سرویس ادبیات خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - سمیه خاتونی: انجمن صنفی ویراستاران با حمایت فرهنگستان زبان و ادب فارسی، به پاس خدمات استاد احمد سمیعی گیلانی در حوزه نگارش و ویرایش، در سال ۱۴۰۲ روز ۱۱ بهمن تصمیم گرفت زادروز او را در تقویم مشاغل و حرفه‌ها «روز ویراستار» بنامد و این روز با نام «روز ویراستار» ثبت شد.

انجمن صنفی ویراستاران هر ساله مراسمی را در یادبود ویراستاران صاحب‌نام در این روز برگزار می‌کند که امسال روز ویراستار را با نام و یاد استاد کریم امامی برگزار کرد. در این مراسم که با حضور جمعی از علاقه‌مندان و پژوهشگران ادبی در فرهنگان پاسداران برگزار شد؛ ژاله آموزگار، اسطوره‌شناس و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی، حسن انوری، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی، گلی امامی، رئیس هیئت مدیره انجمن ویراستاران، مدیران نشر و فعالان ویراستاری حضور داشتند. در ابتدای مراسم، مستندی از استاد کریم امامی با موضوع معرفی و کارنامه او در حرفه سرویراستاری پخش شد.

عادت ندارم خود را نخود هر آشی کنم

ژاله آموزگار، دارنده نشان لژیون دونور از دولت فرانسه گفت: من معمولاً عادت ندارم خودم را نخود هر آشی کنم، مرا چه به ویراستاری! پس اجازه دهید درباره ویراستاری هم به گذشته‌ها استناد کنم و به ریشه‌های ویراستاری در ایران باستان بپردازم.

وی افزود: در مطالعات من، اولین نمونه‌های ویراستاری در گذشته استناد به الواحی است از دوران آشوربانیپال که در سال ۱۸۴۹ در حوالی نینوای باستان به دست آمد. آشوربانیپال در سال ۶۹۹ (پ. م) در آشور به قدرت رسید و ۴۳ سال حکمرانی کرد. او کشورگشایی‌های بسیاری کرد و قساوت‌های آزاردهنده بیشماری را مرتکب شده است، اما در کنار این قساوت‌ها، در اعتلای هنر و فرهنگ نیز اقدامات جالبی انجام داده است.

ژاله آموزگار در ادامه به توصیف نقش برجسته شیر ماده در هنر بین‌النهرین پرداخت و گفت: اما بیشترین شهرت آشوربانیپال، علاقه او به جمع‌آوری گل نوشته‌هاست و جا دادن آنها در کتابخانه‌گونه‌ای که در یک حفاری توسط هیئت بریتانیایی کشف شد. در این کتابخانه به فرمان او تعداد فراوانی لوحه در موضوعات گوناگون گرد آمده است.

این اسطوره‌شناس ادامه داد: شهرت دیگر کتابخانه، به دلیل وجود رونوشت‌های لوحه‌های سومری و بابلی است که از دیگر کتابخانه‌های آن زمان فراهم شده است. نامه‌ای از آشوربانیپال در همین مجموعه الواح پیدا شده است که او به حکمرانی از بابل ماموریت داده است که به همراه دبیران به جستجوی لوحه‌ها بروند، وقتی الواح جمع‌آوری می‌شدند با یه همان شکل نگهداری و یا رونوشتی از آنها به خط میخی تهیه می‌شد، رونویسی‌ها با دقت انجام می‌شد و به نوعی ویراستاری در آن انجام می‌گرفت و سعی می‌شد برای رونویسی ارزنده‌ترین لوحه‌ها انتخاب شوند طوری که بهترین روایت حماسه گیلگمش از این کتابخانه بدست آمده است.

ژاله آموزگار درباره تاریخچه ویراستاری در ایران باستان افزود: در این رونویسی‌ها که ما آنها را نوعی ویراستاری فرض می‌کنیم، گاهی همه متن و گاهی قسمتی از آن برگزیده شده و همچنین دستکاری‌هایی نیز در آنها دیده می‌شود.

