آن را نمی‌توان ذکر کرد. این مسئله، هم در باب استفاده از تجربیات کشورهای دیگر و هم انتقال فناوری با هدف توسعه و شتاب‌دهی در پیشرفت فضایی کشور و هم از جنبه فروش و بازار بین‌المللی مهم است.
خبرنگار: خالدی - حسینی