در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام دکتر محمد عابدی، سیره عباس(ع)، از تربیت الهی در آغوش ولایت تا فداکاری بی‌نظیر در حماسه عاشورا را واکاوی کردیم. شهیدی که امام صادق(ع) او را «بصیرتی نافذ و ایمانی استوار» خواند و تاریخ، وفاداری‌اش را اسطوره‌ای جاوید نامید.

تربیت الهی حضرت عباس(ع)
حجت‌الاسلام عابدی در ابتدا با اشاره به ولادت حضرت ابوالفضل العباس(ع) می‌گوید: خداوند در چهارم شعبان‌ سال‌ 26‌ هجرى فرزندی به امیرمؤمنان(ع) عنایت فرمود که حضرت او را عباس نامید. در گزارشی کلی، دوران زندگی حضرت عباس(ع) را مى‏توان به دو مرحله تقسیم کرد. نخست، دوران کودکی که بیشتر به تربیت و شکل‌گیری شخصیت ایشان در کنار دو فرزند حضرت فاطمه زهرا(س) یعنی حسنین(ع) اختصاص داشت و سپس دوران جوانی تا شهادت که از جهتی به سه مقطع مهم تقسیم می‌شود. 14سال زندگی با پدر بزرگوارشان، 10سال دوران امامت برادر بزرگوارشان امام حسن(ع) و 10سال در دوران امامت امام حسین(ع). مهم این است که بدانیم عموم این دوره‌ها مورد غفلت تاریخ‌نگاران قرار گرفته و اندک اطلاعاتی از زندگی ایشان گزارش شده است.
ایشان در ادامه توضیح می‌دهد: علاوه بر وجود مادری با فضیلت یعنی فاطمه ام‌البنین(س) و پدری معصوم، یکی از مهم‌ترین عوامل رشد و کمال الهی حضرت عباس(ع)، حضور فرزندان حضرت فاطمه(س) در خانه امام علی(ع) بود. امام حسن(ع)، امام حسین(ع) و همین‌طور حضرت زینب(س) هرکدام الگو و زمینه‌ساز تعالی شخصیت حضرت عباس(ع) بودند. در این فضای معنوی، عباس(ع) توانست به مراتب عالی‌تری از انسانیت و دیانت دست یابد، غیرت دینی در وجودش غلیان کرده و عظمت اهل‌بیت(ع) را با تمام وجود باور کند. حضرت ام‌البنین(س)، مادر حضرت عباس(ع) نیز در تربیت فرزندان خود نقشی اساسی داشت؛ بگذریم از اینکه براساس آنچه از نحوه گزینش ام‌البنین(س) برای ازدواج با امیرمؤمنان(ع) گزارش شده می‌توان به ابعادی از شخصیت ذاتی همچون شجاعت و غیرت حضرت ابوالفضل(ع) پی برد. 

حضرت عباس(ع)؛ تجسم بصیرت، شجاعت و وفاداری در کربلا
حجت‌الاسلام عابدی در تحلیل بصیرت بی‌نظیر حضرت عباس(ع) می‌فرماید:  حضرت عباس(ع) از سرچشمه جوشان علم و حکمت پدر خود، امام علی(ع) بهره‌مند بود. محدث نوری(ره) نقل می‌کند روزی امام علی(ع) حضرت عباس(ع) و حضرت زینب(س) را که کودکان خردسالی بودند، در دامن خود نشاند. در آن روزها حضرت عباس(ع) زبان گشوده بود و می‌توانست جملاتی کوتاه بیان کند. امام علی(ع) از او خواست کلمه واحد را بگوید و عباس به‌راحتی آن را تکرار کرد. اما زمانی که امام از او خواست کلمه «دو» را بگوید، عباس سکوت کرد. هنگامی که امام علت را جویا شد، عباس در پاسخ گفت: پدر! شرم دارم با زبانی که خدا را به یگانگی می‌خوانم، دو بگویم». امام علی(ع) از این پاسخ پاکیزه عباس(ع) شادمان شده و پیشانی‌اش را بوسید.
دکتر عابدی ادامه می‌دهد: دوران نوجوانی و 14سال حضور در محضر پدر، برای حضرت عباس(ع) دوران بسیار گرانبهایی بود تا با شجاعت علوی آشنا شود.  جالب اینکه عباس(ع) با اینکه در سن نوجوانی بود در جنگ‌ها حضور می‌یافت تا آداب جنگ را بیاموزد و از رشادت‌ها و مدیریت پدر درس بگیرد. بر اساس برخی روایات، حضرت عباس(ع) در بسیاری از جنگ‌ها حضور داشت، اگرچه برخی معتقدند او در تمام نبردها مشارکت نداشت. یکی از نمونه‌های بارز این حضور، جنگ صفین است که در آن زمان حضرت عباس(ع) تنها 12سال داشت، اما در آن میدان حماسه‌ای شگفت‌انگیز خلق کرد.