وی ادامه داد: دیده شده که کاتبان جای برخی کلمات که در لوحه اصلی محو شده بود را خالی گذاشتند و یا حدس و تفسیر خود را بر آن افزوده‌اند و اگر جایی متوجه معنی نشده‌اند در کنارش نوشته‌اند که معنی را درنیافته‌اند، همچنین افتادگی‌ها و به‌هم‌خوردگی‌ها را نیز در کنار لوحه یادداشت کرده‌اند.

این استاد دانشگاه گفت: کاتبان، یا به قول معروف ویراستاران، این تصحیحات را مستقیماً به گل نوشته‌ها نمی‌افزودند، بلکه آنها را روی مو می‌نوشتند و یا در صفحات آجر چوب نقش می‌کردند، شاید برداشت من برای شما منطقی نباشد، اما من این تلاش ها را به عنوان نمونه‌ای از ویراستاری قدیم می‌دانم.

در ادامه مراسم عارف خرمشاهی مجری این مراسم درباره تاریخچه حرفه ویرایش و ویراستاری افزود: ویراستاری از نظر تاریخی به دهه ۳۰ برمی‌گردد و در دو رویکرد قابل بررسی است، رویکرد اول، ویراستاری به سبک احمد سمیعی است که در آن سبک نویسنده گم می‌شود و رویکرد بعدی سبک ابوالحسن نجفی است که حداقل دخالت را در متن اعمال می‌کرد و تنها غلط‌ها را اصلاح می‌کردند.

تا وقتی تمدن وجود دارد زبان فارسی هم وجود دارد

دیگر سخنران این مراسم حسن انوری، مصحح گلستان سعدی، درباره اهمیت زبان فارسی مطرح کرد: گاهی می‌شنوم که روزی می‌رسد که زبان انگلیسی، زبان فارسی را از بین خواهد برد به نظرم این اتفاق رخ نخواهد داد چون تا وقتی تمدن وجود دارد زبان فارسی هم وجود دارد.

وی افزود: اهمیت زبان فارسی امروز در این است که اقوام ایرانی را متحد کرده است و دومین اهمیت آن این است که گویش‌وران زیادی دارد. در دنیا نزدیک به حدود ۳۰۰ میلیون به فارسی حرف می‌زنند و فارسی، زبان رسمی ۳ کشور است.

عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی در ادامه تصریح کرد: همچنین بهترین آثار ادبی در دنیا به زبان فارسی نگاشته شده است، آثاری که با سایر آثار جهان یا برابری و یا برتر از آنهاست، مانند شاهنامه، دیوان حافظ و… ملت‌های کمی از منابع حماسی بهرمند هستند.

حسن انوری درباره جایگاه شاهنامه در ادبیات جهان گفت: شاهنامه در رتبه اول چهار اثر برتر شناخته شده در جهان است. یعنی به ترتیب رتبه اول؛ شاهنامه از فردوسی کبیر، رتبه دوم ایلیاد، هومر، رتبه سوم کمدی الهی دانته و در رتبه چهارم مجموعه آثار شکسپیر است.این چهار اثر یادآور شکوه ادبی بشری است.

وی در ادامه اضافه کرد: از هر کدام از این چهار اثر ادبی یک جمله انتخاب شد، مثلاً از کتاب شاهنامه «توانا بود هر که دانا بود…» از مجموعه شکسپیر؛ «بودن یا نبودن» از کمدی الهی جمله‌ای که زئوس در خطاب با آدمیان در سفر به جهان بعدی دارد، همچنین از ایلیاد و ادیسه این جمله مشهور که «من نیرومندترینم هر که باور ندارد بیازماید» آنها پس از خوانش این چهار جمله، جمله شاهنامه را از همه انسانی‌تر و درست‌تر و دارای بقا بیشتری یافتند.

وی در ادامه گفت: زبان فارسی از معدود زبان‌های دنیاست که ساختار پیوندی دارد، چنانکه با گذاشتن دو کلمه در کنار هم یک کلمه جدید و خاص پدید می‌آید مانند، دریا و دل.

وی درباره ویراستاری گفت: ویراستاری یعنی زبانی که در آن ضعف و غلط وجود ندارد و این زبان معیار به دست نمی‌آید جز اینکه با آموزش ویراستاری آشنا شویم و کتاب «غلط ننویسیم» را بخوانیم، با خواندن آثار بسیار درجه اول می‌شود ویراستاری را فرا گرفت، توصیه من این است که برای یادگیری ویراستاری، مقالات دکتر خانلری را ده ها بار بخوانید.

وی افزود: کار ویراستار این است که عناصر معیار جزء ذهنیت شود. ذهن ویراستار به عنصر غیر معیار واکنش نشان می‌دهد اگر زبان معیار جزو ذهنیت شما نباشد شما ویراستار خوبی نیستید.

ویراستاری یک نوع بیماری است

پس از پخش یک کلیپ از تاریخچه ویرایش و ویراستارای در ایران، هومن عباسپور از اعضای انجمن صنفی ویراستاران، گفت: هر سال روز ویراستار را به نام یک ویراستار بگذاریم امسال کریم امامی است. وی در ادامه بخشی از مقاله کریم امامی که در سال ۱۳۶۷ آن را نگاشته را قرائت کرد. این بخش به شرح زیر است: «جامعه ویراستاران ایران اگر هیچ کار دیگری نکند جز اینکه سالی یک بار اهل قلم و اهل نشر و اهل تمیز را زیر یک سقف جمع کند و فرصت اختلاط را به آنها بدهد خودش کاری خواهد بود. ویرایش جدید بیشتر از ۳۰ سال در ایران سابقه دارد بنده خودم ۲۲ سال است که رسماً به این کار آلوده شده ام. عرض کردم آلوده، چون ویراستاری وقتی به شخصی سرایت کرد عادت ثانویه‌اش می‌شود و در خواب هم او را رها نمی‌کند. ویراستار در تمام ساعت روز و شب در جست و جوی موارد قابل اصلاح است. سر میز ناهار می‌خواهد غذایی را که همسرش پخته ویرایش کند در خیابان که راه می‌رود تابلو مغازه‌ها را ویرایش می‌کند و شب که تلویزیون تماشا می‌کند به جای آنکه با لذت به تماشای برنامه بنشیند باز در جست‌وجوی موارد قابل ویرایش است.

ویراستاری یک نوع بازبینی دقیق متن قبل از حروفچینی و آماده‌سازی روشمند آن برای چاپ است. ویراستاری به عنوان یک مرحله ضروری کار نشر معرفی شد و چون کار تازه‌ای بود به نام فرنگی خود edit خوانده شد در همان زمان کسانی که سعی داشتند به جای ادیت یک واژه یا عبارت فارسی به کار ببرند تذهیب و تنقیح می‌گفتند تا اینکه واژه‌های ویرایش و ویراستار پیشنهاد شد.

ویرایش در ایران راه درازی را پیموده تا اینکه امروز اگر از نویسندگان و مترجمان تراز اول خود بپرسیم کدام را ترجیح می‌دهند اینکه آثارشان با ویرایش یا بدون ویرایش چاپ شود من شکی ندارم که پاسخ اکثریت قریب به اتفاق آنها با ویرایش خواهد بود. در خیلی از کشورهای همسایه و هم‌تراز ما، وضع چنین نیست. ویراستاران آنها هنوز در اولین دور زور آزمایی خود با صاحبان آثار هستند.