حضرت عباس(ع)؛ درخشنده‌ترین ستاره بنی‌هاشم و پیشوای وفاداری
این کارشناس دینی در ادامه به برخی از کنیه‌های حضرت عباس(ع) اشاره کرده و می‌افزاید: به دلیل ویژگی‌های اخلاقی برجسته و تربیت عالی حضرت عباس(ع)، کنیه‌ها و عناوین بسیاری برای ایشان ذکر شده است. یکی از معروف‌ترین این کنیه‌ها «ابوالفضل» است. گفته می‌شود حضرت عباس(ع) فرزندی به نام فضل داشت و البته آورده‌اند این کنیه به خاطر آن بود که وی سرچشمه‌ فضائل بسیاری بود. کنیه دیگر «ابوالقربة» است که در تاریخ خميس و مقاتل الطالبین از جرمى بن العلا نقل شده است. این کنیه به دلیل خدمات حضرت عباس(ع) به عنوان سقای اهل‌بیت(ع) در دوران کودکی، به ایشان اطلاق می‌شد، چون حضرت میان بنی‌هاشم به ابوالقربة یعنی صاحب مشک مشهور بود.
ایشان در ادامه به بررسی برخی از القاب حضرت عباس(ع) پرداخته و می‌گوید: لقب‌های هر فرد به نوعی انعکاسی از ویژگی‌های حقیقی او هستند و در مورد اهل‌بیت(ع)، این لقب‌ها براساس صفات و ویژگی‌های ممتاز آنان به آن‌ها داده شده است. در مورد حضرت عباس(ع) نیز چنین است. هر یک از القاب ایشان، سرفصلی از شخصیت والای او را بازگو می‌کند. برخی از مهم‌ترین القاب حضرت عباس(ع) عبارت‌اند از قمر بنی‌هاشم، باب‌الحوائج، طیار، اطلس، شهید، عبد صالح، عبد صدیق، سقا، کبش‌الکتبه، سپهسالار، قهرمان علقمه، پرچمدار، ناصر ابن رسول‌الله، داعی الی سبیل‌الله، ولی‌الله، ناصح، مظلوم، المطيع‌لله‌ و ‌رسوله، المواسی (فداکار)، صابر، مجاهد، محامی، دافع، المجيب، حبیب‌الله و... .
دکتر عابدی با شرح برخی از مهم‌ترین این القاب توضیح می‌دهد:  لقب «قمر بنی‌هاشم» به حضرت عباس(ع) اعطا شده است، چون چهره نورانی، زیبا و درخشان او همچون ماه، همگان را شگفت‌زده می‌کرد. حضرت عباس(ع) نه تنها ماه بنی‌هاشم بلکه ماهی درخشان در جهان اسلام بود. حضرت عباس(ع) همچنین «طیار» بود، لقبی که از روایت‌هایی برگرفته شده که امام علی(ع) در آن‌ها بشارت می‌دهد خداوند به حضرت عباس(ع) همانند جعفر بن ابی‌طالب دو بال در بهشت خواهد داد تا با آن‌ها در آسمان‌ها پرواز کند، به‌گونه‌ای که شهیدان به مقام و منزلت او غبطه می‌خورند. «کبش‌الکتبه» نیز لقب دیگری است که به حضرت عباس(ع) داده شده است. این لقب به دلیل فرماندهی شجاعانه و تدبیر عالی حضرت در روز عاشورا به او اطلاق شده است. حضرت عباس(ع) با دلاوری و تدبیر خود، نیروهای سپاه کربلا را در روز عاشورا هدایت می‌کرد و به‌خوبی توانست دفاعی بی‌نظیر از اهل‌بیت(ع) به نمایش بگذارد.

فداکاری‌‌، بصیرت و عبادت حضرت عباس(ع)
این مفسر قرآن کریم تشریح می‌کند: حضرت عباس بن علی(ع) شخصیتی است که در تاریخ اسلام نه‌تنها به عنوان یک قهرمان فدا‌کار و رشید شناخته می‌شود، بلکه الگویی بی‌نظیر از کمالات انسانی برای تمام انسان‌ها به‌ویژه جوانان به‌حساب می‌آید. شخصیت حضرت عباس(ع) در تمامی ابعاد، از ایمان و فداکاری گرفته تا شجاعت و عبادت، آموزه‌هایی بی‌پایان برای انسان‌ها به‌ویژه مسلمانان دارد. آن حضرت در تمام دوران زندگی خود، با ایمان و بصیرت استوار به دین اسلام وفادار ماند و در روز عاشورا آنچنان نمونه‌ای از فداکاری و ایثار شد که تاریخ هیچ‌گاه آن را فراموش نخواهد کرد. در روایتی نقل شده در بحارالانوار، امام صادق(ع) در وصف ایشان فرمود: «عمویم عباس بن علی، بصیرتی نافذ و ایمانی استوار داشت و همراه اباعبدالله(ع) جهاد کرد و به نیکویی از امتحان برآمد و شهید شد». این روایت نشان‌دهنده ایمان قوی حضرت عباس(ع) است که در تمام مراحل زندگی‌اش پابرجا و ثابت‌قدم بود. عبادت و تهذیب نفس حضرت عباس(ع) نیز یکی دیگر از ویژگی‌های برجسته شخصیت او است. در نقل‌هایی از تاریخ، از جمله در مقاتل‌الطالبین آمده میان دو چشمان حضرت عباس(ع) اثری از سجده‌های طولانی و مداوم او مشاهده می‌شد.

ولایت‌مداری و دشمن‌شناسی حضرت عباس(ع)
دکتر عابدی در پایان می‌گوید: حضرت عباس(ع) در طول زندگی‌اش نشان داد نه تنها در میدان جنگ، قهرمانی بزرگ است، بلکه در ادب و احترام به بزرگان نیز الگویی ممتاز است. او برادرش امام حسین(ع) را همیشه با عنوان «سیدی و مولای» می‌خواند. احترام عباس(ع) به مقام امام حسین(ع) فراتر از هر نوع فرمان‌برداری معمولی بود؛ چرا که او همواره بر این باور بود که امام حسین(ع) نه‌تنها برادر او، بلکه امام و پیشوای واقعی است. او نه تنها از نظر فکری و عقیدتی، بلکه در عمل نیز ولایت‌پذیر بود و در روز عاشورا به‌طور خاص نشان داد چگونه باید از ولی‌الله در مسیر حق پیروی کرد. در تاریخ اسلام فداکاری و ایثار او در روز عاشورا به‌شدت مورد ستایش قرار گرفته است. زیارت‌نامه‌های مختلف نیز بارها از حضرت عباس(ع) به عنوان «المواسی اخاه بنفسه» یاد کرده‌اند، یعنی آن‌ که جان خود را برای برادرش فدا کرد. به دلیل چنین ویژگی‌های شخصیتی است که امام صادق(ع) در زیارت‌نامه‌ای برای حضرت ابوالفضل(ع) چنین عبارات رفیعی در حق ایشان دارد: «أَشْهَدُ لَکَ بِالتَّسْلِیمِ وَ التَّصْدِیقِ وَ الْوَفَاءِ وَ النَّصِیحَةِ لِخَلَفِ النَّبِیِّ الْمُرْسَلِ وَ السِّبْطِ الْمُنْتَجَبِ وَ الدَّلِیلِ الْعَالِمِ وَ الْوَصِیِّ الْمُبَلِّغِ وَ الْمَظْلُومِ الْمُهْتَضَمِ فَجَزَاکَ اللَّهُ عَنْ رَسُولِهِ وَ عَنْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ وَ عَنِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ ص أَفْضَلَ الْجَزَاءِ بِمَا صَبَرْتَ وَ احْتَسَبْتَ وَ أَعَنْتَ- فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ».

خبرنگار: مریم احمدی شیروان