مدتی پیش ما و همکاران احساس کردیم که اگر ویراستاران نشست‌هایی با هم داشته باشند سودمند خواهد بود و تبادل نظر در مورد مسائل مختلف، اتخاذ شیوه‌های هماهنگ در ویرایش آثار از نظر ایجاد و… و ایجاد یک تشکل صنفی و حرفه‌ای برای ایجاد امنیت شغلی حاصل خواهد آمد.

به همین شکل سال گذشته در یک جلسه تبادل نظر با استفاده از الگوهای موجود به چند پیش‌نویس و متن نهایی رسیدیم و آن را به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تقدیم کردیم و به عنایت مقامات همین وزارتخانه است که امروز در خدمتتان هستیم و اعلام موجودیت می‌کنیم اسم رسمی ما هم در این میان شد: «جامعه ویراستاران ایران»

اولین کار ما عضوگیری و کار بعدی تهیه و توزیع یک خبرنامه داخلی برای ایجاد تماس در میان جمع ویراستاران است، کار جدی دیگر تألیف و تدوین یک شیوه‌نامه معقول و معتدل درباره اجرت خدمات ویرایشی و ارائه خدمات کارشناسی است و معرفی ویراستار و مترجم مناسب به ناشرانی که خواستار چنین خدماتی هستند و همچنین قبول حکمیت در مواردی که اختلافی پیش بیاید و نیاز به حل و فصل دارد.»

عباسپور پس از قرائت این بخش از مقاله، گفت: خوشحالم که هم اکنون در انجمن ویراستاری در بخش‌های مختلف هم عضوگیری و هم آموزش حرفه‌ای ویراستاری داریم و بخشی از اهداف کریم امامی به دست ما محقق شده است، این کار به‌صورت جمعی و در طول ۸ سال انجام شد.

مهناز مقدسی دیگر سخنران این مراسم گفت: کسانی اینجا هستند که وزن این ساختمان را دو چندان کرده اند. افتخار انجمن این است که این بزرگان را گرد هم آورده و متشکرم از تشریف فرمایی مدیران نشر، نویسندگان و … که همه تشریف فرما شدند.

وی در ادامه گزارشی از انجمن ارائه داد: انجمن ۵ آبان ۱۳۹۵ با حضور ۱۰۰ نفر از ویراستاران و مدیران نشر تاسیس شد و خود را به عموم ناشران معرفی کرد و سپس با مرکز نشر دانشگاهی تفاهم‌نامه نوشت و بعد طرح کارگاه‌های آموزشی برای ویراستاران را اجرایی کرد و میزبان ۹۰۰ دانشجو در این دوره‌ها بود.

گلی امامی رییس هیئت مدیره ویراستاران در این مراسم ضمن تشکر از همکاران خود در انجمن ویراستار گفت: اینکه امروز به مناسبت عنوان ویراستار جمع شدیم برای من دلخوشی است. روزگاری نجف دریابندری می‌گفت اگر جوانی به خواستگاری دختری برود و بگوید ادیتور رو ویراستار است، کسی شغل او را به رسمیت نمی‌شناسد اما امروز همه این شغل را می‌شناسند پس مبارک است این روز به همه ویراستاران که در تقویم نیز ثبت شده‌اند.

مهر پرور دیگر سخنران این مراسم گفت: بیش از نیم قرن افتخار شاگردی امامی را داشتم و تا پایان عمر مدیون او هستم، مهرپرور ساعت کریم امامی را نشان داد و عنوان کرد این ساعت را گلی امامی به من اهدا کرد؛ ساعتی که ۵۰ سال در دست امامی بود و من با این ساعت همواره به یاد استاد هستم روحش شاد و یادش گرامی.

در پایان این مراسم به پنج نفر لوح تقدیر اهدا شد؛ ژاله آموزگار، حسن انوری، محمدرضا شیروانی، ع. پاشایی، فریبرز مجیدی

این مراسم در شامگاه پنج شنبه ۱۱ بهمن در کتابفروشی فرهنگان پاسداران به کار خود خاتمه داد.